Katıatık Toplama Turlarının Planlanması ve Maaliyet Analizi

 

Prof. Dr. Ertuğrul ERDİN

Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü

 

 

Giriţ

 

Yerel ve bölgesel katı atık bertaraf sistem ve tesislerinin planlanması aşağıdaki noktaları dikkate alır:

 

a.) Yer ile ilgili ödevler

b.) Kapasite ile ilgili ödevler

c.) Transportla ilgili ödevler

d.) Tur planlaması ile ilgili ödevler

e.) Uzaklaştırma ile ilgili ödevler

f.) Toplama ile ilgili sistemler

 

1. KATI ATIK UZAKLAŢTIRILMASININ MAALİYETİ

 

Katı artıkların bertarafının planlanmasında karşımıza halledilmesi gereken şu ödevler çıkmaktadır:

 

- Yerel ödevler

 

Artık kaynaklarının artık işlem tesislerine ve depolama yerlerine iletilmesinin planlanması ve bu ara gerekirse de araç parkının ve aktarma istasyonlarının planlanması

 

- Kapasite sorunları

 

Araçların çöp toplayacakları bölgelerin ve oradaki kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesi, toplama kab tipleri ve hacimleri, işlem yerlerinin büyüklükleri, toplama bölgesinin kapsamı ve sınırları, kap ve araç kapasiteleri sorunlarını çözerken birbirlerine uyumlanmalıdır. Hatta-nihai deponilerin de büyüklükleri de gözönünde bulundurulmalıdır.

 

- Taşıma sorunları

 

Planlananbölgede oluşan çöp ve katı artıkların belirli tesislere ve işlem ünitelerine götürülmesinin detaylı düşünülmesi olayıdır.

 

- Çöp ve katı artık toplama turlarının planlanması ödevi

 

a)Bölgesel olarak toplama turlarının planlaması düşünülebilir, bunu da toplama sıralarını belirliyerek yapmak mümkün, çöpleri toplanması gereken bölgeleri noktasal gösterip araçların bu bölgeler arasında ki güzargahını en iyilemek

b) Kentiçi turları normal trafik akışına engel olmayacak şekilde, hızı olarak sistematik bir şekilde toplamayı gerçekleştirmek

 

- Uzaklaştırmanın planlanması

Bir ekip tarafından birim zamanda örneğin bir günde uygun araç tipi ile uzaklaşltırmanın planlanması

 

- Toplama sistemi sorunu

 

Toplama taşıma sisteminde kullanılan tüm araç ve gereçleri aynı şekilde ve miktarda yüklemek, ekiplere eşit iş dağıtmak için, toplama sıklık aralığına uyumu sağlamak için gerekli planlamayı yapmak.

 

Bunlardan ilk üç ödev bize tesis planlaması ve sorunları ile uğraşmayı hedeflerken; ikinci üçünde ise bu tesislere çöp ve katı artıkların nasıl en iyi bir şekilde toplanıp götürülebileceğini ele alınmaktadır.

 

Sorunlara özgün planlamalar yapılır, bu planlar arası benzerlik ve farklılıklar vardır. Örneğin:

 

Evsel çöp toylaması kent içi planlama ile olabileceği gibi aynı zamanda kentler arası işbirliği ve eniyilenmiş şekilde de yapılabilir.

 

Bölgesel olması halinde yerleşim yeri sayısı ve konumu, her yerdeki mevcut kap sayısı, yol bağlantıları ve yapılabilecek araç hızı, boşaltma, aktarma istasyonları ve yeri, haftada toplama sıklığı gibi karekteristiklerin belirlenmesi gerekmektedir.

 

Kentiçi toplamada ise, kapların sayısı, her sokak içni toplama süresi, yolda alınabilen araç hızı, bertaraf yerine taşınması, haftada toplama sıklığı gibi parametreler belirlenir.

 

Hastahane artıklarına öğüntoplama çalışmaları ise aynen bölgesel evsel çöplerin toplanmasında uygulanan kriterler uygulanır.

 

Cam ve kağıt ayrı toplama optimizasyonu içni de aynı şey geçerlidir. İnşaat, moloz, hafriyat ve kül, curuf gibi artıklar, özel duruma özgün programlarla toplanır. Esnafın, müşterinin çeşidi, yeri, artıklarının miktarı veya büyüklüğü, yol bağlantısı, bertaraf tesisine veya deponiye olan uzaklığı vg. bilinmesi gerekir.

 

Hastahane

 

Çöp ve katı artık bertarafının maaliyet faktörleri

 

Çöp ve katı artıkların toplanmasından, taşınmasına ve nihai bertarafına kadar çeşitli uygulanan yöntemlere göre belirli masrafları vardır. Bunların bir kısmı sabit giderler, diğer bir kısmı da değişken giderlerdir:

 

Kablar ve Toplama Düzeni

 

- Bunların temini için yapılan harcamalar

- Sürekli yapılan harcamalar (çöp tormaları, vb.)

 

Toplama ve Taşıma

 

- Araçlar

- Araçların temini

- Araçların işletilmesi, kullanımı

- Personel

- Randımanla ilgili masraflar

- Özel masraflar

- Aktarma istasyonu masrafları

- Sıkıştırma işlemleri masrafları

 

Depolama/Deponi iţletmesi

 

- Düzenlenmesi, hazırlanması masrafları

- İşletme masrafları

(Aynı şeyler kompostlaştırma ve çöp yakma tesisleri için de geçerlidir...)

 

Bu masraf kalemlerinin sayısal değerleri ülkelerin ekonomik yapılarına göre değişmektedir. Eski Federal Almanya'dan örnek verecek olursak:

 

Toplam masrafların %13.5'u kablar ve toplama düzeni içindir. Toplama ve taşıma %49.2'si,(aktarma ve taşıma ise dahil) ve deponilerde depolama da % 37.3' dür. Federal Almanya'da depolanan çöpün metreküpünün maaliyeti 18.50 DM'dir. Buradan dağılım oranlarına göre hesaplanabilir. Yaklaşık maaliyet 20.0 DM/Ton kabul edilse

 

Ankara, İzmir ve İstanbul için geçen yaz yapılan maaliyet analizlarinde 1 ton çöpün düzensiz olarak bertarafı için, oluştuğu kaynaktan itibaren yapılması gereken masrafın yaklaşık 100.000 TL olduğu hesaplanmıştı.

 

Kenar Bölgede ve Merkez Bölgede Tur Planlaması

 

Merkez Bölgede Tur Planlaması

 

Kenar Bölgede Tur Planlaması

 

 

2. KATI ATIK TOPLAMA SİSTEMLERİNİN ENİYİLENMESİ VE EKONOMİK ANALİZİ

 

Burada katı atık toplama ve uzaklaştırma sistemlerinin eniyilenmesi ve ekonomik analizi çalışmalarına ışık tutabilmek amacı ile matematiksel bir maliyet modeli tanıtılmış, söz konusu modeli kullanarak bir yerleşim merkezinin katı atık toplama sisteminin incelenmesi için nasıl bir yaklaşım ile hareket edileceği anlatılmıştır.

 

Katı atıkların toplatılması, taşıtılması ve zararsız hale getirilmesi, toplum sağlığı açısından öneme karşılık oldukça yüksek maliyetinden ötürü, yerel yönetimlerin karşılaştığı ve ivedi olarak teknik çözüm bekleyen başlıca sorunlardan birisidir. Katı atıkların üretildikleri noktadan alınması ve uygun bir uzaklığa kadar taşınması tüm sistem maliyetinin çok büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Bu bakımdan katı atık toplama ve taşıma işlemlerinin ekonomik ve verimli bir biçimde gerçekleştirilebilmesine ilişkin çalışmalar önem kazanmaktadır. Bu incelemeler bir yerleşim merkezindeki katı atık sisteminin ekonomik analizi ve eniyilenmesi ile ilgili kapsamlı bir projede kullanılabilecek yapıda bir katı atık toplama ve taşıma modeli sunulmuştur.

 

 

 

2.1.KATI ATIKLARIN TOPLANMASI-UZAKLAŞTIRILMASI VE YOK EDİLMESİNDE MODELLEME

 

Katı atıkların toplanması, belirli bir uzaklığa taşınması ve uygun bir yöntem kullanarak zararsız hale getirilmesi, başlıca sistem içersinde pek çok sayıda türel değişkenin etkin olarak rol oynaması nedeniyle karmaşık bir sorundur. Sistem parametrelerinden pek çoğu zamana ve özellikle yerel koşullara bağlı olarak önemli ölçüde değer değiştirmektedir, bu bakımdan birçok farklı durumda kullanılabilecek genel modellerin kurulması olası değildir. Ancak son yıllarda, hızlı kentleşmeye bağlı olarak katı artıklların giderilmesinin önemli bir toplumsal sorun haline gelmesinin yanı sıra parasal boyutlarının da yüksek olması katı atık sistemlerinin ekoünomik analizi ve modellenmesi alanına olan ilgiyi arttırmıştır.

 

Herhangi bir katı atık toplama, uzaklaştırma ve yok etme sisteminin sağlıklı olarak incelenebilmesi öncelikle sistem içerisinde üretilen katı atık miktarının doğru olarak tahmin edilmesine bağlıdır. Eldeki verilere dayanarak yapılan projeksiyonlar ile girdi-çıktı modelleri katı atık üretim hızlarının tahmininde yaygın olarak kullanılan yöntemlerdir. En genel anlamı ile bir katı atık üretim modeli aşağıdaki şekilde ifade edilebilir (1).

 

K

vij = Σ Rik . aijk (1)

k=1

Burada;

 

vij : İncelenen yerleşim merkezinin j alt bölgesinde i zaman aralığında üretilen toplam katı atık miktarı

 

Rik : k etkinliğinin i zaman aralığındaki birim katı atık üretim hızı (başlıca etkinlikler arasında kentsel, ticari ve endüstriyel katı atık üretimi sayılabilir).

 

aijk : j alt bölgesinde, i zaman aralığında, k etkinlik türündeki katı atık üretim birimlerinin sayısıdır.

 

Bir katı atık toplama, uzaklaştırma ve zararsız hale getirme sisteminde transfer istasyonları ve zararsız hale getirme tesisleri olmak üzere başlıca iki tür durağan ünite söz konusudur. Bu üniteler ile ilgili olarak; ünite tipi ve kapasitesi seçimi, kuruluş yeri seçimi, kapasite arttırımı ve işletme koşulları ile ilgili modelleme çalışmaları yapılabilmektedir.

 

Taşıma kamyonları ve toplama kapları ile ilgili olarak; ilk yatırım, işletme, bakım ve amortisman giderlerini girdi olarak kullanan ve söz konusu ekipmanların sayı, kapasite ve belirli zamanlardaki değiştirme koşullarını katı artık üretim hızına bağlı olarak veren modellerde daha çok doğrusal programlama teknikleri temel alınmıştır.

 

Katı atık sistemlerinin eniyilenmesi çalışmalarında, taşıma kamyonlarının izleyecekleri yolların belirlenmesi oldukça ağırlıklı bir bölümdür. Taşıma kamyonlarının izleyecekleri yolların eniyilenmesinde amaç; tüm birimlerde üretilen katı atıkların belirli aralıklarla uzaklaştırılması şeklindeki bir hizmeti, uygun bir kalite düzeyindeki en düşük maliyet ile topluma sunabilmektir.

 

Taşıma kamyonları ile ilgili yol belirleme çalışmalarında "Traveline Salesman" genel formundaki modeller önemli ölçüde kullanılmaktadır. Özgün şekli ile bu algoritma; belirli bir noktadan çıkarak değişik noktalara hizmet götürecek olan bir satıcının katedeceği en küçük yolu bulmak amacını taşımaktadır. Burada satıcının uğrayacağı noktaların hiçbirisi öncelik taşımamakta ve dolayısıyla ziyaret sırası bağlayıcı bir unsur olmamaktadır. Söz konusu yaklaşımın katı atık taşıma kamyonlarının izleyecekleri yolun eniyilenmesine uyarlanabilmesi için her bir katı atık üretim birimini servis götürülecek bir nokta olarak düşünmek gerekmektedir. Üretim birimi olarak genellikle konut veya binalar alınmakta ise de tümüyle bir sokak bölümünü de tek bir nokta olalrak düşünmek olasıdır.

 

Yol eniyilenmesi ile ilgili oldukça uygun çözümler üretebilen bir diğer form da "Chinese Problem" adıyla bilinmektedir. Bu tür modellerde, tek tek noktalardan geçmek yerine, bir yol şebekesinin her noktasına servis götürülmesi gerektiği varsayılarak, tüm sokakları en az bir kez katetmek için gerekli en küçük toplam uzaklığın saptanabilmesi esas alınmıştır.

 

Tek tek taşıma kamyonlarının izleyecekleri yolların eniyilenmesi için kullanılan bu modeller yanında, tüm bir toplama ve taşıma filosu için aynı anda yol eniyilenmesi yapabilmek amacı ile geliştirilen sezgisel modeller de oldukça iyi sonuçlar vermektedir.

 

Taşıma kamyonlarının izleyecekleri yolların eniyilenmesinde benzetim modelleri de yararlı olmaktadır. Benzetim modellerine katı atık üretimi ve toplama zamanı gibi bilgiler girdi olarak yüklenmekte veya istatistiksel dağılımlar içerisinden varsayılmakta, toplama ve taşıma işleminin benzetimine taşıma kamyonunun kapasitesi dolana dek veya genellikle işgününün sonuna kadar devam edilmektedir.

 

İşçilik etkinlikleri ile ilgili olarak, eşit bir işgücü dağılımının sağlanabilmesi için uygun katı atık toplama ve taşıma programlarının geliştirilmesi de çözümü için modellemeye başvurulan sorunlardan birisidir.

 

Buraya kadar söz konusu edilen modelleme çalışmalarının hiçbirisi, herhangi bir yerleşim merkezinin katı atık sistemine bir bütün olarak ele alınmaktadır. Katı atık üretimi, sabit ünitelerin seçimi, yerleştirilmesi ve işletilmesi, taşıma kamyonlarının yollarının eniyilenmesi ve benzeşik bir işgücü dağılımının sağlanabilmesi gibi sistem parçaları birbirlerinden bağımsız olarak incelenmiştir. Katı atık sistemlerinin bir bütün olarak modellenmesinde başlıca sorun, bu sistemlerin eniyileme teknikleri ile incelenemeyecek kadar karmaşık bir yapıda olmalarından kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan, katı atık sistemlerinin tümüyle modellenebilmesi amacı ile daha çok benzetim teknikleri kullanılmaktadır. Bir yerleşim merkezinin katı atık toplama, uzaklaştırma ve yok etme sistemini inceleyebilmek amacı ile, tek tek her birimde üretilen katı atıkların sistem içersindeki akışını temel alan bir benzetim programı kurulabilir ve çıktı olarak, girdilerin ayrıntı düzeyine bağlı olarak, gerçek bir sistemin gözleminden alınacak yanıtların tümünün elde edilmesi söz konusudur. Ayrıca toplama sıklığı, izlenen yollar gibi sistem koşullarında yapılacak değişiklikllerin verim ve maliyet üzerindeki etkileri bu tür bir benzetim modeli ile gözlenebilmektedir.

 

3. KATI ATIK TOPLAMA VE UZAKLAŞTIRMA SİSTEMLERİNİN MALİYET MODELİ

 

3.1. Genel Maliyet Modelleri

 

Katı atık toplama ve uzaklaştırma sistemlerine ait maliyet modelleri en genel anlamları ile aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir (2).

 

M = f(A,K,S,F,T) (2)

 

Burada;

 

M : Toplam maliyet,

A : Toplanan ve taşınan katı atık miktarı

K : Üretilen katı atık toplama ve taşıma hizmetinin kalitesi,

S : Maliyeti etkileyen sistem koşulları,

F : Fiyat düzeyleri,

T : Mevcut teknoloji ve üretkenlik düzeyidir.

 

Denklem (2)'de görüldüğü üzere, katı atık toplama ve uzaklaştırma sistemlerinin maliyeti; toplanan katı atık miktarının, üretilen hizmet derecesinin, çalışma koşullarının, ülkenin genel ekonomik, sosyal ve teknolojik düzeyinin bir işlevidir.

 

Toplanan katı atık miktarının artması sistem maliyetini yükseltecektir. Günümüzde, teknolojik ilerlemeler, yaşam koşullarındaki değişmeler, hızlı şehirleşme ve artan tüketim eğilimleri gibi unsurların etkisi ile, kişi başına katı atık üretimi sürekli ve hızlı bir artış göstermektedir.

 

Katı atık toplama ve uzaklaştırma sistemleri tarafından topluma sunulan hizmetin kalitesini belirlemek amacı ile öncelikle üretilen hizmetten hangi toplum kesimlerinin ne şekilde yararlandığını ortaya koymak gerekmektedir. Katı atıkların sağlık kurallarına uygun olarak toplanması ve uzaklaştırılması toplum sağlığının korunmasının birincil koşullarındandır. Ayrıca, katı artıkların neden olabilecekleri estetik sorunların giderilmesi kent sakinleri açısından küçümsenmeyecek bir faydadır. Bu anlamıyla bir katı atık sistemi, kapsamına giren bölgede yaşayan tüm insanlara hizmet sunmaktadır. Bunun yanında, örneğin evlerinden ve işyerlerinden katı atık toplanan ve kent merkezinde yaşayan insanlar ile boşaltma tesisleri yakınında yaşayan insanlar sistemden farklı biçimlerde etkilenmektedirler. Genel olarak bir yerleşim merkezinin sakinleri, bölgenin katı atık toplama ve uzaklaştırma sisteminden; gerek toplama öncesi depolama ve gerekse taşıma işlemleri esnasında katı atıklardan kötü kokular yayılmasına engel olunması, toplama öncesi depolama sırasında ve boşaltım sahasında toplum sağlığını tehdit eden ve estetik açıdan hoş olmayan böcek ve kemiricilerin üremesine engel olunması, katı atıklar ile bağlantılı olarak yayılabilecek salgın hastalıklara meydan verilmemesi ve kent genel görünümü ile yaţadıkları çevrenin temizlik ve güzelliğinin korunması gibi hizmetleri beklemektedir. Katı atık sistemleri tarafından topluma sunulan bu tür hizmetlerin kalite düzeyi başlıcaları aşağıda sunulan bir dizi parametreye bağlıdır.

 

Servis kalitesinin en önemli ölçüsü belirli bir konumda haftada kaç kez toplama yapılacağıdır. Toplama sıklığı genel olarak haftada bir kez ile üç kez arasında değişmektedir. Ancak haftada beş kez sıklığa kadar uygulamalar da yaygındır. İstenilen kalite düzeyindeki servisi en küçük maliyet ile gerçekleştirebilmek için uygun bir haftalık toplama sıklığı seçilmelidir.

 

Toplama ekibinin üretkenliği de sistem verimini etkileyen çok önemli bir değişkendir. Toplama ekibinin büyüklüğü, toplama kaplarının yeri, ayırarak, veya karışık toplama, belirli bir toplama alanı başına toplama kabı sayısı, işçi ücretleri, genel çalışma ilişkileri ve moral faktörleri, örgütlenme ve benzeri pek çok unsur toplama ekiplerinin üretkenliğini etkilemektedir.

 

Topluma sunulan katı atık toplama ve uzaklaştırma hizmetlerinin kalitesi açısından, toplama kapları ve taşıma kamyonları gibi toplama ekipmanlarının kapasitesi, dayanıklılık, hijyenik özellikleri ve bazı diğer teknik özellikleri çok önemlidir. Toplum sağlığı açısından sakıncaları olmasına karşılık, toplama kabı olarak eski yağ bidonları çok yaygın biçimde kullanılmaktadır. Belirli bir katı atık üretim birimine sağlanacak toplama kabı sayısı ve kapasitesi katı atık üretim hızı ve haftalık toplama sıklığına koşut olarak saptanmalıdır. Taşıma kamyonları ile ilgili olarak da benzer şekilde tip ve kapasite çok önemlidir. Ayrıca kamyonların izleyecekleri yolların eniyilenme çalışmaları toplama maliyeti düşürmek ve servis verimini arttırmak açısından çok önemlidir. Toplama ekipmanları ile ilgili olarak, ilk yatırım masrafları, işçilik, bakım ve amortisman giderleri ekipman seçiminde kapasite ve diğer teknik özellikler ile beraber etkin olan parametrelerdir.

 

Katı atık toplama ve uzaklaştırma sistemlerinin toplam giderleri, toplanan katı atık miktarı, üretilen hizmetin kalite düzeyi gibi faktörlerin ardından, sistemin çalışma koşulları olarak da adlandırılabilecek bir dizi fiziksel, insansal, yasal ve politik faktöre bağlıdır. Toplama bölgesinin en önemli özelliklerinden birisi olan toplama yoğunluğu bu unsurlar arasında önemli bir yer tutmaktadır. Nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu ve büyük apartmanların ağırlıklı olduğu bölgelerde toplama yoğunluğu, yani birim alan başına toplama kabı sayısı, yüksektir ve bu tür bölgelerde toplama zamanı daha kısadır. Toplama bölgesi ile yok etme tesis veya tesisleri arasındaki uuzaklık ne kadar fazla ise, etkin toplama zamanı o denli az ve taşıma giderleri de o oranda yüksek olacaktır. Buna karşılık, yok etme yöntemi olarak denetimli boşaltma veya doldurma gibi yöntemler kullanılmakta ise de, toplum sağlığı açısından bu tip tesislerin yerleşim merkezinden, nüfus dağılımı, ekonomik, sosyal, coğrafik, ve topoğrafik koşullar gibi etkenlerin elverdiği ölçüde uzağa kurulmaları gerekmektedir. Toplama bölgesi içersinde, toplama kabı başına düşen kişi sayısı, gelir düzeyi ve dağılımı ile bazı sosyal özellikler, üretilen katı atık miktarının ve mevsimsel değişimlerinin tahmin edilebilmesi bakımından gerekli olan, başlıca sistem koşullarıdır.

 

Tüm diğer mal ve hizmet üretiminde olduğu gibi, katı atık toplama ve taşıma sistemlerinin ekonomik analizinde de ülkenin fiyat politikası, piyasa fiyatlarının düzeyi ile bu düzeylerin zamana ve mekana bağımlı olarak değişim eğilimleri özellikle işçilik ve işletme giderlerinin değerlendirilmesi aşamasında etkin olarak rol oynamaktadır.

 

Katı atık toplama, taşıma sistemleri özellikle son yıllarda çok hızlı bir aşama içindedir. Teknolojik gelişmeler ve üretkenliğin arttırılması yolundaki ilerlemeler, geçmiş yıllarda oldukça yavaş ve verimsiz olarak sürdürülen katı atık toplama ve taşıma işlemlerine önemli ölçüde hız kazandırmıştır.

 

Katı atık toplama ve uzaklaştırma sistemlerinin maliyetine etki eden faktörleri genel başlıkları ile incelendikten sonra, sistem maliyetini veren genel maliyet modeli denklemi (3) aşağıda gösterilen ţekilde geniţletilebilir

 

M = f(A, X1, X2, X3, X4, Y, U, I, G, F) (3)

 

Burada;

 

X1 : Haftalık toplama sıklığı,

X2 : Toplama kaplarının yeri, toplama kaldırımda ise O, arka bahçede ise 1,

X3 : 0, karışık toplama 1, ayrı toplama

U : Boşaltma sahasına olan uzaklık

I : Toplama kabı başına işçi sayısı,

G : Toplama bölgesi içersindeki gelir dağılımı,

F : Toplama ve taşımaya ait işçilik giderleri ile toplama ekipmanlarının ilk yatırım ve işletme giderlerini içeren fiyat düzeyi faktörüdür.

 

3.2. Maliyet Modelinin Matematiksel Gösterimi

 

Bu çalışmada, daha önceki bölümlerde bahsedilen faktörleri esas almak kaydı ile kurulan matematiksel bir model kullanılmaktadır. Söz konusu modelde katı atık toplama ve taşıma sistemlerinin maliyetinin dört ana bileşenden oluştuğu varsayılmıştır (5).

 

3.2.1. Toplama Kaplarına Ait Giderler

 

Toplama kapları ile ilgili giderleri aşağıda verilen denklem yardımıyla hesaplayabilmek olasıdır.

 

i (1+i)n

MTK = Mo (─────────────-) + M' (4)

(1+i)n -1

 

Burada;

 

MTK : Toplama kaplarına ait yıllık giderler.

Mo : Toplama kaplarının ilk yatırım giderleri,

M' : Toplama kaplarına ait yıllık tahmini bakım giderleri,

i : Faiz oranı,

n : Toplama kaplarının ekonomik ömürleridir.

 

Denklem (4)'de gereken yerde gereken sayıda sağlam toplama kabının bulunduğu, bu kapların eş kapasiteli olduğu ve ayrıca hurda değerlerinin de sıfır olduğu varsayılmıştır.

 

Denklem (4)'den çıkarak, seçilen belirli büyüklükteki bir toplama bölgesi için toplam toplama kabı giderleri ise aşağıdaki şekilde ifade edilebilir.

 

K i(1+i)n

MTK = Σ Nk (S) [Mo (────────────)+ M'] (5)

k=1 (1+i)n-1

 

Burada:

 

k : Seçilen toplama bölgesi içersindeki toplama üniteleri sayısı (bölge içerisindeki her bina bir toplama ünitesidir ve herhangi bir toplama ünitesinde bir veya daha çok sayıda toplama kabı bulunabilir,

k =1,2,3,......K).

 

S : Haftalık toplama sıklığı,

Nk (S) : Haftalık toplama sıklığının fonksiyonu olarak bir toplama ünitesi içersindeki toplam kap sayısı yani,

 

vük(S)

Nk (S) =(────────) (6)

C

 

Vük : k toplama ünitesinde, haftalık toplama sıklığına bağlı olarak katı atık

üretim hızı (kg/toplama)

C : Toplama kaplarının kapasitesidir.

 

Bir toplama ünitesi için gerekli toplam bidon sayısı belirlenirken, katı atık üretim hızının türel özelliklerini gözden kaçırmamak ve esnek davranmak gerekmektedir.

 

 

3.2.2. Toplamaya Ait İşçilik Giderleri

 

Seçilen belirli bir katı atık toplama bölgesi için yıllık toplam toplamaya ait işçilik giderleri aşağıda verilmiştir.

 

 

K

MTİ = Σ Nk (S) Zb 52 MTE (7)

k=1

 

Burada:

 

MTİ : Toplamaya ait yıllık toplam işçilik giderleri,

Zb : Toplama ekibinin bir bidonu boşaltmak için harcadığı zaman (saat)

MTE : Toplama ekibinin toplam saat ücreti (TL/adam-saat).

 

 

3.2.3. Taşımaya Ait İşçilik Giderleri

 

Belirli bir katı atık toplama bölgesi için katı atıkların bölgeden uzaklaştırılmasına ait toplam yıllık işçilik giderleri aşağıdaki denklem ile ifade edilmiţtir:

 

L L L

MUİ = ( ─── + ─── + 8) MTE 52 S+ ───-+8)(B-52 S) MTE (8)

V V V

 

Burada:

 

MUİ : Katı atıkların bölgeden uzaklaştırılmasına ait yıllık toplam işçilik giderleri

L : Toplama bölgesi dışında, bölgeye gelişte ve gidişte katedilen mesafe,

V : Taşıma kamyonunun toplama bölgesi dışarsındaki ortalama hızı,

L : Taşıma kamyonunun toplama bölgesi içersinde yaptığı mesafe,

V : Taşıma kamyonunun toplama bölgesi içersindeki ortalama hızı,

L : Katı atık toplama bölgesi ile boşaltma sahası arasındaki gidiş geliş mesafesi,

Θ : Boώaltma sahasında saat olarak harcanan zaman,

B : Bir yıl boyunca başaltma sahasına toplam gidiş sayısı,

 

Denklem (8)'deki birinci terim herhangi bir katı atık toplama bölgesinde üretilen katı atıkların toplanması için harcanan toplam zamanı ifade etmektedir. İkinci terim ise boşaltma sahasına yapılacak olan ilave seferler ile ilgilidir. Bazı hallerde tek bir kamyon yükü bölgede biriken tüm katı atıkların toplanması için yeterli olmamaktadır. Dolayısıyla bu gibi durumlarda boşaltma sahasına fazladan bir gidiş geliş daha yapılmaktadır.

 

Boşaltma sahasına yapılacak sefer sayısı, toplama sıklığının bir fonksiyonu olarak aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır:

 

vük (S)

B(S)= (────────-) (9)

C

 

Vük : k toplama bölgesinde, haftalık toplama sıklığına bağlı olarak toplanan katı atık miktarı,

 

C : Taşıma kamyonlarının kapasitesi

 

Bu durumda, bir yıl içersinde boşaltma sahasına yapılacak sefer sayısı da;

 

B = 52 S B(S) (10)

 

olarak verilebilir. Bu değer, denklem (8)'de yerine konulduğu takdirde, taşımaya ait yıllık işçilik giderleri denklem (11)'deki gibi ifade edilebilmektedir.

 

 

L L L

MUİ = ( ───- + ───-, + Θ MTE 52 S+ ───- + Θ)MTE 52(B(S)-1) (11)

V V V

 

Küçük katı atık toplama bölgeleri için B(S) 1 olacak, dolayısıyla ikinci terim tamamen ortadan kalkacaktır.

 

3.2.4. Taşıma Kamyonlarına ait yıllık giderler

 

Taşıma Kamyonlarına ait yıllık giderler aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır. Bu denklem, eş kapasiteli ve mekanik özellikleri tamamen aynı olan tek tip kamyonlar için verilmiş olup, kamyonların hurda değerleri sıfır kabul edilmiştir.

 

i(1+i)n (L/V+L/V+Θ)+(L'/V+Θ) (B(S)-1)S

MK=Mo(────────)(─────────────────────────)+(L+L)MB52.S+L'MB52S(B(S)-1)

(1+i)n-1 A Zh

(12)

Burada:

 

MK : Bir taşıma kamyonuna ait yıllık toplam giderler,

Mo : Taşıma kamyonunun ilk yatırım gideri,

n' : Taşıma kamyonlarının ekonomik ömrü,

Zh : Bir haftalık net çalışma saati,

A : Taşıma kamyonunun arıza, bakım, vs. gibi nedenlerle servis dışı kalmadığı çalışma zamanı oranı,

MB : Taşıma kamyonunun kilometre başına düşen işletme ve bakım masraflarıdır.

 

Denklem (12)'de, ikinci terim taşıma kamyonunun işletme ve bakım giderlerini, üçüncü terim ise boşaltma safhasına fazladan yapılan seferlerden doğan giderleri yansıtmaktadır.

 

 

Kaynak:

 

Hahn, H.H.; H. Paessens (1982) : Tourenplanung in der Abfallwirtschaft II. Institut für Siedlungswasserwirtschaft Universitaet Karlsruhe. ISWW Karlsruhe 29 .

 

 

 

Ekler:

Çizelge : Kuşadası ile ilgili bazı temel veriler

-----------------------------------------------------------------

Yıllar 1989 1994

-----------------------------------------------------------------

Kanalizasyon 11 km 44 km

İçme suyu 35 km 70 km

Araç sayısı 700 4900

Su abone sayısı 8000 12000

Toplanan çöp 43000 ton/yıl 86000 ton/yıl

Yatak sayısı 16000 32000

Öğrenci sayısı 4000 6000

Vergi mükellefi 6000 12000

Çocuk oyun alanı (adet) 4 20

--------------------------------------------------------------

Kaynak: Kuşadası Gazetesi. Yıl 3, Sayı 57, 1-15 İubat 1994.

--------------------------------------------------------------

 

İskenderun'daki Katı Atık Toplama Yöntemi

 

İskenderun'da, 1989 yılında 19 değişik mahallede yapılan çöp biriktirme şekli ile ilgili yapılan araştırmada :

Biriktirme ţekli %'si

-----------------------------------------------------------------

1. Çöplerin evlerde daha çok naylon poţet'de 50

2. Çöp tenekesinde 22

3. Kapaklı çöp kovasında 28

----------------------------------------------------------------

4. Çöplerin işyerlerinde kapaklı kova 40

5. Çöp tenekesi 25

6. Çöp naylon torbası 35

---------------------------------------------------------------

saptanmıştır.

Geri kazanılabilecek değerli katı atık oranları ise

----------------------------------------------------------------

Geri kazanılabilir madde İş yerindeki % Evdeki %

----------------------------------------------------------------

Kağıt/karton 75 51

Cam 90 80

Metal 90 90

----------------------------------------------------------------

olarak belirlenmiţtir.

Toplama sistemi ile ilgili uygulama

----------------------------------------------------------------

Çöp biriktirme süresi Gün

----------------------------------------------------------------

Evler 1

İş yerleri 1

Çöp toplama sıklığı

---------------------------------------------------------------

Evler 1

İş yerleri 1

Çöp toplamasından ücret alınması konusu

---------------------------------------------------------------

Evler %57 evet %43 hayır

İş yerleri -- --