Ambalaj Atıkları – Toplanması – Taşınması ve Değerlendirilmesi

Çöp ve katı atıklarla ilgili 14 Mart 1991’de yürürlüğe giren yönetmeliğe göre ise katı atık;

Katı atıkları (çöpleri) belediye tarafından toplanan meskun alanlarda ve küçük çaptaki sanayi ve işletmelerin atıklarının oluşum yerlerine göre bileşenleri, oranları ve dahil edildikleri sınıfları belirlenmeye çalışılmıştır:

Buna göre oluştukları yerlere ve kökenlerine göre;

2)Ahır ve mezbaha atıkları (organik)

3)Bahçe atıkları (organik ve inorganik)

4)Sokak atıkları (organik ve inorganik)

5)Inşaat molozları ve hafriyat toprağı (inorganik ve organik)

6)Hastane atıkları (organik ve inorganik)

7)Özel atıklar, radyoaktif atıklar ve diğer özel atıklar

Bileşimlerine göre;

3)Inert maddeler:Yanmayan maddelerdir. (cam, porselen, taş, kil atıkları)

Son yıllara kadar evsel katı atıkların bileşiminin büyük bir bölümünü mutfak atıkları teşkil ediyordu.Ancak ambalaj malzemelerinin değişimi, mutfaklarda çöp öğütme ve sıkıştırma cihazlarının kullanılmaya başlanması ile çöpün bileşenlerinin de değişimine neden olmuştur.

Katı atık kaynaklarını sıralamaya çalışırsak şu şekilde yapabiliriz:

3)Bahçe atıkları

6)Mezbaha ve ahır atıkları

Tablo 1.1:Atıkların oluştuğu yerler ve hakim atıklar

Tablo 1.2.Atıkların toplam çöpteki bileşim oranları

(1):Tarım arazilerinde küçük fiatlara veya ücretsiz şekilde gübre özelliği kazandırarak kullanılabilir

(3):Yeniden naylon plastik olarak değerlendirilebilir

(4):Değerlendirilebilir

(5):Kesinlikle ve hiçbir riski olmadan dolgu malzemesi olarak kullanılır.

Türkiye’de evsel atık üretim miktarının hesaplanması ve bileşimleri konusunda çeşitli kuruluşlar tarafından değişik zamanlarda yapılmış araştırma ve çalışmalar mevcuttur.Yapılan çalışmalar sonunda evsel atık miktarları ve bileşimleri farklılıklar göstermektedir.Bu farklılıkların sebeplerini genel olarak başlıklar altında toplamaya çalışırsak:

-Bölgenin özellikleri (Kentsel veya kırsal kesim)

-Sosyo ekonomik ve kültür yapısı

-Tüketim alışkanlıkları

-Mevsimsel değişimler

bu farklılıkların başlıca sebepleridir.

Tablo 1.3.Bölge özelliklerine göre çöp bileşenleri(Erdin,Özdağlar 1987 )

Kişi başına atık üretimi=0.7 kg/kişi.gün

Toplam atık miktarı =15 milyon ton/gün

Tablo 1.4.Mevsimsel değişimlere göre çöp bileşenleri(D.I.E. 1993)

1.4.1.1.ADNAN MENDERES HAVAALANINDA OLUŞAN KATI ATIK MIKTARLARI

Adnan Menderes Havaalanında oluşan katı atıklar, kaynaklarından numuneler alınarak incelenmiş ve gerekli tartımlar yapılmıştır.Oluşan atıklar kaynaklarına göre;

-Uçak içi atıklar

-Terminal binasının içindeki kafeteryalardan oluşan atıklar

-Free-shoplardan gelen atıklar

olmak üzere dört yerden kaynaklanmaktadır.

Uçak içi atıklar uçağın iç yada dış hat olmasına, uçuşun gerçekleştirdiği bölgeye ve yolculuk sınıfına bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Stuttgart’a kalkan Lufthansa (Condor) uçağının yaptığı servis ve oluşan atık türleri ve miktarlarının hesaplanması:

Yolcu sayısı:147

Servis sırasında uyuyan yolcu oranı:%20

Servisi alıpta kullanma veya bırakma oranı:%5

Ikramları tüketme oranları:

Personel sayısı:7

Alkollü içki alanların oranı:%20

Tablo 1.5.Uçaklarda servis yapılan bazı tüketim maddelerinin birim ağırlıkları(gr)

Tablo 1.6.Adnan Menderes Havaalanında Uçaklarda servis yapılan bazı tüketim maddelerinin boş olarak birim ağırlıkları

Tablo 1.7.04-08 Temmuz tarihleri arasında Bodrum çöp bileşenleri

Tablo 1.8.3/8/91 Tarihinde Silifke’deki çöpün içindeki madde grupları(% Ağırlık)

Tablo 1.9.Marmaris’te oluşan çöp miktarları

Tablo 1.10.8-9/6/1992 Tarihlerinde Datça çöp bileşenleri

1.4.3.ÇEŞITLI ILLERDE OLUŞAN ÇÖP MIKTARLARI

1.4.3.1.EGE BÖLGESI ÇÖP BILEŞENLERI

Tablo 1.15. Izmir ili merkezi ve ilçelerinin çöp bileşimi

Tablo 1.16.Ege Bölgesi bazı illerinin çöp bileşimleri

1.4.3.2.MARMARA BÖLGESI ÇÖP BILEŞENLERI

Tablo 1.17.Marmara Bölgesi bazı illerinin çöp bileşimleri

Tablo 1.18.Akdeniz Bölgesi bazı illerinin çöp bileşimleri

Tablo 1.19.Karadeniz Bölgesi bazı illerinin çöp bileşimleri

1.4.3.5.DOĞU BÖLGESI ÇÖP BILEŞENLERI

Tablo 1.20.Doğu Bölgesi bazı illerinin çöp bileşimleri

1.4.3.6.IÇ ANADOLU BÖLGESI ÇÖP BILEŞENLERI

olduğunu görürüz.Bunu Türkiye geneline taşıyacak olursak bu değer 0.50-5.50 arasındadır.Buradan yola çıkarak asıl konumuz olan geri kazanılabilir maddelerin hesabını ortalama bir değer olarak bulabiliriz.Bu konu ileriki bölümlerde daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

1.4.4.ÇEŞITLI ÜLKELERDE OLUŞAN ÇÖP BILEŞIMLERI

Tablo 1.22.ABD ve Avrupa’daki bazı ülkelerin çöp bileşimleri

Tablo 1.24.Evlerden gelen çöp bileşimleri

Dünyadaki ve dolayısıyla Türkiye’deki nüfusun artmasıyla katı atık sorunlarında da artışlar gözlenmiştir.Insanların faaliyetleri ve yeni ürünlerin ortaya çıkıp kullanılmaya başlanmasıyla çöplerin bileşimlerinde değişiklikler meydana gelmiştir.Mevcut deponi yerlerinin yetersizliği ve yeni deponilere olan ihtiyaç nüfusun artışıyla orantılı olarak çoğalmıştır.

Katı atık sorunu çözülmeye çalışılırken birtakım hedefler belirlenmiş ve bunlara uygun olarak hareket edilmeye başlanmıştır.Bu hedefleri:

*Olabildiğince az atık üretmeye çalışmak veye hiç üretmemek,bu kurala tüm aşamalarda uymak

*Iki hedefin dışında yinede atık oluşuyorsa bu atıkları doğaya,insana ve herhangibir canlı hayatına zarar vermeyecek şekilde bertaraf etmek

şeklinde üç grup altında toplayabiliriz.

14 Mart 1991’de yürürlüğe giren “KATI ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELIĞI”yle bu konunun ne kadar önemli olduğu ortaya konmuş ve kurum, kuruluş,bireylere de yükümlülükler getirilmiştir.

Çöp ve katı atıklar, oluştukları yerler neresi olursa olsunlar bunların doğal kaynaklara, insanlara ve herhangibir canlı yaşamına zarar vermeden toplanması, biriktirilmesi, taşınması ve bertaraf edilmesi gerekmektedir.

Yapılan her faaliyet ve büyüme, bareberinde kirliliğide getirmiştir.Tarım, sanayileşme, turizm gibi faaliyetler sonunda çöp ve katı atıklar görüntü, koku, hava, toprak kirliliğinin yanında yüzeysel ve yeraltı sularını da tehtid etme konumuna gelmeye başlamıştır.

-Hiç bir önlem alınmadan dere yataklarına depolanmaktadır

-Nehir taşkın sahalarında depolanmaktadır

-Turizm değeri taşımadığı zannedilen koylara dökülmektedir

-Kıyı dolgusunda kullanılmaktadır

-Içme suyu rezervlerini etkileyecek şekilde depolanmaktadır

-Yüzeysel suları etkileyecek şekilde depolanmaktadır

-Yeraltı sularını etkileyecek şekilde depolanmaktadır.

Görüldüğü gibi düzensiz veya vahşi depolama yöntemiyle özellikle su kirliliği problemiyle karşı karşıya kalınmaktadır.Bu ise ilave bir su arıtımını beraberinde getirmektedir.

Düzenli depolama yerlerinde ise zeminin yapısına, iklimine, bitki örtüsüne bağlı olarak planlanıp dizayn edilmektedir.Bununla deponide oluşacak sızıntı suyu için sızdırmazlığın sağlanması, meydana gelen deponi gazı içinse kontrolün sağlaması gerçekleştirilmektedir.Aksi taktirde 28 Nisan 1993 yılında deponi gazının patlaması sebebiyle meydana gelen Türkiye’nin çok büyük ayıplarından biri olan sadece “Ümraniye Olayı” olarak kalmaz.

Düzenli ve düzensiz depolamanın en büyük sorunları;

-Insan yaşamına

-Jeolojik yapıya ve toprak yapısına

-Çöp sıkıştırılarak inşaa edildiğinde

-Çöp çukura depolanıp, çukur duvarları örtü malzemesinden daha geçirgen olduğunda

-Deponi yakınında kapalı hacimler, sızıntısız bacalar, drenaj şebekesi olduğunda

Katı atık yönetmeliğiyle kurum ve kuruluşlara getirilen yükümlülükler sonucunda özellikle ambalajlara değişik uygulamalar ve çözümler geliştirilmiştir.Tek kere kullanılan ambalajlar yerine çok kere kullanılanlar tercih edilmeye başlanmıştır.Ambalajların geri çevriminde “3R” hedefolarak belirlenmiştir:

Bu konu ileriki bölümlerde daha geniş olarak ele alınacaktır.

Katı atık ve çöpler bu şekilde sadece kirliliği ortadan kaldırmakla kalmayıp ülke ekonomisine de çok büyük kazançlar sağlamaktadır.

AMBALAJ VE YOL AÇTIĞI ÇEVRE SORUNLARI

Ambalaj ürünlerin korunması, dayanıklılığının sağlanması, kolay taşınması ve tüketicilerin dikkatini çekmesi için kullanılan, ağaç, cam, metal, kağıt/karton gibi materyallerden yapılan ürün tamamlayıcısı olan bir araçtır.

Son yıllarda, ambalaja verilen önem, eldeki mevcut olanaklar ve yapılan ambalajların amaca uygunlukları kıyaslandığında hiçde küçümsenmeyecek bir yol alındığını görmekteyiz.Önemli bir yol almakla beraber henüz başında olduğumuzda gözardı edilemeyecek bir gerçektir.Bu güne kadar katettiğimiz yolun yetersizliğinin başlıca sebepleri:

1-Ambalaj sektöründeki araştırma ve yenilikleri takip edebilen uzman kadronun yetersiz kalması,

2-Yenilikleri takip etmek isteyen kadronun yeterli bilgi ve yayına ulaşamaması,

3-Kentleşmenin hızla ilerlediği, sosyal yaşantının değiştiği ve geliştiği günümüzde fonksiyonel ambalajlara olan talebin fazlalaşması,

4-Çok büyük şirketlerin var olmasıdır.

Ambalaj sanayide ürünün dışsatım yapılacağı ülkeye göre alışkanlıkların, değer yargılarının bilinmesi gerekiyor.Bilinen değerlere göre dizaynı gerçekleştirilerek fonksiyonel ve estetik bir ambalajla çok şey başarılabilir.Bugün kullandığımız, tükettiğimiz her mamulün bir parçasıda ambalajdır.Parça olmakla artık ürünün tamamlayıcısı değil ürünün kapsamı içinde bulunan bir unsurdur.

Ambalajın bu özellikleri ürünün reklamının yapılmasından daha önemli ve satışı arttırıcı bir faktördür.Bu iddia şöyle de kanıtlanabilir:

-Ambalaj sadece koruma için değil, dayanıklılığı arttırmak için kullanılan bir araçtır.Örneğin bir diş macununun veya bir suyun ambalajı olmazsa kullanılabilirliği kalkar.

-Raf ömrünün uzatılmasında çok büyük etkisi vardır.

-Depolama kolaylığı ambalajın bir başka önemli özelliğidir.

-Taşıma kolaylığı sağlar ve mekan boyutunda önemli avantajlar sağlar.

-Çekicilik ve güven yaratır.Ürüne kişilik, özellik katar.

*Kaynakta azaltma (ağırlık, hacim, ürün yoğunluğu)

*Geri dönüşlü (tekrar doldurulabilir) ambalajlar kullanılması

*Geri dönüşüm (Recycling)

*Yaşam süresi analizleri

Ambalaj yönergesi sonrası; ülkeler kendi yönetmeliklerinde bazı düzenlemeler yapmak durumundadır.Örneğin Almanya Bu konuda çok çalışmalar yapmış, hatta 1991 yılında yayınlanan ambalaj yönetmeliği ile ülkeye ihracat yapan firmaları paniğe sürüklemiştir.

Bu konudaki Türkiye’de ve diğer ülkelerdeki mevcut yönetmelikler hakkında geniş bilgi ileriki bölümlerde verilecektir.

Sanayileşmeyle birlikte başlayan üretimin geniş kitlelere ulaşılmasında ambalaj çok önemli bir yer tutar.Başlangıçta doğal hammaddelerle ihtiyaç giderilmeye çalışılmış ancak zamanla bunlar yetersiz kalmaya başlamıştır.Böylece bunların yerini ise farklı özelliklere sahip petrokimyasal kökenli plastik ambalajlar almıştır.

Petrokimyasal ürünler ana hatları ile;

-Diğer petrokimya ürünleri

olarak gruplara ayrılabilirler.

*AYPE (Alçak yoğunluk polietilen)

*YYPE (Yüksek yoğunluk polietilen)

Kullanım kolaylığı, ucuzluk, dayanıklılık, kolay işlenebilme özelliklerinden dolayı kağıt, karton, ahşap, demir gibi hammaddelerin yerini büyük ölçüde almışlardır.Bugün plastik sadece ambalajlamada kullanılmakla kalmayıp sulama, kanalizasyon, enerji dağıtımı gibi yerlerde de kullanılmaktadır.

Bu konuyla ilgili çeşitli projeksiyonlar yapılmaktadır. Yapılan varsayımlar ve tahminlere göre çok faklı sonuçlara ulaşılmaktadır.

Tabloda gördüğümüz gibi 1990 yılında 508 bin ton olan tüketimin %88 artışla 1995 yılında 958 bin tona yükselmiştir.Beş yılda neredeyse tüketim hızı iki katına çıkmıştır.Buda plastiğin hayatımızdaki yerini göstermektedir.

Tablo 2.2.Seçilmiş ülkelerde kişi başına plastik tüketimi(kg/yıl)

2000 yılında ülkemizdeki kişi başına termoplastik tüketiminin 3milyon ton olacağı beklenmektedir.Diğer ülkelere göre tüketim hızının düşük olduğu ülkemizde gelecek yıllarda bir patlama olacağı beklenmektedir.

Tablo 2.3.AB ülkelerinde plastik tüketiminin kullanım alanları (%)

Tablo 2.4.Türkiye’de plastik tüketiminin kullanım alanları(%)

Tablodan da görüldüğü gibi termoplastiklerin çok önemli bir bölümü ambalaj sektöründe kullanılmaktadır.Ayrıca ülkemizdeki plastiklerin ambalaj sanayindeki kullanım oranının AB ortalamasına göre daha yüksek olduğu görülmüştür.Bunun iki sebebi vardır;

Birincisi ülkemizde plastiklerin ambalaj dışında alanlarda kullanımının yaygın olmaması, ikincisi ise tanımlama farklılığıdır.

Plastik ambalaj sanayinin en önemli özelliği, diğer sektörlerde üretilen ürünlerin korunması ve sunumunda kullanılmasıdır.Üretimden bireye ulaşan her türlü ürün, mutlaka bir ambalaj gereksinimi demektir.Bir başka deyişle ambalaj ekonomide üretilen ürünlerin giydirilmesi işlevini görmektedir.

2.2.2.KAĞIT ESASLI AMBALAJLAR

2.2.2.1.KAĞIT ESASLI AMBALAJIN TÜRLERI

Ülkemizde hızla artan tüketim malları sektöründe kağıt esaslı ambalaj ürünlerine olan ilgi artmaktadır.Insanlar bu ambalaj türünü gerek doğaya gerekse insan sağlığına etkisinin en az olması ve geri dönüşümünün kolay olması nedeniyle tercih etmektedirler.

Ambalaj sektöründe değişik yapı ve özellikte oldukça fazla kağıt, karton çeşidi vardır.Bunların bazıları tek bazıları çift veya çok katlı olarak üretilmektedir.Günümüzde ambalaj sektöründe kullanılan kağıt türleri şunlardır:

-Kraft Liner Kağıtları

-Test Liner Kağıtları (Esmer veya beyaz)

-Şrenz Fluting Kağıtları

-Nssc Fluting Kağıtları

-Kroma kartonlar (Kuşeli-Kuşesiz)

-Bristol kartonlar (Kuşeli-Kuşesiz)

Bu kağıt türlerinden “Kraft Liner ve Kraft Torba Kağıtları” sadece SEKA tarafından, diğer türler ise ülkemizde bulunan ve bir çoğu oluklu mukavva fabrikaları ile entegre olan özel sektör firmaları ve SEKA’nın bazı fabrikaları tarafından üretilmektedir.

Kağıt esaslı ambalaj malzemeleri kadar bu malzemelerin atıklarıda çevre dostudur.Doğada daha kolay parçalanabildiklerinden diğer katı atıklara göre kalıcı değildir.Bunların geri dönüşümü ile hem çevre hem de doğal kaynaklar korunmaktadır.

Kağıt esaslı ambalaj ürünlerini üç sınıfta toplayabiliriz:

Bunların koruyucu, dayanıklı, etkileyici ve satışı arttırıcı olması istenilen özellikleridir.Istenilen bu özellikleri yerine getirmek ise ancak kaliteli hammadde ve ileri teknoloji kullanımı ile mümkün olur.

2.2.2.2.KAĞIT HAMMADDELERI

Ambalaj amacıyla kullanılan kağıt/karton çeşidi ülkemizde oldukça fazladır. Bunların bazıları tek, bazıları çift veya çok katlı olarak üretilmektedir.Kullanım amaçlarına göre;

Oluklu kutu imalinde kullanılan kağıt türleri:

Kraft liner, test liner, saman fluting, şrenz fluting, NSSC fluting

Kroma karton, (kuşeli veya kuşesiz) bristol kartonlar, gri kartonlar

Torba imalinde kullanılan kağıt türleri:

Kraft torba kağıtları, klupaklı kraft kağıtları

Kraft Liner:Sülfat prosesiyle üretilen en az %80 oranında kozalaklı odun selülozu içeren karton.

Testliner:Geri dönüşümlü elyaf ve sülfat prosesiyle üretilmiş selülozlardan elde edilir.Genellikle gıda, temizlik, ilaç, kozmetik, sigara kutusu gibi ürünlerin ambalajında kullanılır.

Bristol Kartonlar:%100 beyazlatılmış sert ve yumuşak odun selülozlarından üretilmekte olup diğer kartonlara göre daha pahalıdır.

Gri Kartonlar:%100 eski kağıt hamurundan çok katlı olarak üretilmektedir.

2.2.2.3.KAĞIT/KARTON ÜRETIMI

Ülkemizin GB’ne geçişi nedeniyle yerli sanayimizi koruma yönünde alınması gereken tedbirler rahat ve çabuk alınamamaktadır.Bu tedbirlerin, daha bilinçli ve istikrarlı politikalar sonucu alınması gerekmektedir.

Tablo 2.6.Kağıt/karton üretiminin alt gruplara göre dağılımı

2.2.2.4.KAĞIT/KARTON TÜKETIMI

Tablo 2.8.1996 yılı için tahmin edilen kağıt/karton tüketimi

Teneke kutu 1813 yılından bu yana ambalaj olarak kullanılmaktadır.Gıda ambalajı olarak kalaylı teneke kutunun yanında, laklı teneke, kromlu teneke ve alüminyum kutuda kullanılmaktadır.Teneke kutu; konserve gıda, kuru gıda, peynir, yağ ve en çokda içecek ambalajı olarak kullanılan bir ambalajdır.

Inertlik gıda ambalajlarında aranan önemli özelliklerden birisidir. Ancak metalik gıda ambalajlarında metal korozyonu, sülfür kararması ve yüzey paslanması gibi konulardan problemler çıkmaktadır.

Gıda ambalajı olarak en yaygın kullanılan metal ambalaj türleri kalaylı, laklı, alüminyum kutulardır.Ancak alüminyum fiyat açısından olumsuzdur.Alüminyum yerine şimdilerde çelik alaşımlı kutular kullanılmaktadır.

Karbondioksitli meşrubatlar

Karbondioksitsiz meşrubatlar

Gıda maddelerinin konulduğu metal esaslı ambalajlar, gıdanın özelliğine göre alüminyum folyo, lak veya plastikle kaplanmış olmalıdır.Metal kapların kalaylanmasında kullanılan kalayda arsenik olmamalıdır.

Gıda sanayinde alüminyumun kullanımı son 25 yılda oldukça yaygınlaştırılmıştır.Alüminyumun tercih edilme nedenlerini sıralayacak olursak;

-Buhar ve gaz geçirgenliğinin olmaması, dolayısıyla paketlenen gıda maddelerinin nemlenmemesini, su kaybının önlenmesini sağlanır.

-Yağ ve yağlı maddelere yapışmaması sebebiyle yağ endüstrisinde tercih edilmesi

-Değişik dalga boylarındaki ışınları yansıtarak ışın etkisiyle maddelerin bozulmasını önlemesi

Ancak bu anlatılanların yanında dezavantajlara sahiptirler.

-Fiziksel etmenlere karşı dayanıksız oluşları

-Korozyona uğramaları ve paslanmaları

-20 mm’den ince olduklarında oksijen ve su buharını geçirebilmeleri

-Pahalı bir metal olmaları

-Sağlık açısından zararlı olmaları

sebeplerinden son yıllarda çelik olanları tercih edilmeye başlanmıştır.

2.2.3.3.ALÜMINYUM AMBALAJLARIN KULLANILMA ŞEKILLERI

Başlıca kullanım şekillerini sıralayacak olursak;

-Kutu, tüp, tava, tepsi ve fıçılar:Gıda sanayinde et konserveleri, meyve suyu ve konsantreleri, alkollü içeceklerin ambalajlanmasında kullanılır.

-Şekil verilmiş paket kapları:

-Alüminyum folyodan torba, poşet tarzında paketler

Ambalaj amaçlı bez ve kanaviçeler:Ambalaj amaçlı pamuklu bezler veya keten, kenevir yada jütten yapılmış kanaviçeler özellikle pamuk ve yün liflerinin ve tütünün balyalanmasında kullanılmaktadır.

Fakat bunların yanında bazı dezavantajlarada sahiptirler: Yüksek dokuma hızlarına erişilmesi çok zordur, nemdem etkilendiklerinden çürüyebilirler, küf-bakteri gibi mikroorganizmalardan kolayca tekilenirler, kemirgen hayvanlara karşı dayanıksızdırlar.

Sentetik liflerden yapılan torba ve çuvallar:Bitkisel esaslı torba ve çuvalların üretiminin sınırlı olması ve bazı dezavantajlarının olması sebebiyle son yıllarda sentetik olanlar imal edilmeye başlanmıştır.Poliolefinden ve özellikle polipropilen yapılan torba ve çuvallar yapılmaya başlanmıştır.

Astarlı torba ve çuvallar:Nemi kolayca geçirebilen bitkisel kökenli tekstil çuvallara bir astar ekleyerek ambalajlanan materyale artan neme, yabancı kokularla kirlenmeye veya çevreye koku vermeye, mikroorganizma ve böceklere karşı daha dayanıklı olması sağlanır.

Tablo 2.9.Ambalaj sanayinde kullanılan liflerin tüm dünyadaki üretim miktarları (1000 ton)

Gıda ve konserve ürünlerin ambalajlanmasında kullanılan cam kavanoz son senelerde oldukça yaygınlaşmıştır.Tüketicinin özellikle yiyeceği maddeyi görerek almak istemesi cam ambalajın kullanılmasına neden olmuştur.

Cam kaplara öncelik sağlayan nitelikler:

-Cam parlak, pürüzsüz ve kolay temizlenebilir bir yapıya sahiptir. Bu nedenle mikropları barındırmaz.

-Camın yapısında yabancı birşey yoktur.Bu nedenle yiyeceklerle etkileşim yapacak bir madde de yoktur.

-Cam saydam olduğu için estetik olarakda güzeldir.

Cam ambalajların tipleri, büyüklükleri ve biçimleri çok çeşitli olmakla birlikte gıda maddeleri için kullanılan ambalajlar dört grup altında toplanabilir:

-Gıda kapakları (Kavanozlar, süt, meyve suyu, ketçap şişeleri)

-Su şişeleri

-Alkollü içki ve şarap şişeleri

Dünyamız hızlı bir kirlenme içerisindedir.Artık doğa, insan etkileri ile ortaya çıkan katı, sıvı ve gaz atıkları kendiliğinden giderme yeteneğini kaybetmeye başlamıştır.Nüfusun, kaynak tüketiminin ve buna bağlı olarak atıkların artması acil olarak bir çözüm aranması gerekliliğini ortaya koymuştur.

Gelişmiş ülkelerde atıkların büyük bir çoğunluğunu ambalaj atıkları oluşturmuştur.Bizde ise bu durum %30 civarındadır.Bu oran sosyal, kültürel, ekonomik yapı, turistik bölge gibi farklılıklardan değişiklikler göstermekte, oran %60-70’lere çıkmaktadır.

Çok kere kullanımlı şişeler en az 40-50 kez kullanılmalıdır. Ülkemizde yapılan bir araştırmada ortalama kullanım sayısının 60-70 olduğu saptanmıştır.Şişeler genelde vuruntu gibi sebeplerden dış estetiğini kaybettiğinden kullanımına son verilmiştir.

Çok kere kullanımın ne kadar önemli olduğunu bir başka açıdan ele alıcak olursak;

Örneğin bir ton işlenmemiş cam için yaklaşık 1.2 ton hammaddeye ihtiyaç vardır:

-155.3 kg kireç taşı

-6.5 kg diğerleri

Yeşil renkli camlarda renk vermek amacıyla kromoksit kullanılmaktadır.Erime sıcaklığı 1500° C ‘dır.Enerji kaynağı olarak fuel oil, gazyağı, doğalgaz ve elektrik enerjisi kullanılır.370 gr ağırlığındaki 1 lt’lik cam şişenin üretilmesi için 0.089 lt. fuel oil kullanılmaktadır ki buda %50 hurda camların geri kazanılmasında sarfedilen enerjiye eşdeğerdir.

Cam diğer ambalajlar arasında geri kazanmaya ve çok kere kullanmaya en elverişli olandır.Atık oluşumunu azaltmaktadır. 0.7 lt’lik bir kaynak suyu cam şişesi yaklaşık 90-100 adet 0.33 lt’lik alimünyum kutunun yaptığı işi görmektedir.

2.4.AMBALAJ ATIKLARINA UYGULANAN IŞLEMLER

Arabalı toplayıcılar ve gezici hurdacılar

Kamu veya özel temizlik işleri elemanları

tarafından yapılmaktadır.

Bidonlarda ve toplama kaplarında geriye kalan çöpler belediyenin araçları tarafından nispeten daha modern şartlarda yapılmaktadır.

Belediyelerce belirlenen çöp toplama istasyonlarını belli ücret ve zamanlar için kiralayan kimselerdir.Bu kişiler istasyona gelen atıkları kilosunu kendi adlarına çalışan işçilerden belli bir ücret karşılığı satın alıp cinslerine göre ayrılmış atıkları herhangibir temizleme, presleme, kırma gibi işlemlere tabi tutmadan nakliyesi alıcıya ait olmak üzere hurdacılara , plastik ise kırmacı ve granülcülere satmaktadırlar.

Kırmacılar; aldıkları hurda plastikleri kırdıktan sonra ikincil bir işleme tabi tutup “ ayırma havuzları”nda yabancı maddelerden ayırmaktadırlar.Kırılmış plastikleri ya kendilerince granül haline getirmekte yada granülcülere satmaktadırlar.

Granülcüler; satın aldıkları atık plastikleri granül haline getirip plastik gereçler sanayinde faaliyet gösteren kişi ve kuruluşlara satarlar.Üretilen granüller ayakkabı boyası kutusu, plastik pis su boruları, sıva altı elektrik boruları gibi alanlarda kullanılırlar.

2.4.5.DEĞERLENDIRME

2.4.6.TÜRKIYE’DEKI MEVCUT TOPLAMA SISTEMLERININ IRDELENMESI AMACIYLA YAPILAN ÇALIŞMA VE SONUÇLARI

Çalışmanın sonucunda yaklaşık 1000 kişiye yapılıp gönderilen tabloya sadece üç tane cevap geldi.Yaklaşık 100 tanesi gönderilen adreste bulunamayıp geri geldi.Kalan kısmından ise hiç cevap gelmedi.Gelen üç tane cevabın sonuçları ise şöyle:

Başak Sokak No:6

Tablo 2.10.Mevcut toplama sistemlerinin belirlenmesi için yapılan çalışmanın sonuçları(ton/yıl olarak)

Çukurçeşme Sokak No:1/1

Şekerlik Sokak

TEKRAR KULLANIM (REUSE) :Atıkların toplama ve temizleme dışında hiçbir işleme tabi tutulmadan aynı şekli ile ekonomik ömrü dolana kadar defalarca kullanılmasıdır.Örneğin cam şişelerin içerisindeki maddelerin tüketilmesinden sonra temizlenip aynı veya farklı amaçlar için tekrar kullanılmasıdır.

Geri kazanım çok yönlü ekonomik, yönetimsel ve teknolojik faaliyetleri kapsar.Geri kazanımın hedefleri şu şekilde özetlenebilir:

-Kaynak Koruma:Atıkların ikincil hammadde olarak devreye sokulup, birincil hammaddelerin tüketim hızını azaltmak.

-Çevre Koruma:Özellikle yoğun nüfusa sahip metropol bölgelerinde giderek azalan düzenli depolama alanlarının ve düzensiz olarak çevreye saçılan atıkların doğa üzerinde yarattığı baskıyı en aza indirmek.

-Enerji Kazanımı:Atık maddelerin enerji içeriğinin kullanılması ile yenilenemez enerji kaynaklarının tüketim hızını azaltmak.

yapılabilir.

Geri kazanılabilir atıkların toplanmasında iki yöntem kullanılabilir:

Getirtme yöntemi, toplayıcı açısından “pasif” bir yöntemdir. Ağırlıklı olarak tüketicinin etkinliğine dayanır.Bireyler atıklarını belirli noktalara konmuş toplama kumbaralarına, “buy-back” noktalarına yada ayırma/işleme merkezlerine getirirler.

Tüketiciler bunu iki şekilde yapabilirler:

-Menfaatleri gereği olarak

-Zorlayıcı-cezalandırıcı

Iki yöntemde de toplanacak maddelerin seçimi, bölgede ki mevcut geri kazanma alt yapısıyla ilgilidir.Bu konuyu üç şekilde ele almak mümkündür:

-Hammadde türü bazında tek tek toplamak

-Seçilmiş belli sayıdaki geri kazanılabilir atığı birlikte toplamak

Tüketiciler açısından bu seçenekler yukarıdan aşağıya doğru olumsuzlaşmakta dolayısıyla katılım zorlaşmaktadır.Belirleyici olan bu seçeneklerin hangi toplama yöntemi ile kullanıldıklarıdır.

Geri toplamanın planlanmasında gözönüne alınması gereken yerel faktörlerin bazıları şöyledir:

-Kapıdan kapıya toplama araçları için ulaşım kolaylığı, kumbara ve satın alma ünitelerini yerleştirme olanakları (cadde, sokak ve kaldırım genişlikleri, trafik yoğunluğu, toplama yapılan noktalarla toplama/ayırma yerleri arasındaki mesafe, vb.)

-Önceden varolan toplama ve değerlendirme yöntemleri, kapasiteleri, bunların sisteme entegre edilebilirlikleri ve uygulamada karşılaştıkları sorunlar

-Uygulama alanındaki yapılaşmanın özelliği (tek katlı- çok katlı yapıların oranları ve dağılımları, hane başına düşen ortalama nüfus ve yas kümelenmeleri vb.)

-Kişi başına düşen genel katı atık miktarı

Etkin geri kazanım için geri toplanan malzemelerin işlenmeye uygunluk vasıflarını taşıması gerekir.Geri kazanılabilecek maddeler tüketimin hemen sonrasında, tüketicinin yakınından toplandığı oranda vasıflı olacaktır.

Toplama sistemlerinde kullanılan dört unsur;

-Depozitolu satış

-Gönüllü katılım için özendirme

Depozito uygulaması ile satın almanın ayırdedici özelliği, birim fiyatın birincide üretici yada idari makamlarca “uygun görülmesi”, ikincide ise piyasa koşullarınca serbest olarak belirlenmesidir.Ödüllendirmede ise belirli zamanlarda seçilen katılımcıların ödüllendirilmesi ile ilgili ve katılımın yüksek tutulmasına yöneliktir.Ödülün miktarı ve sıklığı toplayıcı tarafından saptanır.

Türkiye’de bu konuda yapılan araştırmaların hemen hemen tamamı ÇEVKO destekli yapılmaktadır.ÇEVKO Vakfı belediyelerle işbirliği yaparak özellikle ambalaj atıklarını ayrı toplayıp geri kazanımının sağlanarak ülke ekonomisine destek vermek üzere çalışmalarını sürdürmektedir.

3.2.2.1.ÇEVKO VAKFININ KURULUŞ AMACI

ÇEVKO’nun amaçlarını özetleyecek olursak;

-Geri kazanım için, sağlıklı ve sürdürülebilir bir atık yönetimi sisteminin geliştirilmesine yardımcı olmak.

-Entegre bir atık yönetimi sisteminin geliştirilmesi için bilimsel çalışmalar yapmak.

-Bu amaçla, uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliğini gerçekleştirmek ve bu bilgileri tüm ilgili kesimlerle paylaşmak.

-Ambalaj, kullanılmış ambalaj ve çevre ilişkileri konusunda endüstrinin ortak fikir yapısını oluşturmak.

-Üye kuruluşlar arasında ortak görüş ve koordinasyonu sağlamak.

Ege Biracılık, Erciyes Biracılık, Güney Biracılık, Toros Biracılık, Tuborg

GIDA VE YAĞ GRUBU

Amway, Benckiser, Hayat Kimya, Johnson&Johnson, Kopaş Kozmetik, Lever, Oriflame, Lorepar Kozmetik, Procter&Gamble

AMBALAJ VE GERI DÖNÜŞÜM SANAYI

DIĞER GRUPLAR

Eğitim Çalışmaları:

Ana, ilk ve ortaokullar düzeyinde ambalaj ve çevre ilişkisinin anlatıldığı, geri dönüşümün hammadde ve enerjiden tasarruf olduğu bilincine yönelik eğitim çalışmaları

Geri Kazanım Projeleri:

“Entegre Geri Dönüşüm Sistemi”nin temelini oluşturmak üzere yerel yönetimlerle işbirliği yapmak, kullanılmış ambalajların kaynağında ayrı toplanması, sınıflandırılması ve değerlendirilmesi çalışmalarına destek olmak.Örneğin;

-Istanbul’da:Bakırköy, Bahçelievler, Beyoğlu, Beşiktaş, Küçükçekmece, Silivri, Zeytinburnu

-Eskişehir’de:Tepebaşı, Odunpazarı

-Izmit’te:Kocaeli Belediyeler Birliğine bağlı 21 belediye, Bekirpaşa, Saraybahçe

-T.C. Çevre Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu işbirliğinde: Pamukkale, Foça, Fethiye, Göcek, Datça projeleri ve diğerleri

Bilimsel ve Teknolojik Çalışmalar:

-Geri dönüşüm ve geri dönüşüm sistemleri için etüdler

-Hukuksal yapının doğru geri dönüşüm sistemlerinin kurulmasını sağlayacak yönde geliştirilmesi

-Bilgi iletişimi amacıyla uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak.

Tablo 3.1.ÇEVKO Geri kazanım projeleri (kg/yıl )

Bahçelievler Belediyesi ve ÇEVKO işbirliği ile “EN FAZLA AMBALAJ ATIĞI TOPLAYAN OKULA BILGISAYAR” kampanyasına 14 okul katıldı.

Beyoğlu Belediyesi, ÇEVKO Vakfı ve Koroza Ambalaj San. A.Ş. işbirliği ile “AMBALAJ ATIKLARINI KAYNAKTA EVSEL ATIKLARDAN AYRI TOPLAMA VE GERI KAZANMA” konulu proje yürürlüğe girdi.

Mayıs 1997’de gerçekleştirilen çalışmalardan basına yansıyanlar:

Amway Türkiye,ÇEVKO ve Doğal Hayatı Koruma Derneği(DHKD) tarafından gerçekleştirilen “PIRIL PIRIL TÜRKIYE” etkinliği Istanbul-Kilyos, Izmir-Kuşcenneti, Bursa-Uludağ, Mersin-Kazanlı’da yapıldı.Etkinliğin amacı toplanacak atıkların geri dönüştürülerek yeniden kullanıma hazır hale getirmek.

Aralık 1997’de gerçekleştirilen çalışmalardan basına yansıyanlar:

Küçükçekmece Belediyesi ve ÇEVKO işbirliği ile “KULLANILMIŞ AMBALAJLARIN KAYNAĞINDA AYRI TOPLANMASI VE EKONOMIYE YENIDEN KAZANDIRILMASI” adlı proje başlatıldı.

Birbirinden farklı ambalaj tüketim özellikleri gösterdiği tahmin edilen şehir merkezlerinden (Izmir/Karşıyaka) ve tatil yörelerinden (Bodrum) alt bölgeler üzerinde farklı toplama sistemleri denenmiştir.

-Türkiye koşullarına uygun toplama sistemlerinin araştırılması

-Tüketici davranışlarının bu tür uygulamalar içindeki yerinin saptanması

-Ambalaj atıklarının geri dönüş oranlarının nasıl arttırılabileceğinin incelenmesi

-Yerel yönetimlerin katılımlarının,tepkilerinin ve davranışlarının değerlendirilmesi.

Tüm gelişmiş ülkelerde yaygın bir şekilde uygulanan ve çok farklı tasarımlara sahip olan kumbara yöntemi, bu çalışmada da uygulanmıştır.Bu sistem ülkemizde halen cam şişelere uygulanmaktadır.

Şehrin çeşitli yerlerine kumbaralar yerleştirilmiş ve halka duyurulmuştur.Haftada bir gün bu kumbaralara atılan ambalaj atıkları toplanmıştır.Daha sonra ise sınıflandırılarak değerlendirilmiştir.

Kumbaraların yerleştirildiği alt bölgeler:

3 “ “ :Karaincir plajı (Turgutreis)

Karşıyaka

Kumbaraların yerleştirildiği alt bölgeler:

2 “ “ :Çarşı caddesi

3 “ “ :Kültür-Sanat Parkı

Bodrum:Haftalık programda salı günleri kumbaraların boşaltılmasına ayrılmıştır.

1 Nolu kumbarada tüketim hakkında yaklaşıkda olsa veri elde etmek oldukça güçtür.Bu bölgede sirkülasyon fazladır.Tüketiciden istenen, alışkanlıklarını değiştirmeleri, bir yerden bir yere giderken uğradıkları bu noktaya ambalaj atıklarını getirmeleridir.Bir aylık kısa bir sürede bunu aşılamanın zor olduğu görülmüştür.

2 Nolu kumbarada istenilen ambalaj atıkları dışında oldukça fazla çöp ile karşılaşılmıştır.

3 Nolu kumbara çok bilinçsizce kullanılmıştır.Kumbaranın üzerindeki yazılar okunmayıp her türlü çöp atılmıştır.

4 Nolu kumbara istenilen verim için çok iyi bir örnek olmuştur.

Karşıyaka:Sınırlı sayıdaki kumbaradan optimum faydayı sağlamak amacı ile kumbaralar sirkülasyon, yerleşim ve rekreasyon alanı olmak üzere üç ayrı bölgeye konulmuştur.

Yerleşim alanına konulan kumbara, kullanım doğruluğu açısından en kötü tabloyu ortaya çıkarmıştır.En yüksek verim rekreasyon alanına konulan kumbaradan alınmıştır.

Belediyeler genel çöpün toplanması işlemini düzenli bir şekilde yürütmektedirler.Bu toplama işlemine entegrasyon sağlamanın, özellikle yurdumuz koşullarında, büyük yararı vardır.Bu proje kapsamında bazı alt bölgelerde belediyelerden yardım istenerek, bazıları ise yardım istenmeksizin durumun ne olacağını görmek mümkün olmuştur.

Belediyeler, topladıkları çöpleri ihale yolu ile müteahhitlere vermekte ve buradan bir kazanç sağlamaktadırlar.Ambalaj artıklarını diğer atıklardan belediye olanakları ile ayrı toplamaya, giderlerinin artacağı gerekçesiyle yanaşmamaktadırlar.

Bodrum:Promosyon sistemi haftanın dört günü, pazartesi ve perşembe günleri evlere, pazar ve çarşamba günleride tesislere olmak üzere Yalıkavak’ta uygulanmıştır.

Turistik beldelerde yapılan çalışma genelde olumlu karşılanmış ancak birkaç tesisten olumsuz tepkiler alınmıştır.Promosyon uygulanan tesislerde toplam olarak ortalama aylık ambalaj tüketimi

PET 3.000lt/ay, PVC 7.000lt/ay, metal kutu 2.500lt/ay dır.Geri kazanım oranları PET %24, PVC %45, metal kutu %12 olarak hesaplanmıştır.

%22’si PET ve PVC farkını bilmektedir.

%83 geri kazanım konusunda tüketiciye düşen sorumluluğun farkında olanlar

%16 bu konuda herhangibir şey yapmayacaklarını ifade eden grup

Karşıyaka Yalı caddesindeki tesislerde promosyonlu toplama uygulaması yapılmıştır.Bu tesisler lokanta, bakkal gibi esnaftan oluşmuştur.Tesislerden toplanan ambalaj atıklarının miktarları belirlenmiştir.

Düşük gelir düzeyindeki bazı insanların kaldırımda duran çöp bidonları içindeki değerli atıkları ayıkladıkları ve bunları çöp müteahhitlerine sattıkları dikkate alınarak, bu insanlardan bunları alma yolları araştırılmıştır.

Ulaşılan çöp müteahhitlerinin ayrı toplamayı veya ayrı toplama organizasyonlarına katılmayı düşünmedikleri görülmüştür.

Bodrum belediye çöplüklerini ihale ile almış olan çöp müteahhitlerinden belli bedel karşılığında ambalaj atıkları satın alınmıştır.Müteahhit bu ambalajları düzenli bir şekilde biriktirmiştir.Sadece bir kez toptan alım yapılmıştır.Bu alımlarda belli fiyatlar verilmiştir.

-Bir aylık uygulama boyunca Bodrum ve Karşıyaka’da 11 kişi, 1350 ev ve işyerini toplam 5188 kez ziyaret etmiştir.

-Ambalaj atıklarının özel bir şirket tarafından sistemli olarak toplandığını gören çok kişi belli bir zaman sonra teslim etmekten kaçınmışlardır.

-Işbirliğine gidilen belediyelerde toplanaca malzeme üzerindeki mülkiyet haklarını sürekli olarak gündeme getirerek bazı maddi taleplerde bulunmuştur.

-Pilot proje sırasında, yüz yüze ilişki yöntemi ile ayrı biriktirmeye katılmaları istenenler arasında kabul edenlerin oranı %96 olmuştur.

-Evlerden toplamada hane başına haftalık toplanan ambalaj miktarı 1.71lt olmuş, zamanla bu artış göstermiştir.

-Zamanla katılmayı angarya olarak algılamaya başlamışlardır.

Tüm dünyada geri kazanım amacıyla dört tip toplama sistemi uygulanmaktadır:

Geri kazanılacak maddeler için bir veya daha çok sayıda toplama kapları yerleştirilir.Bu program sayesinde evsel çöplerden %70-90 oranında geri kazanım sağlanmıştır.En başarılı toplama yöntemi olarak belirlenmiştir.

Bu program doğrudan tüketiciye yöneliktir.Özellikle alkolsüz içecek ambalajları satın alma yöntemiyle toplanmıştır.Yöntemde geri kazanım verimi %15-20 civarındadır.

Özellikle gönüllülerin çalışmalarıyla oluşturulmuştur. Yöntemin başarı ortalaması %10 civarındadır.

Bu yöntemin uygulandığı bölgelerde;

-Içecek satışlarında azalma olduğundan bu sektördeki kalifiye işçi istihdamı gerilemiştir.

-Satış kaybı katma değer kaybı ile vergi gelirlerini olumsuz etkilemiştir.

-Geri dönen kapların uzun süre bekletildiğinde sağlık yönünden sakıncalar belirmiştir.

-Bu projeyle sadece görsel kirlilik azalmıştır.Çöp temizleme maliyetlerinde azalma olmamıştır.

San Jose Uygulamaları

ABD’de süpermarketlerin bulunduğu yerlerde bir “Recycling Center” oluşturma zorunluluğu getirilmiştir.Bu program ile katı atık miktarı %25 oranında azalmıştır.

1989 Aralık ayında başlatılan bu uygulama ile çöp kutularında 1/5’lik azalma gözlenmiştir.%70 katılım oranını %80’lere varan geri dönüşüm verimi izlemiştir.

1991 Nisan ayında 27.000 konut, 2.300 işyeri ve 75.000 nüfusla proje uygulamaya konulmuştur.Projenin uygulama sahası çok katlı apartman blokları mevcuttur.Her bloğun köşesine iki yeşil, bir mavi kanteyner konulmuştur.Mavi olana değerli atıklar, yeşile genel çöp atılacaktır.

Milano kentinde çoğu PET ve PVC türevli olan boş meşrubat şişelerini toplamak üzere “Govoni” firmasınca AZURRA marka otomatik şişe kırma ve öğütme makinesi dizayn ve imal edilerek 31 süpermarket tarafından uygulamaya konulmuştur.Projenin ana hedefi şişelerin hammaddelerini polimer bazında geri kazanarak yeniden üretime sokmaktır.

Makinaya atılan şişeler, kırılıp parçalanır ve torbalarda toplanarak daha sonra polimer tiplerine göre ayrılıp tekrar işlenecekleri fabrikalara gönderilir.

Almanya’da yılda 35 milyon ton evsel ve evsel nitelikli katı atık oluşmaktadır.Bunların geri kazanılması DSD organizasyonu ile gerçekleştirilir.

Tablo 3.3.1992-1993-1995 yılında kullanılan ambalajın değerlendirilmesi ile (Tüketilen ambalaj*1000)(TON)

Tablo 3.4.1995 yılında kullanılan ambalajların değerlendirilmesi

Tablo 3.5.1996 yılında kullanılan ambalajların değerlendirilmesi

1991 yılı ile 1996 yılları arasında toplam 21.7 milyon ton ambalaj atıkları toplanmış, bunun 19.7 milyon tonu değerlendirilmiştir.DSD uygulaması sonucunda son beş yıl içinde saniyede 5.8 kg ambalaj atığı oluşmaktadır.

Aynı yıllarda 900.000 ton satış ambalajı kullanıldı.400 milyar ambalaj 1991-1996 yılları arasında yeşil nokta ile değerlendirilmiştir.

DSD : Aliminyum Atıkların Geri Kazanımı

Hafif olması, tadı etkilememesi ve koku yapmaması gibi nedenlerden aliminyum ambalaj malzemesi olarak çok kullanılan bir maddedir.Aliminyumun ambalaj malzemesi olarak kullanıldığı alanlar 1994 yılı için Almanya örneğinde oranlandığında;

Çikolata folyesi, menü kabı, içecek kutusu, kapak ve tüp olarak en yaygın kullanılırlar.

1991 yılında 110.2 bin ton aliminyum ambalaj kullanılmışken

1993 yılında 92.4 bin ton “ “ “

Evsel çöplerdeki aliminyum ambalaj oranı %0.3 civarındadır. Örneğin 1995 yılında 45 bin ton ambalaj malzemesi kullanılmış, bunun 32 bin tonu geri kazanılmıştır.

DSD :Cam Atıkların Geri Kazanılması

Camın en önemli hammaddesi silisyum dünyanın her tarafında bol bulunan kokusuz, fiziksel ve kimyasal olarak dayanabilen bir malzemedir.Tek dezavantajı ağır ve kırılabilir olmasıdır.

1995 yılında %82 değerlendirme oranı ile 2.6 milyon hurda cam toplanmıştır.Kullanılan cam ambalajı ise 3.2 milyon tondur.

Tablo 3.6.Içecek sanayinde çok kere kullanımlı cam ambalajların oranı

Günümüzde 100.000 üzerindeki cam konteynerin sayesinde yeşil, beyaz ve kahverengi camlar ayrı olarak toplanmaktadır.Bunların içindeki yabancı maddeler önceden ayrılmakta, daha sonra üretime hammadde olarak alınmaktadır.

Yabancı maddeler:Şişe kapakları, kapsüller, manşetler, metal seramik veya kil malzemeler, taş ve plastikler, pencere camı, ampüller, cam mutfak eşyaları, ayna vb..

Eğer bunlar ayrılmazsa ergime havuzuna zarar verebilirler.

Hurda camı işleyen 25’den fazla cam fabrikası vardır.Burada yeni elde edilen camlar %100 eski camdan elde edilirler.

DSD:Plastik Atıkların Geri Kazanılması

Plastik ambalaj atıklarının ağırlıkça azalması için sürekli olarak ağırlığı az ama daha dayanıklı ambalaj maddeleri üretilmektedir. Almanya bu konuda bilinçli olduğu için naylon torba kullanımı azaldı.

Almanya’da 1995 yılında 837binton plastik ambalaj kullanılmış ve bunun %60’ı olan 504 bin ton ambalaj atığı geri kazanılmıştır.

Tablo 3.7.1993 yılında plastiklerin kullanım alanları

Plastik ambalaj atıklarının ayıklanması için 320’den fazla katı atık ayırma tesisi vardır.Bunların çoğu manuel çalışırlar.Kısmen ve tam otomatik olanlarıda vardır.Özellikle Hidrosiklon tekniği ile PP ve PE ayrılmaktadır

DSD:Kağıt/Karton Atıkların Geri Kazanılması

Almanya’da kağıt/karton ambalaj amaçlı olarak 1988 yılında 5.2 milyon ton kullanılmış iken 1995 yılında 5.48 milyon ton kullanılmıştır.Her Alman vatandaşı yılda 193.5 kg kağıt/karton kullanmakta bununda yaklaşık %95’ini geri kazanmaktadır.3000 civarında kağıt çeşidi vardır.

Hurda kağıt sınırsız kere geri kazanılamaz.5.6 kereden sonra elyaflar küçülmekte işe yaramaz hale gelmektedirler.113 tane kağıt fabrikasında yılda 8.59 milyon ton kağıt geri kazanılmaktadır.

DSD:Karışımlı Lamine Atıkların Geri Kazanılması

Iskandinavya kağıt fabrikalarında üretilen içecek ambalajları ne klor, ne ağır metal nede aromatları içermektedir.Her bir iki ton ağırlığında rulolar halinde üretilmekte ve sıkı kalite kontrolünden geçirilmektedirler.

250 dereceye kadar ısıtılıp, eritilmiş PE’ler kağıdın her iki yüzüne kaplanmaktadır.Böylece üretilen ambalajlar dayanıklı ve uzun ömürlüdür.

Bu şekilde üretilmiş ambalajlar çok stabildir.Taşınması, depolanması ve hijyenikliği açısından mükemmeldir.Almanya’da kişi başına yılda 2.5 kg içecek kartonu oluşmaktadır.Bir lt’lik kartonun ağırlığı sadece 28 gr’dır.Buda atık oluşumunu çok azaltmaktadır.

Madde döngüsüne tekrar sokulması ve değerlendirilmesi konusunda ReCarton GmbH Firması sorumludur.Almanya’da oluşan ve toplanan tüm içecek kartonlarını almak ve değerlendirmesini yapmak zorundadır.Firma 1992 yılında 22 bin ton, 1993’de 55 bin ton,1994’de 93 bin ton ve 1995 yılında 123 bin ton geri toplama alma taahhütünü gerçekleştirmişlerdir.

DSD:Çelik Saç Atıkların Geri Kazanılması

Almanya’da toplam teneke üretiminin %65’I ambalajlama yolu ile bu sahada kullanılmaktadır.Kişi başına yılda 9 kg ambalaj tenekesi kullanılmaktadır.1994 yılında toplam tüketilen veya kullanılan teneke ambalaj miktarı ise 700 bin tondur.

Manyetik özellikleriyle kolay ayrılmakta ve karışımın içinden saflaştırılmaktadırlar.Mekanik olarakda ayrılabilme özelliğinede sahiptir.Yakma tesislerinde ise mıknatıs ayırıcı ile karışımdan ayrılırlar.

1994 yılında Almanya’da kullanılan ambalaj kutu ağırlığının %64’ü geri kazanılmıştır.Bu değer 1996 yılında %72’ye çıkmıştır. 1995 yılında 407 bin ton teneke kutu kullanılmış ve bunun 259 bin tonu tekrar madde döngüsüne sokulmuştur.

Geri kazanım amacıyla toplanan malzemelerin bu amaca hizmet edebilmeleri için, seçilen değerlendirme yönteminin gerektirdiği şekil ve titizlikte ayrılmaları şarttır.

Ayırma toplamanın hangi aşamasında yapıldığına bağlı olarak gruplara ayrılabilir:

Özellikle el ile yapılan ayırmalarda mamüllerin üretim aşamasında renk ve sayılarla kodlanmasının işlemin doğruluk hızını arttırdığı saptanmıştır.

Ayırmanın teknolojisi ülkenin ve bölgenin gelişmişlik düzeyi, geri kazanım toplama kapasitesi, altyapısı ve oturmuşluğu gibi faktörlere bağlı olarak değişmektedir.Dünyada çeşitli türden geri kazanım malzemeleri için elle yapılan ayırmanın yanısıra uygulanmakta olan, yada tasarlanan teknolojilerin bazıları sınıflandırılmıştır:

-Kimyasal reaksiyonlarla sınıflandırılmalı

-Elektromanyetik cihazla ayırmalı.

3.2.3.DEĞERLENDIRME

Değerlendirme bir çok kere geri dönüştürme kavramı ile birlikte anılır.Değerlendirme farklı şekillerde sınıflandırılabilir:

Tekrar kullanma:Geri kazanım konusunun başındaki tanımlar kısmında açıkladığımız gibidir.Tekrar açıklarsak; bir ürünün veya bir maddenin tekrar tekrar kullanılmasıdır.Örneğin cam şişelerin aynı veya farklı amaçlar için, içindeki ürünü kullandıktan sonra yıkanıp temizlenip tekrar kullanılmasıdır.

Başka alanlarda değerlendirme:Atıkların temel yapılarının değiştirilip başka alanlarda kullanılmasıdır.Atıklar kimyasal, fiziksel veya biyolojik olarak değişime uğratılıp yeniden üretime sokulur.Kompostlaştırma, piroliz bunlardan bazılarıdır.

ÇEVKO tarafından geliştirilen bir modeldir.Üretilen atık miktarlarının artması ve bu atıkların içerdikleri malzeme türlerinin değişmesi nedeniyle “çöp” konusunun entegre bir atık yönetiminin parçası olarak değerlendirilmesini gerektirmiştir.

Entegre atık yönetiminin amacı; atık yönetim sistemi içerisinde oluşan atıkların çevreye ve ekonomiye olan etkilerinin en aza indirilerek bertaraf edilmesidir.

Entegre atık yönetimi atık yönetiminin tüm unsurlarını bir bütün olarak değerlendirir ve atık yönetiminin amacını hem çevresel hemde ekonomik açıdan sürdürülebilirliğinin sağlanması olarak tanımlanır.

-Tüm katı atıkları kapsar:Spesifik bazı atık türlerine endekslenmiş bir atık yönetimi verimli olamaz.

-Tüm katı atık kaynaklarını kapsar:Evsel, endüstriyel, ticari, tarımsal gibi atıklar bütün olarak değerlendirilmelidir.

-Geri kazanım:Değerlendirilebilir atıkların kaynağında ayrı toplanıp sınıflandırılmasını gerekli kılar.

-Yakma:Atıkların yakılması nihai atık miktarını en aza indirecektir.Ancak diğer yöntemlere göre pahalıdır.

-Düzenli depolama:Atıkların kontrolünü sağlayıp, uzun süreler depolanmasını kolaylaştırır.

1995 yılında 1.240.000 ton kağıt üretimi

1.670.000 ton kağıt tüketimi olmuştur.

-Türkiye’de kağıt üretimi, tüketimi ve geri kazanım oranını batı ülkelerine göre çok düşüktür.

-Son on yıldır geri kazanma fikri geliştiği gibi başlı başına bir gelir kaynağı ve iş dalı haline gelmiştir.

-Her yıl kazanım oranı ve kalite artmaktadır.Ülkemizin doğal kaynaklarının kullanımından ziyade geri kazanılan atıklarla üretimi sürdürmesine daha çok ihtiyacı vardır.

-Kağıt geri kazanımında şu anda bulunduğumuz nokta olarak yaklaşık 550.000 ton/yıl (geri kazanım oranı %32’dir) kağıt (her tür) toplanmaktadır.

-Toplamada daha çok araç gereç kullanılmaya başlanmıştır. Konteyner kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır.Istenilen standart boyutlu balya haline getirme alışkanlığı gelişme yolundadır.

-Hedef batı ülkelerinde olduğu gibi %45’lere varan geri tasnif ve balyalama olmalıdır.

-TETRAPAK kutuları için geri dönüşüm ve geri kazanım uygulamasına 1995’de başlanmıştır.

-Geri dönüşüm oranı yıllar itibari ile

olarak gerçekleşmiştir.

-Yukarıda geçen sayısal değerlerden %70’I geri kazanılabilir madde olarak değerlendirilmiştir.

-1994 yılından itibaren geri dönüşümlü maddeler toplanmaya başlanmış

-1996 yılında 3.000.000 ton madde toplanmış

36.000 tonu plastik hurdası

482.000 “ kağıt “

*174 kg maden atığı oluşumuna sebep olur.

*1 ton camın %50 oranında tekrar kullanılması halinde bu miktar %75 oranında azalır.

*Hava kirliliğinde %14-20 azalma olur.

*Geri kazanımla %25-30 enerji tasarrufu sağlanır.

-Geri dönüşümü boksit cevherinden aliminyum üretmeye göre;