Deponilerde sızıntısuyun kalitesinin ve miktarının belirlenmesi ve kontrolu deponin uzun süredeki çevresel etkilerinin neler obileceğini saptamak açısından çok büyük bir önem arzetmektedir. Deponi sızıntı sularının arıtımında havalandırmalı lagünler veya aktif çamur havuzları sık kullanılan pratik uygulamalardandır. Ancak, sızıntı suyu içerisindeki parametrelerden KOİ ve AOX değerleri oldukça yüksektir. Bu nedenle de konvansiyonel arıtma sistemlerine alternatif olarak ya da ilave olarak fiziksel-kimyasal arıtma teknikleri geliştirilmiştir. Konuya ilişkin teknoloji araştırma-geliştirme çalışmaları halen sürmektedir. Zira, deşarj standartları sıkılaştırıldıkça sızıntı suyunun arıtılması konusundaki istekler de artmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Deponi sızıntı suyu, arıtma teknikleri

Die Bestimmung und die Kontrolle der Sickerwasserqulaitaet und –Quantiaet bei der deponien sehr wichtig. Bis heute weit und breit wurden die belüftete teiche und belebungsbecken angewendet. Aber sickerwasser haben sehr hohe CSB und AOX Werte. Aus dem Grund reicht nicht aus mit obengenannten techniken zu begenügen. Man müsste die Forschung und Entwicklung weitertreiben um noch weitgehende Sickerwasserreinigung zu verwirklichen. Da die nach TASİ Standartwerte noch straenger geworden sind.

Asit fazında oluşan sızıntı suyunun KOİ değeri 6000–60000 mg/l, BOI₅ değeri 4000-40000 mg/l, TOC değeri 1500–25 000 mg/l, AOX değeri 540–3450 mg/l, N_organik değeri 10–4250 mg/l, NH₄-N değeri 30–3000 mg/l ve TKN değeri 40–3425 mg/l arasında değişmektedir (Ehring, 1990). Metan fazında diğer değerler azalırken, azot bileşikleri aynı kalmaktadır.

Sızıntı suyunu temelde anaerobik ve aerobik olarak arıtmak mümkündür. Anaerobik yöntemin en önemli avantajı havalandırma için gereksinim duyulan enerjiden tasarruf edilmesidir. Deponi kütlesinin bir kısmı zaten anaerobik reaktör gibi işlev görmektedir. Anaerobik filtre, anaerobik çamur yatak reaktörü uygulanan teknolilerdendir. Aerobik biyolojik arıtmada ise; havalandırmalı lagünler, aktif çamur sistemleri, biyodiskler ve damlatmalı filtreler kullanılmaktadır. Kimyasal oksidasyon , aktif karbon ile adsorpsiyon, fizikokimyasal proses (tersozmoz) ve flokulasyon uygulamaları ile ileri düzeyde sızıntı suları arıtılmaktadır. Seçilecek teknolojilerin kombinasyonları ve sızıntı suyunun arıtılmasının maliyeti de karar mekanizmalarını etkileyen önemli parametrelerdir. Bu aşamada ise sızıntı suyu miktarı etkendir.

Yağan yağmur suyunun deponilerdeki etkisi deponinin işletme durumuna göre değişmektedir. Uzun süredir kullanılan deponinin toprakla örtülenmiş kısımları olacağı gibi, çimlendirilmiş ve yeşillendirilmiş kısımları da olacaktır. Ayrıca, işletme binaları ve işletme sahası içinde kullanılan yollar ve alanlar, halen kullanılan çöp depolama alanları ve henüz kapatılmış alanlar gibi tüm bu farklılıkları göz önünde tutarak bir deponi sahasından oluşabilecek sızıntı su miktarını hesaplamak mümkündür. Ayrıca çöpün bileşimine bağlı olarak da biyokimyasal ayrışma sonucunda ayrışma veya sıkışma (presleme etkisi) suyu açığa çıkacaktır. Buharlaşma değerleri, çöp kütlesinin su tutma yeteneği gibi özellikler de sızıntı suyu miktarını etkileyen faktörlerdendir. Bütün bu durumlar deponi su bilançosunu etkileyen parametrelerdir.

Ampirik hesaplarda deponideki inşaa halindeki çöp yığınları (su içeriğinden doygun olmayan tarla kapasitesine kadar) için açık kısma gelen yağmur suyunun %25'nin sızıntı suyuna geçtiği kabul edilir. Doygun olanlar da bu değer %50 -60'lara ulaşır. Genelde, arazi ölçümlerine göre de bu değerin %4 ile %22 arasında olduğu saptanmıştır. Buradan hareketle; birim hektar alan başına günlük sızıntı suyu miktarı q =0,8-8,6 m³/ha.gün yaklaşık olarak bulunur. Genelde hesaplamalarda ortalama bir değer olarak; 5,0 m³/ha.gün değeri alınmaktadır. Günlük yağış miktarının 4mm’den az olması durumunda bu değerin altındaki günler için sızıntı su miktarı ihmal edilebilir. Deponi yüzeyi otlarla kaplı olsa ve bitkilendirilmiş olsa bile, bunlardan da suyun sızdığı ve yaklaşık olarak yağışın sızıntıya geçen oranının da, ortamdaki tarla kapasitesi sağlandıktan sonra, %35-40 civarında olduğu kabul edilir. Zira, yeşil örtü suyu tutmakta ve yüzeysel akışa geçmesini engellemektedir. Dolayısı ile sızma oranı artmaktadır. Deponi inşaa halinde iken açık kısma gelen yağmurun %24'i sızıntı suyunu oluşturmaktdaır. Arazi çalışmalarında yapılan çok sayıdaki ölçümlere göre bu değer % 3.3 ile 21.6 arasındadır. Bu da; q_s = 0.7-5.9 m³/ha.gün'e eşdeğerdir. Yönetmeliklerde q_s = 0.9-8.6 m3/ha.gün olarak verilmektedir. Hesaplar için ortalama olarak; q_s = 5 m3/ha.gün değeri alınmaktadır. Sızıntı suyunun organik kirlilik içeriği Tablo 1’de verilmektedir.

Kül monodeonilerinde ise herhangi bir yüzey sızdırmazlık önlemi alınmadığı takdirde yağan yağmurun yaklaşık % 50' si sızıntısu olarak zeminden akışa geçmektedir. Sızıntısuyun KOİ değeri 12.000-65.000 mg/l arasında değişmektedir. Çamur monodeponisinde sızıntı suyunun oluşup oluşmadığı ve miktarı konusu tam açıklığa kavuşmamıştır. Zira, çamurun k_f-değeri 10^-7 ile 10^-11 m/s arasında değişmektedir. Bu nedenle de uzun bir period için sızıntı suyunun oluşabileceğini düşünmek gerekir. Çamur monodeponilerinde oluşacak sızıntısuyu kirleticilerinin konsantrasyonları Tablo 3’de verilmektedir.

Curuf monodeponilerinden de çözünüp, yıkanabilecek madde miktarları 4-12 g/kgKM'dir ve Tablo 4’de yıkanabilen maddelerin değerleri verilmiştir.

Görüldüğü üzere, sızıntı suyunu oluşturan oldukça çeşitli kaynaklar mevcuttur. Bu konuda en ileri ülkelerden biri sayılan Almanya’da sızıntı suyu arıtma tesisi çıkış suyu standartları Tablo 5’de verilmektedir.

1. Biyolojik arıtma (anaerobik, aerobik),
2. Fiziko-kimyasal arıtma (yumaklaştırma, çöktürme, adsorpsiyon),
3. Fiziksel yöntemler (ultrafiltrasyon, tersosmoz),
4. Termik yöntemler (buharlaştırma, yakma),
5. Kimyasl yöntemlerle (kimyasal oksidasyon, H₂O₃, O₃).

Bu arıtma teknolojilerinin heribiri birbiri ile kombine edilerek uygulanmaktadır. Arıtma teknolojilerinin seçiminde esas olan ise; NH₄, AOX, BOI₅ ve KOI parametrelerinin boyutlandırma için öncelikli olarak dikkate alınmasıdır.

Sızıntı suyu Kömür

Sızıntı suyu

Sızıntı suyu

Destilat N₂ Alıcı ortam

Destilat Buharlaştırma Atık hava

Sızıntı suyu veya alıcı ortam

Destilat Arıtma

veya Alıcı ortam

Destilat Buharlaştırma Destilat Buharlaştırma

Her nekadar su potansiyeli oldukça yüksek bir ülke konumunda olmamıza rağmen, günümüzde temiz su kaynaklarımızı istediğimiz zaman, yer ve miktarda ve istediğimiz kalitede bulmamız konusunda problemlerin yaşandığı noktaya gelmiş bulunmaktayız.

İlk aşamada sıralanabilecek olan deponi sızıntı suyu bileşenlerinin konsantrasyonlarına, alıcı ortam deşarj standartlarına, hacmine, arıtma tesisinin kurulacağı alana, ekonomiye vb. parametrelere bağlı olarak arıtma teknolojisine karar verilecek sızıntı suyu arıtma tesislerinin ülkemizde de biran önce hayata geçirilmesi kaçınılmazdır. Zira, doğrudan yüzeysel sulara ve yeraltısularına karışacak olan deponi sızıntı suları kısa vadede yüzeysel sularımızı ve özelliğinden dolayı da uzun vadede yeraltısularımızı geri dönüşü mümkün olmayan noktaya getirecektir.

Andreotolla, G. (1992): Chemical And Bıologıcal Characterıstıcs Of Landfıll Leachate, In: Landfıllıng Of Waste: Leachate (Christensen, T.H., Cossu, R., Stegmann, R. Eds.), Pp.65-88, Elsevıer Applıed Scıence, London And New York.

Dahm, W., Kollbach S, Gebel, J. (1994): Sıckerwasserreınıgung: Stand Der Technık 1993/94; Zukünftıge Entwıcklungen, Ef-Verlag Für Energıe – Und Umwelttechnık, Isbn 3-924511-79-9.

Ehrig H.-J. (1980): Beıtrag Zum Quantıtatıven Und Qualıtatıven Wasserhaushalt Von Mülldeponıen, Veröffentlıchungen Des Instıtut Für Stadtbauwesen, Tu Braunschweıg, 2^nd Edıtıon.

Ehrig, H.-J., Hagedorn, S. (1998): Sıckerwasserbehandlung, Belastungen, Verfahren, Entwıcklung Bewertung. In: Entwıcklungstendezen In Der Deponıetechnık, 1. Hamburger Abfallwırtschaftstage 28.-29. Januar 1998, Hamburger Berıchte, Band 12, Economıca Verlag Bonn.

Hayer, K.-U., Steggman, R. (1998): Landfıll Systems, Sanıtary Landfıllıng Of Solıd Wastes, Lond-Term Problems Wıth Leachates. In: Bıotechnology, Vol. 11a, Wıley-Vch Verlag.

Ehrig, H.-J. (1987): Weıtergehende Reınıgung Von Sıckerwassern Aus Abfalldeponıen, Veröffentlıchungen Instıtut Stadtbauwesen Tu Braunschweıg, Heft 41.