Türkçe metni rahat izleyebilmeniz için, "browser" ýnýzýn "document encoding" ini "Turkish" olarak deðiþtirdiniz mi ? ...

Stabilizasyon Havuzlarý - 11...

Lagün Ýnþaatý, Taban Kaplamasý ve Diðer Ýnþai Detaylar...

Havuz tasarýmý, sadece yüzey alanýnýn ve derinliðinin belirlenmesinden ibaret deðildir. Ayrýca, ünitenin ömrü boyunca verimli bir þekilde çalýþmasýný saðlayacak inþai detaylar da dikkate alýnmalýdýr. Mevcut lagünler ile ilgili raporlara göre, uygun tasarýmlanmýþ lagünlerin uygun þekilde inþa edilmemesi nedeni ile istenen verimin saðlanamadýðý anlaþýlmýþtýr. Fakültatif lagünde anaerobik þartlarýn oluþumunu, tabandan sýzma nedeni ile çýkýþ suyunun alýnamamasý, hatalý sedde inþaatý, aþýrý su bitkisinin üremesi, sivrisinek üremesi, rüzgar tarafýndan yaratýlan kýsa çevrintiler, giriþ yapýsýnda veya kenarlarýnda çökelme ve benzeri sorunlardan uzak bir tasarým ve inþaat yapýlmalýdýr. Ayrýca, iyi bir mühendislik ürünü proje ile, taban kaplamasý masraflarý minimize edilebilir ve kazý ve dolgu miktarlarý eþit kýlýnabilir.

Hafriyat...

Sýð bir taban kazýsý yapýlarak elde edilebilecek malzeme sedde dolgusunda kullanýlabilir. Ýki husus önemlidir :

- Havuzda oluþacak su seviyesi giriþ borusunun altýnda yer almalýdýr.
- Taban kazýsýndan elde edilen malzeme sýkýþtýrýlabilir olmalý ve suya doygun iken kohezyon saðlanmalýdýr.

Organik madde içeren toprak ve kum sedde yapýmý için uygun deðildir. Malzeme, mümkün mertebe geçirimsiz olmalý ve boþluklarý kararlý olmalýdýr.

Arazideki mevcut toprak uygun deðilse, baþka bir yerden temin edilmelidir. Bu durumda, zeminin sedde aðýrlýðýný taþýyýp taþýyamayacaðý kontrol edilmelidir. Sýkýþabilir ve plastik toprak inþaat maliyetini oldukça etkileyecektir.

Uygun malzemenin varlýðýnda, kazýdan alýnan malzeme tabaka tabaka serilmeli ve sýkýþtýrýlmalýdýr. Sedde inþaatý için gerekli tüm malzemenin taban kazýsýndan elde edilmesi durumunda en ekonomik seçenek elde edilmiþtir. Sýkýþma nedeni ile hacim azalmasý olacaðýndan, kazý % 10 ila % 30 mertebesinde arttýrýlabilir.

Aþaðýdaki ideal þartlar için 0.40 m'lik taban kazýsý gereklidir ( % 30 sýkýþma payý dahil ).

- 4 ha yüzey alanýna kare planlý havuz
- 2 m derinlik
- 0.50 m hava payý
- 2 m'lik sedde üzeri geniþliði
- 1 : 3 iç yüzey eðimi
- 1 : 1.50 dýþ yüzey eðimi

Sedde Geometrisi...

Rüzgar etkisi ile oluþacak dalga hareketinin neden olacaðý erozyonu minimum düzeyde tutmak için, seddenin iç tarafýnýn eðimi mümkün mertebe eðimli ( tercihen 1 : 4 ) olmalýdýr. "Rip - Rap" uygulamasý ( iç yüzeyin iri kaya parçalarý ile kaplanmasý ) ile bu eðim azaltýlabilir. Seddenin dýþ yüzeyinin eðimi tercihen 1 : 1.5 olmalýdýr, ancak daha dik de olabilir. Dýþ tarafýn tamamý ve iç tarafýn ise su seviyesinin üzerinde kalan kýsmý erozyona karþý çim ile kaplanabilir. Eðer iç taraftaki çim su seviyesinin altýna ulaþýrsa, kurt, sinek ve benzeri böcek üremesine ortam hazýrlayacaktýr. Su seviyesi ile çim þeridi arasýnda 0.20 m'lik bir boþluk býrakýlmalýdýr. Seddelerin üst kýsmýnda, ulaþým için yeteri kadar geniþlik saðlanmalýdýr. Kamyon ulaþýmý için bu geniþlik en az 2.50 m olmalýdýr. Seddelerin kaba inþaatý bittikten sonra, eðimli yüzeyler düzeltilmelidir. Daha sonra çim ekilebilir.

Taban Kaplamasý...

Eðer zemin çok geçirgen ise, havuzun tabaný týkanmayacak ve sýzma devam edecektir. Sonuçta, havuza giren tüm atýksu hidrostatik basýnç nedeni ile yer altýna sýzacak çýkýþ saðlanamayacaktýr. Zeminin sýzdýrma kapasitesi sýnýrlý ise, zamanla tabana çökelen katý maddeler delikleri týkayacak ve sýzma kendiliðinden önlenecektir. Sýzmanýn ne boyutta gerçekleþeceðini kestirmek amacý ile, zeminin granülometrik yapýsý incelenmeli ve sýzma deneyleri yapýlmalýdýr. Zemin geçirgen ise, tabana 10 cm kalýnlýðýnda kil tabakasý serilmeli ve sýkýþtýrýlmalýdýr. Ýlk bakýþta, bu kalýnlýk az olmakla birlikte 1 ha'lýk taban alaný 1,000 m³'lük kil gerektirir.

Bazý durumlarda polietilen ve vinil kaplamalar da kullanýlmaktadýr. Ancak bu tür kaplamalarýn maliyeti oldukça yüksektir. Plastik kaplama uygulanýyorsa, iç þev de kaplanmalý ve sedde kretine kadar uzatýlmalýdýr. Plastik kaplamalar nispeten küçük lagünlerde, özellikle de mekanik havalandýrmalý lagünlerde kullanýlmaktadýr. Kil ocaðý uzaksa, zemin çimento ile de kaplanabilir. Aðýrlýkça % 70'ten fazla granül malzeme ( çakýl ve kum ) içeren toprak çimento ile karýþtýrýlýrsa betona yakýn bir malzeme elde edilebilir. Uygulamada kullanýlan portland çimentosu miktarý kuru madde bazýnda % 8 ila % 11'dir. Bu miktar genelde 7.5 kg / m²'dir. Toprak tabana 5 cm'lik bir kalýnlýk oluþturacak þekilde serilir. Daha sonra çimento uygulanýr ve iyice karýþtýrýlýr. Silindir ile sýkýþtýrýldýktan sonra bir miktar su ile ýslatýlýr ve prizi saðlanýr. Çimento kaplamasýnýn maliyeti de oldukça yüksektir.

Þev Kaplamasý...

Düþük eðime sahip þevlerin kaplanmasý genelde gereksizdir. Kaplama uygulanmayacaksa þev eðimi 1 : 4 olmalýdýr. Bu durumda, rüzgar etkisi ile oluþan dalga þeve zarar vermeyecektir. Daha dik þevler mutlaka kaplanmalýdýr. "Rip - Rap" uygulanmasý en ekonomik çözümdür. Deðiþik büyüklüklerdeki kaya parçalarý el ile, harç kullanmaksýzýn, birbirlerine bitiþik þekilde yüzeye döþenir. "Rip - Rap" erozyona ve bitki büyümesine karþý en etkin önlemdir.

"Rip - Rap" tabakasý kalýnlýðý 15 cm'den az olmamalýdýr. Tüm yüzey kaplanmayacaksa, dalganýn minimum ve maksimum noktalarýna kadar uygulanmalýdýr. Normal sakin su seviyesinin 0.5 m altýna ve 0.5 m üstüne kadar uygulanmasý önerilmektedir. "Rip - Rap" boþluklarý yað ve diðer yüzücü maddeler için uygun birikme hacmi yarattýklarýndan, bazý durumlarda beton kaplama veya tuðla kaplama önerilmektedir. Bu durumda maliyet artacak, ancak düz bir yüzey elde edilecektir.

Kaplama ve Kirlenme Ýle Ýlgili Önemli Hususlar...

- Bakteriyel kirlenme, sýzmanýn olduðu noktadan birkaç metre ileride ortadan kalkar
- Doðal iyon deðiþimi ile tuzluluk azalýr
- Organik ve mineral kolloidal maddeler tamamen elimine edilir.
- Çözünmüþ organik maddeler uzun bir zaman dilimi boyunca korunurlar
- Nitratlar deðiþime uðramazlar ve yer altý suyunun hareketinin izlenmesinde uygun izleyici görevi görürler
- Fosfatlar tamamen elimine edilir

Diðer Ýnþai Detaylar...

Giriþ Yapýlarý...

Giriþ borusunun su seviyesinin altýnda mý yoksa üzerinde mi olmasý gerektiði konusunda çok farklý görüþler vardýr.





Tabanda uygulanan giriþ sistemi, daha düþük maliyete ve daha basit inþaat yöntemine sahip olsa da, boru içerisinde ve üzerinde çökelmeler oluþabilir. Su yüzeyinin üzerinde uygulanan giriþ sisteminde ise, düþük debi gelmesi durumunda boru kýsmen dolu akacaðýndan çökelmeler oluþmaz. Atýksu havuz içeriðine daha üniform bir þekilde daðýtýlýr ve havuzdaki akým gözle kontrol edilebilir. Bununla birlikte, boru destekleri ile artan inþaat maliyeti olumsuz bir yanýdýr.

Giriþ yapýsý, ister batýk, isterse de su seviyesinin üzerinde olsun, köþelerden uzakta olmalýdýr. Kare ve dikdörtgen planlý havuzlarda, giriþ borusu merkeze kadar uzanmalýdýr. Çýkýþ yapýsýnýn giriþten mümkün mertebe uzakta olmasý gerekir.

Prof.Dr.Hikmet Toprak'ýn Önemli Notu : Anaerobik, fakültatif ve olgunlaþtýrma lagünleri her ne kadar tam karýþýmlý olarak düþünülse bile, lagünlerin verimini piston akýmlý reaktörlerin verimine yaklaþtýrmak amacý ile lagün giriþ ve çýkýþlarý zýt yönlerde olmalý ve belirli aralýklarla, suyun akým yörüngesini uzatmak amacý ile perdeler inþa edilmelidir.

Çýkýþ Yapýlarý...

Çýkýþ yapýsý, kenarýn herhangi bir noktasýnda yer alabilir. Çok deðiþik çýkýþ yapýsý mevcuttur. Tabanda teþkil edilen çýkýþ borusu, gereðinde havuzun drenajýný da saðlar. Havuzdaki su seviyesini çýkýþ yapýsý belirler. En basit þekli, üst kotu havuzda istenen su seviyesi kotunu verecek þekilde tespit edilmiþ düþey bir borudur. En uygun çýkýþ yapýsý havuzda deðiþik su seviyelerine olanak tanýyan çýkýþ yapýsýdýr. Örneðin, su seviyesinin 0.50 m azaltýlmasý, þevlerdeki otlarýn temizlenmesine ve þevlerin bakým ve onarýmýna olanak tanýr.

Prof.Dr.Hikmet Toprak Tarafýndan Tasarýmlanmýþ "Çýkýþ - Giriþ - Drenaj - By Pass Rögarý"...

Debi Ölçerler...

Her havuzun giriþ ve çýkýþýnda birer debi ölçer bulunmalýdýr. Giriþte yer alacak debi ölçer seddenin üzerinde, giriþ borusunun hemen üzerinde teþkil edilebilir. Debi ölçümü amacý ile üçgen savaklar, "Parshall" veya "Venturi" kanallarý kullanýlabilir. Çýkýþ savaklarý genelde dikdörtgen tiplidir. Giriþ ve çýkýþta ölçülen debi deðerlerinin kýyaslanmasý ile buharlaþma, sýzma ve yaðýþýn etkisi saptanabilir. Ayrýca, havuzlarýn verimlerinin de saptanmasýna olanak tanýr.

Detaylý bilgi için ( in English )

Havuzlar Arasý Baðlantý Borularý...

Bu tip borular havuzlar arasý su girdi - çýktýsýný saðlarlar. En basit þekli, seddeyi delen ve su seviyesi altýnda kalan boru sistemidir. Bu durumda, borularda oluþan yersel ve sürekli yük kayýplarý nedeni ile havuzlarda farklý su seviyeleri oluþacaktýr. Ýkinci havuza giren boru, genelde, sedde eðimi boyunca havuzun tabanýna kadar uzanýr. Giriþ ve çýkýþlarda dikdörtgen savaklarýn kullanýlmasý önerilmektedir.