KOMPOST VE KOMPOSTLAŞTIRMA HAKKINDA ÖZLÜ BİLGİLER

Prof. Dr. Ertuğrul ERDİN

Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Çevre Mühendisliği Bölümü

Kompost ve Kompostlaştırma Nedir?

Kompost biyokimyasal olarak ayrışabilir çok çeşitli organik maddelerin organizmalar tarafından stabilize edilmiş, mineralize olmuş ürünlerdir. Kompostlaştırma, mikroorganizma adı verilen ve çoğunluğu gözle görülmeyen canlıların, ortamın oksijenini kullanarak çöp içerisindeki organik maddeleri biyokimyasal yollarla ayrıştırmasıdır. Bu olayın gerçekleşebilmesi için çöp kütlesindeki su içeriğinin % 45-60 dolaylarında olması gerekmektedir.

Kompostlaştırma Nasıl Sağlanır?

Kompostlaştırmanın sağlanabilmesi için dünyada çeşitli yöntemlerin kullanılması söz konusu olabildiği halde tecrübeler en etkin yöntemin Biyotabilizatör Yöntemi olduğunu göstermiştir.

Biyotablizatör yönteminde çöp bunkerinden alınan evsel nitelikteki çöpler ayıklama bantlarından geçirildikten sonra genelde 27.47 m. çaplı ve 270 m. boyundaki silindirik, döner tambura verilir. Bu tamburun dönüş hızı gündüz saatlerinde 0.5 devir/dak.; gece saatlerinde ise 0.25 devir/dak. dır. Oksijen ihtiyaacının tam olarak karşılanması için fanlar yardımı ile tambur içerisine ilave hava verilmelidir. Bu yöntemde teorik olarak ham kompost 3-5 gün içerisinde oluşmaktadır.

Elde edilen ve ön fermantasyon aşamasını tamamlayan ham kompost elenir ve içerisindeki cam kırıkları ayıklanarak dinlendirme alanlarına alınır. Bu alanlarda 4 hafta kadar dinlendirilen (nihai ayrışmaya bırakılan) kompost satışa sunulabilir.

Kompostlaştırmanın Çevre Sağlığı Açısından Yararları Nelerdir?

Biyostablizatör (döner tambur) içerisinde 3-5 günlük sürede sıcaklık 67⁰-70⁰ C'ye ulaşmaktadır. Bu sıcaklıkta (pastörizasyon sıcaklığı) pratik olarak tüm mikroorganizmalar (hasalık yapıcı) ölmektedir. Biyostablizatör içerisinde üreyen Actinomisetes türü mantarlar antibiyotik salgılayarak biyolojik dezenfesiyonu gerçekleştirmektedir. Bu yararlarına ilaveten kompost yardımı ile depolanacak çöp kütlesinde %40-60 oranında bir azalma sağlanabilmektedir.

Kompost Ürününün Tarımsal Yararları Nelerdir?

Kompostun başta gelen faydası toprak yapısını ve özelliğini iyileştirmesidir. Faydalarını şu şekilde sıralamak mümkündür;

- Topraktaki (Zeminin) boşluk hacmini arttırır.

- Zeminin kolay havalanmasını sağlar,

- Zor işlenen toprakların kolay işlenmesini sağlar,

- Toprağın su tutma kabiliyetini arttırarak kurak mevsimlerde tuzlanmayı önler.

- Yüksek oranlarda mineral gübrelemeye karşı tampon etkisi gösterir.

- Besin maddelerinin bitkilerce daha iyi kullanılmasını sağlar.

Tecrübeler, kompostun bilhassa kendi kendine yeterli humus üretmeyen bahçe, meyve, üzüm yetiştirilen tarım çeşitlerinde faydalı olduğunu göstermiştir.

Kompost Ürünü Hangi Tarım Çeşitlerinde Ne Miktarda Kullanılabilir?

Kompost, çeşitli tarımsal ürünlerin üretiminde aşağıdaki miktarlarda kullanılabilir;

Çapalama gerektiren tarım çeşitlerinde ......... 670-2500 t/ha

Tahıl tarımında ................................ 50-1700 t/ha

Meralarda ..................................... 30-50 t/ha

Üzüm bağlarında ................................ 80-3700 t/ha

Meyva tarımında ................................ 200-1000 t/ha

Sebze tarımında ................................ 300-500 t/ha

Süs bitkileri üretiminde ....................... 200-500 t/ha

Fidancılıkta ................................... 100-300 t/ha

Kompost Ürünü İle Gübre Arasında Ne Fark Vardır?

Kompost, gübre değildir. Gübre toprağa bitkilerin gelişmesi için gerekli besin maddesi kazandırırken kompost, toprağın (zeminin) yapısal düzenini sağlar. Ancak kompost içerisine belli oranlarda Azot, Fosfor, Potasyum (N, P, K) ilavesi ile üstün kalitede gübre eldesi mümkün olabilmektedir. Elde edilen bu gübrenin tarım alanlarına yararı tüm yapay gübrelerden daha fazladır. Ayrıca ham maddesinin doğal nitelik taşıması nedeni ile tarımsal alanlarda üretilen ürünlerde yapay tat sorunu ortadan kalkar.

Bir Kompostlama Tesisinde Günlük Kompost Üretimi Ne Kadardır?.

Kompost üretiminin düzeyi, bu amaçla kurulacak tesisin kapasitesine, çalışma verimine ve çöpün bileşimine bağlı olmakla birlikte, 27,4 m. çaplı ve 270 m. uzunluktaki biyostablizatörün (döner tambur) kullanıldığı standart bir tesiste günde 250-300 ton çöp işlenerek 150-175 ton ham kompost elde edilebilir. Bunun yaklaşık %17,5-27,0 tonluk bölümü buharlaşma ve reaksiyonlar esnasında gaz haline dönmek suretiyle kaybolur. Kalan %25 - 40 tonluk kısım ise 4 haftalık dinlendirme süresini takiben satışa sunulabilir.

Kompostlaştırmanın İşletme Maliyeti Nedir?

Kompostlaştırmanın fiyat üzerindeki iki önemli faktörü;

- Fabrikanın kapasitesi

- Üretilen kompostun kalitesidir.

Biyoptablizatör yönteminde minimum kapasite 15000 t.çöp/yıl dır.

Kompost maliyetinin hesaplanmasında fabrika artığı maddelerin bertaraff maliyeti de dikkate alınmalıdır.

Yapılan hesaplamalarda, 17 ton kompostun işletmeye maliyeti 5950 TL/ton (1.5.17985 tarihinde) olarak bulunmuştur. 17 ton kompostun aynı tarihteki Şzmir piyasa satış fiyatı ise 8000.- TL/ton olarak belirlenmiştir.