Solid Waste Reuse Recycling and Recovery in Turkey

 

D.Özdaglar, S. Tokgöz, E.Erdin

 

 

Giriţ

 

Çevre sorunları arasında önemli yer tutan katı atıklar içeriğinde; geri kazanılabilir, tekrar kullanılabilir ve geri dönüşümü sağlanabilir maddeler bulunmaktadır. Dolayısıyla, ürün aşamasından katı atık oluşum ve bertaraf aşamasına kadar katı atık sorununu minimuma indirmek temel hedef olarak seçilmelidir. Bu hedefe:

 

 

 

Kentsel Katı Atıkların Bileşenleri

 

Kentsel nitelikli katı atıkların bileşenleri; mutfak atıkları (biyoçöp), kağıt-karton, plastik, cam, tekstil, metal, kül vb. maddeler içermektedir. Türkiye bazında oluşan katı atık bileşenlerinin yüzdeleri Tablo 1’de verilmektedir.

 

Tablo 1: Katı Atık Bileşenlerinin Yüzdeleri

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kişi başına oluşan katı atık üretimi diğer bir değişle özgül çöp üretimi; nüfusun sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı, tüketim alışkanlıkları ve benzeri birçok faktöre göre değişken değerler almaktadır. Türkiye genelinde bu değer 0.5-1.5 kg/kişi/gün aralığında bulunmaktadır. Yapılan bir çalışmada bu değerin İzmir İli için 0.52-0.81 kg/kişi/gün aralığında olduğu belirlenmiştir.

 

 

 

Katı Atıkların Bertaraf Yöntemleri

 

Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nin 3. Maddesine göre; “Konutlardan atılan, tehlikeli ve zararlı atık kavramına girmeyen bahçe, park, piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıklar…” geri kazanma merkezlerinde maddenin özelliklerine göre ya doğrudan ya da maddenin kimyasal yapısı termik veya biyokimyasal yollarla değiştirilerek kullanılırlar. Genelde uygulanmakta olan bertaraf işlemleri şunlardır:

 

Yukarıda belirtilen bertaraf yöntemleri katı atık özelliklerine bağlı olarak farklı kombinasyonlarda uygulanabilmektedir:

 

 

 

Depolama dışındaki tüm bertaraf işlemleri katı atıkların değerlendirilmesine yönelik yöntemleri içermektedir. Bu yöntemlerin uygulanması ülke ekonomisine azımsanmayacak ölçüde katkı sağladığı gibi nihai depolamaya gidecek katı atık miktarını azaltarak deponi alanının ekonomik ömrünü de arttıracaktır.

 

 

Geri Kazanma

 

Bazı dünya ülkelerinde olduğu üzere Türkiye’de kurulan ÇEVKO gibi kurumlar üretici özel sektör kesiminde atıkların bertarafının üretiminden daha pahalı olduğunun idraki içinde kaynak korumaya yönelik; az ambalajlı üretim, az atık oluşturma ve oluşan atığı da mutlak suretle geri toplama ve değerlendirmeye yönelik çalışmalar yapmaktadır. Bu amaçla çok sayıda model uygulama çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Ancak bu uygulamaların başarısı üretici firma ve toplum duyarlılığına sıkı sıkıya bağımlıdır.

 

Günümüzde geri kazanım amacına yönelik olarak 4 tip toplama sistemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunlar:

 

 

Naylon torba ile çöp toplama ve taşıma pekçok ülkenin büyük kentlerinde uygulanmakta olan, ülkemizde ise bazı beldelerde pilot ölçekte uygulama çalışmalrının yapıldığı geri kazanıma yönelik uygulanan diğer bir yöntemdir. Ancak torba sisteminin başarısı torbalara konacak atıkların; sulu olmaması, torbayı eritici-kesici olmaması, soba ve kalorifer atıklarını içermemesi gibi kurallara bağlıdır.

 

Kentsel katı atıklara geri kazanım yöntemlerinin uygulanması sonucunda geri kazanılabilecek yüzdeleri Tablo 2’de verilmektedir. Bu değerler; toplama ayıklama ve taşıma sistemlerinin başarılarına bağlı olarak farklı değerler alabilmektedir.

 

Tablo 2: Kentsel Katı Atıkların Geri Kazanılabilecek Yüzdeleri

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Geri kazanımda; biyoçöp olarak adlandırılan mutfak atıkları kompost olarak değerlendirilmektedir. Kağıt- karton, plastik, cam, tekstil ve madeni eşyalar ise ikincil ve hatta üçüncül kullanım olanakları ile ülke ekonomisine geri kazandırılmaktadır.

 

Tablo 1’deki büyük kent ölçeğinde katı atık bileşenleri ve Tablo 2’deki geri kazanım yüzdeleri dikkate alınmak suretiyle özgül çöp üretiminin de ortalama olarak 1 kg/kişi/gün değerinde olduğu kabulü ile bir örnekleme yapıldığında geri kazanım ile kişi başına yıllık çöp üretim miktarı olan 365 kg/kişi/yıl değerinin kg/kişi/yıl değerine indirilmesi mümkündür. Bu da sonuçta toplam yıllık çöp üretim miktarında % mertebelerinde azalmaya neden olarak ekonomiye sağlayacağı pozitif girdilerin yanısıra nihai depolama alanına gidecek katı atık miktarını azaltarak deponinin ekonomik ömrünü de arttıracaktır.

 

 

Türkiye örneği girilecek,,,,,,,,,,,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kompostlaştırma

 

 

Bilindiği üzere katı atıkların içeriğinde bulunan ve mikroorganizmalar tarafından kolay ayrıştırılabilen organik bileşiklerin ( evsel çöp, evsel nitelikli sanayi atıkları, park- bahçe atıkları, arıtma çamurları vb.) ayrışma sonucunda oluşturduğu stabil mineralize olmuş ürün kompost olarak adlandırılmaktadır.

 

Pekçok şehrimizde katı atıkların kompostlaştırılması işlemi uygulanmaktadır. ………..

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kompost hammaddesinin oluşturulmasında arıtma çamurlarının kullanılıp kullanılmadığı…….

 

Ve arıtma çamurlarının uygulandığı alanlar varsa bunlardan bahsedilecek ……

 

 

 

 

Yakma

 

 

Ülkemizde oluşan kentsel katı atıklar içeriğindeki yiyecek, sebze ve meyva artıklarının fazla olması dolayısıyla, büyük oranda yakmaya elverişli değildir. Bununla birlikte, gerek tarımsal orman ve hayvancılık sahalarında ve gerekse bunlara dayalı sanayi kollarında oluşan katı atıklar ya yöredeki tesisler tarafından işlendikten sonra çöp yakıt haline getirilerek doğrudan yakıt olarak ya da kömür ateşleyicisi olarak kullanılmaktadır.

 

Çöp yakıtların ev tipi sobalarda yakılması halinde koku sorunu ortaya çıkabilmektedir. Bu durumda, çöp yakıtların kalorifer kazanlarında veya fabrikaların fırın ve kazanlarında yakılması daha uygun olmaktadır.

 

Çöp yakıt; biriketleme, balyalama ya da paketleme yöntemleri ile kullanıma sunulmaktadır. Pazarlanan bu yakacaklardan tarımsal artıklardan elde edilenin fiyatı; odundan yaklaşık %30, orman artıklarından elde edilenden ise %15 daha ucuzdur. Orman artıklarından elde edilen çöp yakıtın ısıl değeri (yakıt değeri hangisi kullanılsın,,,,) odununkine yakın yani 19000-20000 kj/kg iken, tarımsal artıklardan elde edilenin yakıt değeri 15000-16000 kj/kg olabilmektedir. Ülkemizde, Bafra ve Giresun illerimizde çöp yakıt üretimi yapan tesisler bulunmaktadır. (Kapasiteleri vb özellikleri varsa ilave edilecek………)

 

Plastiklerden bahsedilecek……….

 

 

İşletimde olan Kurulacak olan yakma tesislerinden bahsedilecek…….

 

 

 

 

 

 

Sonuç ve Değerlendirme

 

Katı atıkların yönetiminde; üretim aşamasından itibaren tüketim ve bertaraf aşamalarına kadar katı atıkların minimizasyonu ve değerlendirilebilirliği ana hedef olmalıdır. Bu amaçla ülkemizde üretici ve tüketici kesimler ile yerel yönetimler bilinçlendirilmekte ve teşvik edilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaynaklar

 

 

Tokgöz, S., Özdağlar, D., Erdin, E (1996): “ Belediyelerde Çöp ve Katı Atık Sorunları” Büyük Menderes Ovası ve Deltasında Tarım ve Çevre Sorunları Sempozyumu, Sayfa:70-80, Ege Üniversitesi Basım Evi, 5 Eylül Söke- Türkiye.