Ertuğrul ERDİN

Özel artıkların belge sistemi ile izlenmesi yapılabilir İekil

ve de görülen işlem akısına göre, özel artıklar

üreticiden taşıyıcıya ve bertaraf edeciye kadar izlenmesi

mümkündür. Bu şekilde taşınan belgesi ile belirlenen ve

ÖKAİM'ne gelen özel artıklar İekil ve de görüldüğü gibi

özel artık bertaraf tesisine gitmeden önce tartım örnek alma,

zehirsizleţtirme, nötralize etme, homojenleţtirme, suyunu

tabi tutulur. Böyle bir ön işlem yerinin şekli ve planı şekil

de görüldüğü gibidir.

Özel artık bertarafının organizsayonu şekil de görüldüğü

gibi planlanabilir. Burada ayrıca eski depolama yerlerinin

yarattığı sorunların bertarafı ve arıtımın iyileştirilmesi de

birlikte düşünülmüştür. Özel artıklar günümüzde milli sorun

olmaktan çıkmıştır. Ülke sınırlarını aşmıştır. Bu cins çöp ve

katı artık turizmi başlamıştır. İekil de Federal Almanya

örneğinde sayısal olarak turistik faaliyet yapılan çöp

miktarları görülmektedir.

Sıvı, postöz, emulsion vb gibi özel artıkların görüldüğü

işlemleri bazı örnek uygulama tesislerinde şekil , ,

görmek mümkündür.

göre Çizelge de görüldüğü gibi ayırabiliriz.

Çizelge : Artıkların göreceği işlemleri örnekleme

------------------------------------------------------------

İşlem yöntemi Artık cinsi

------------------------------------------------------------

- Kondisyonlaştırma, Hafif, hacimli, toz şeklinde

şartlandırma ki kalıntılar

- Suyunu alma Mineral çamurları galvaniz,

. Statik vernik, boya, yağ çamurları;

. Dinamik Bitkisel ve hayvansal

kökenli çamurlar.

- Filtrasyon Kullanılmış yağlar,çözgenler

- Emulsiyon ayırımı Yag emulsiyonları

çözgen çamurları

- Phpegmatizasyon Kendiliğinden yanan artıklar

(Durgunlaştırma) Asitler,bazlar

- Zehirsizleţtirme Metal yüzeyi iţleme tesisi

- Mineralize etme Organik kirlenmiţ metaller,

kablo kalıntıları

- Parçalama Dökümhane kumları, metalurji

curuflar

- Buharlaytırma Tuz çözeltileri, çamurlar,

deponi sızıntı suları

- Katılaştırma Tuzları, çamurları, filtre

(sıkılaştırma) tozları, yağ içeren maddeler

----------------------------------------------------------------

Zehirleţtirme iţlemi

Özel artık işlem merkezlerinde zehirleştirme işlemi kimyasal

maddeler kullanılarak yapılmaktadır. Bunun için kullanılan

kimyasal maddeler ise; hidroklorik asit, sodyum

maddeler) vs. gibi kimyasal maddeler kullanılabilir. Genelde

sodyumhidroksit kullanılmaktadır. Dozajlaması, reaksiyonu,

temini kolaydır. Çamur miktarını artırmamaktadır. Halbuki

asitin su ile seyrelmesi sırasında büyük bir hidrotasyon

ısısı açığa çıkmaktadır. Reaksiyon yavaş değil, hızlı olursa

o zaman kurşun kaplı kablarda olay gerçekleşmektedir.

Siyanürün Zehirsizleţtirilmesi

karmaşıktır.

Siyanürler öksitleyici maddeler sayesinde zehirsiz

beleţiklere dönüţtürülmektedir. Genel de klor ve klor

bileţikleri daha ziyade sodyumhipoklorür (NaOCl)

üzerinden klorsiyon ve siyanat da oluţarak pH 10-11'nin

altında olmamalıdır. Böylece çok zehirli olan klorsiyon hızlı

bir ţekilde siyonata dönüţtürülebilir. Reaksiyon süresi

genelde 2 saat'tir. İdeal durumlarda oksidasyon 30-60 dakika

buharlaştırıcılarında buharlaştırılmakta tuz konsantrasyonu

arttırılmaktadır.

100 kg siyanürün oksitlenmesi için (siyanata dönüţmesi)

yaklaşık 500 kg sodyumklorüre ihtiyaç vardır.

İekil de sıvı ve çamur şeklindeki özel artıkların fiziko-

kimyasal işlem gördüğü tesisin işlem akışı görülmektedir.

İekil de ise siyanürün zehirsizleştirilmesi için proses

akışı verilmiştir. Nitrit- zehirsizleştirme işleminde buha

sonra 20 dakika içinde nitrit sodyumhipoklorür ile nitrata

dönüţtürülmektedir.

Kromatın Zehirsizleştirilmesi

Altı değerli kromlar ve bileşikleri kuvvetli

oksitleyicidirler. Dolayısıyla toksiktirler ve

yönteme göre gerçekleţir:

- Kimyasal veya elektrolitik yolla indirgenmesi ve bunu

takiben üçdeğerli kromun hidroksit olarak çöktürülmesi ve

- Zor çözünen kromatın çöktürülmesi en sık kullanılan yöntem

değerli krom bileşiği üç değerli krom sulfata dönüşmektedir.

Kromat çözeltisi hidroklorik asit ile pH 2-3'e düţene kadar

iţleme tabi tutulur. Sonra sodyum hidrojen sülfür ile

alkalileştirilir. Reaksiyon süresi 30-60 dakikadır. Kimyasal

madde kullanımı ise her kg kromikasit için 2 kg sodyumsulfür

dür. Kromat giderme tesise İekil de görülmektedir.

Nötralizasyon

nötralize etmektedirler ancak geçiş miktarları kadar bir

mudahaleye ihtiyaç duyurabilir. Kullanılmış asit veya baz

artıkları bulunmuyorsa o zaman sodyum hidroksit

sodyumkarbonat, kalsiyumoksit hidrat sulfirik asit, tuz

asiti, nitrikasit ilave edilmektedir.

Nötralizasyon şiddetli baz ve asit varlığında sabit ısı

verisi ile (57, Kj/mol) spontane gerçekleţmektedir.

- Nötralizasyonun iyi olması için nötralleştirecek maddenin

dozlanması reaksiyon zamanına ve süresine uyumlu olmalıdır.

- Karıştırmanın sıcaklığı ve şiddeti de reaksiyon kabının

büyüklüğüne uymalıdır.

Atıksuyun metal konsantrasyonunun arıtılması nötrolizasyon

olayını engeller. Bu durumda pH'ı ve 7'ye ayarlanmak yeterli

değildir. Bilinçli pH ayarlaması ile metal çökmelerini

metalhidroksit olarak çöker.

Çöktürülen çamurlar yumaklaştırma yardımcı maddeleri ile

iţleme tabi tutulur. Böylece iyi çökelebilen makroyumaklar

meydana gelir.

İekil ve de örnek bir nötralizasyon tesisinin işlem akışı

görülmektedir.

Asitler ve bazlar için özel kabul havuzları vardır. Kimyasal

madde yerine nötralizasyon için kullanılabilir. Alkalili

çözeltilerde ayrı havuzlarda biriktirilir ve kullanılır.

mümkündür. (İekil..... ve ....)

Çamur İşlemleri

Oluşan çamurlar genelde % 3 - 10 katı madde içerirler, bu da

diğer işlemlerin uygulanmasında sorun yaratır. Dolayısıyla

suyunu almak kurutmak, mutlaka gerekir. Çamurlarının da bertarafının planlanabilmesi için su içeriğinin % 60-65'e düşürülmesi gerekir.

Çökeltim havuzlarında gravitasyona dayanarak çöktürmek ve

koyulaştırmak su alma işlemlerinin ilk adımıdır (Statik

kurutma).

Katı madde içeriği ve yoğunluğu fazla olan çamurlarda; sadece

yoğunlukları fazla farklı değil ve değerleri birbirine çok

yakınsa; o zaman çöktürme (sedimentasyonla) ile % 10-12'lik

bir katı maddeyi erişilebilir. Çöktürülmüş çamurda en azından

de çamur çöktürme yapıları görülmektedir.

Çamur yoğunlaştırıcıların görevi çamurun kıvamının

pompalanabilir duruma getirmektir. Koyultucuların üst kısmı

silindirik alt kısmı ise kesik koni şeklindedir. İnce çamur

sedimentasyonu artırmaktadır. Koyulaşan çamur küreyiciler

tarafından ortaya doğru itilmekte ve alınmaktadır. Ayrılan

çamursuyu de havuz kıyısından savaklanmaktadır; Sonra da

uygulanan bekleme süresi su içeriğini % 95-90'na

indirmektedir (İekil )

Su içeriğinin daha aşağı çekilmesi gerektiğinden özellikle de

suyu zor bırakan galvaniz çamurlarının yağ çamurlarının

görmeleri gerekmektedir. Burada kullanılacak olan agregatlar

çamur miktarına ve istenen su alma derecesine bağlı olarak

değişmektedir.

Kimyasal kondisyonlaştirma (şartlandırma) yolu ile çamurun

genelde mekanik su almayı iyileştirmek için işlem sırasında

öne alınır, demirklorür ve demirsulfat çöktürücü olarak

kullanılır. Tuzlar çamurdaki negatif yükleri ortadan kaldırır

ve koagülasyon gerçekleţir. Genelde polielektrolitler

Köprü oluşturma ve elektriksel yük özelliklerinden dolayı

etki ederler.

Santrifüj ve dekantörlerde de yapay merkezkaç kuvvetleri

oluşturarak su fazını katı fazından ayırmak mümkündür. İekil

çamur oluşmaktadır. Bunun depolanabilmesi için işlem görmesi

gerekir. Yağlı çamurdan genelde dekantör yardımı ile

katılaştırılır. İekil de görülen tambur (vakum) filtreleri

yardımı ile de çamurun suyu alınabilir ve katı madde miktarı

% 20-34'e çıkar. Bir çok çökelek ve yumuk oluşma

reaksiyonlarından sonra, emilsiyonların içinden sıvıyı

ayırmak için vakum tambur filtreleri kullanılmaktadır.

Az miktarda olan çamurlar için gravitasyonla çalışan