Kentlerimizdeki Biyoçöpün ve Yeşilçöpün Kompostlaştırlıması
Prof. Dr. Ertuğrul ERDİN
Dokuz Eylül Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Buca/İZMİR
İÇİNDEKİLER
Biyoçöp/Yetilçöp ve Kompost Nedir
Kompost Ürünü Nerede ve Nasıl Kullanılır
Biyoçöp'de Motivasyon ve Uygulamanın Programlanması
Kompostun Kalitesi Nasıl Belirlenmeli ve Kontrolü Yapılmalıdır ?
Kullanmadan önce hangi özelliklerine dikkat etmek gerekir ?
Sürekli kompost kullanmanın yararları ne olabilir ?
Kompost nasıl etki eder ?
Kompostun Kullanılabileceği Alanlar
Aktif kompostun iyi özellikleri nelerdir ?
Kültür ve toprak çeşidine bağlı olarak da uygulanacak kompost miktarı değişmektedir. Özetlenecek olursak :
Süs bitkileri alanında
Peyzaj mimarlığı uygulama alanlarında
Fidancılıkta
Tekrar kültüre alma , yetillendirme
Ses ve gürültü önlama perdelerinin inşaatında
Üzüm bağlarında
Ormancılıkta
Biyofiltre tesislerinde
Bu alanlarda kompost nasıl kullanılmalıdır ?
Hangi miktarlarda verilmelidir ?
Tarla tarımında:
Çayır Mera ve Yem Bitkisi Tarlaları:
Meyvecilikte
Üzüm Bağlarına :
Tarla Sebzeciliğinde :
Seracılıkda :
Fidancılıkda :
Çiçekcilik ve Süs Bitkisi Yetiştiriciliğinde :
Çim ve Spor Sahalarında :
Park, Bahçe ve Peyzaj Düzenlemelerinde :
Ormancılık ve Orman Fidancılığında :
Diğer Kullanım Alanlarına verilecek Miktarlar :
Biyoçöp Toplamak Ve Değerlendirilmesini Tasarlamak İçin Soru Anketi
Kaynaklar :
Biyoçöp/Yetilçöp ve Kompost Nedir
Kompost Ürünü Nerede ve Nasıl Kullanılır
Ev, ityeri , esnaf ve sanayii'de , bahçede oluşan mikroorganizmalar tarafından kolay ayrışan organik bileşiklerin ayrışma sonucunda oluşturduğu stabil mineralize olmuş üründür. Buna atıksu arıtma tesislerinde oluşan arıtma çamurları da katılmaktadır. Ayrıca bir dizi yapı verici, ayrışmayı iyileştirici ve hızlandırıcı maddeler de ilave edilmektedir.
Kentsel atıkların kompostlaştırılması olayı hiç de yeni bir olay değildir. Taa hayvancılığı fakir olan Çin ve Hindistan 'daki binlerce yıl önceki uygulamalara kadar tarihçesi dayanmaktadır.
1860'lı yıllarda yapay gübre Justus Liebig sayesinde bulunup, verim artırımı için ön plana çıkarılınca, artık humusa gerek kalmadan anorganik gübrelerle iyi bitki yetiştirilebileceği zannedildi. Bu nedenle de toprak sadece bir yetiştirme ortamı olarak algılandı. Bu felsefe ile olaya yaklaşınca da bir kab ve bir çözelti üretim için yeterli idi. Hidroponik bitki yetiştirme yöntemi bu düşünceden kaynaklandı. Ancak hidroponik yöntemle yetiştirilen bitkilerin bir kaç nesil sonra reproduksiyon özelliklerini kaybettikleri gözlendi. Aynı gözlem toprakta sadece yapay gübre ile yetiştirilen bitkilerde de yapıldı. Bütün bu sonuçlar uzun süreli deneylerden sonra elde edildi.
Bu uygulamaların sonunda bitki hastalıklarının ve zararlılarının sayısı artmış verim azalmaya başlamıştır. Verimin azalmasını durdurmak için yoğun bir pestisid kullanımı başlamıştır. Sonuçda da yoğun bir gıda ve çevre kirlenmesi söz konusu olmuştur.
Organik maddelerin , özellikle biyoçöp içinde bulunan atıkların kompostlaştırma yolu ile ayrıştırılmas, hümüsleştirilmesi bu nedenle en akılcıl ve en doğal ekolojik - ekonomik bir çevrim , geri kazanım olarak görülmelidir. Organik maddeler (biyoçöp) ziyan edilmemelidir.
Bakteri, mantar, aktinomüsetlerin işbirliği ile bu organik bileşikleri parçalatıp hümüsleştirmek en "çevre dostu " yaklaşım tarzı olmaktadır. Oksijenli ortamda kolay ayışan bileşikler karbondioksit ve suya ayrışmakta ve bu arada ortama ısı verilmektedir. Bu ısı da ortamın sıcaklığını artırmaktadır. Ayrışma sırasında mikroorganizmaların metabolik faaliyetleri sonucu oluşan antibiyotikler de patojen organizmalara öldürücü etki yapmakta ve onları elimine etmektedir. Ayrıca ortam sıcaklığının 70 oC'ye kadar çıkması da pastörizasyon etkisi yapmaktadır. Ancak mikroorganizmaların rahat faaliyet gösterebilmeleri, yeterince besin maddelerine ulaşabilmeleri, oksijen alabilmeleri için homojen bir dağılımın gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu ya dinamik sisteklerde sürekli kariştırmakla olur, ya da statik sistemlerde olduğu gibi zaman zaman aktarmak ve böylece de karışımı gerçekleştirmekle olur. Dinamik ve statik sistemlerin dışında her ikisinin kombinasyonundan oluşan dinamik/statik sistemler de vardır. İzmir 'de 1988 yılında faaliyete geçip çalışan sistem bu esasa dayanmaktadır (Bühler Yöntemi).
Mersin 'deki kompost tesisi ise 1970'li yıllardan beri tamamen statik sisteme göre çalışmaktadır. Bir kaç kere de revize edilmiştir.
Kompost'un oluşmasında biyoçöpün içinde bulunan azot ve karbonun birbirine oranı ayrışmada aktif rol alan mikroorganizmaların besin maddesi ihtiyaçlarını optimum birşekilde karşılanması için çok önemlidir. Çeşitli biyoçöplerdeki bu oranı ideal karışımımoluşturmak veya oranı teknik olarak sağlamak açısından mutlaka bilmekte yarar vardır. Çizelge 'de bu değerler derlenmiştir.
Çizelge : Bazı biyoçöp atıklarındaki C/N oranları
-------------------------------------------------------------------------------
Biyoçöp çeşitleri C/N oranı
-------------------------------------------------------------------------------
Yeşil atıklar (genel) 7:1
Biçilmit çim 12:1
Mutfak atıkları 23:1
Patates yaprakları 25:1
Ağaç yaprakları 50:1
Tahıl samanı 50-150:1
Hızar talaşı 511:1
Kentsel biyoçöp 80:1
--------------------------------------------------------------------------------
Bir kompostlaştırma yerinde veya tesisinde bir madde bilançosu analizi yapıldığında uygulanan yönteme ve yöreye bağlı olarak çeşitli sonuçlar alınabilir bunlardan biri de aşağıdaki gibi olabilir :
Bir Madde Bilançosuna Örnek
------------------------------------------------------------------------------
Bağcılık için Bahçe tarımı için
Parametreler kompost kalitesi kompost kalitesi
-------------------------------------------------------------------------------
% % % %
-------------------------------------------------------------------------------
Çöp ve katı atıklar 100 100
Hurda demir 5 5
Ham çöp 95 95
Arıtma çamuru 25 25
Ham karışım 120 100 120 100
Kaba elek artıkları 25 21 25 21
Ham kompost 95 79 95 79
Ayrışma kaybı 37 31 44 37
Kaba kompost 58 48 51 42
İnce hazırlama;
20 mm elek kalıntısı 4 3,5
+ 10 mm cam ayıklama - - 16 13
Bağcılık için
kompost kalitesi 54 44,5
Bahçe tarımı için 35 29
kompost kalitesi
--------------------------------------------------------------------------------
Yarı olgun kompostda ; kompost miktarı % 44,5 , kalıntı % 24,5 ve ayrışma kaybı % 31 iken , aynı değerler olgun kompostda ise ; % 29 , % 34 ve % 37 şeklindedir.
Biyoçöp'de Motivasyon ve Uygulamanın Programlanması
Artan çevre bilinci ve artan çöple birlikte deponi hacmi ihtiyacı insanları , özellikle yöneticileri vatandaşla iletişimli ve eşgüdümlü çalışmaya zorladı ve zorlamaktadır. Bu konuda elele ve birlikte çalışmak gerekmektedir. Bireylerin görüşü ve katkısı alınmadan çöp ve katı atık sorununu çözmek olanaksızdır. Halk ve yöneticiler elele birbirlerini çok iyi anlayan taraflar olarak ve olaya tüme varımcılık anlayışı içinde bu sorunu ortak iyi geleceğimiz için çözeceklerdir. Birey olarak katkımız kaynağında çöp ve katı atığın olabildiğince en az oluşmasına katkıda bulun-maktır. Biyoçöp `de buna yaklaşımın bir parçasıdır. Halk bu konuda motive edildikten , ikna edildikten sonra ona "Biyoçöp'ün" ayrı biriktirilmesi ve atılması yaşamının bir parçası gibi gelecek ve kendisi buna sahip çıkacaktır. Sahip çıkan insanlar da bunu yayacak ve gerçekleşmesini sıkı sıkı izleyecek, kontrol altında tutacaktır. Halka mal etmek çok önemli ve ilk adımdır. Biriktireme - toplama - taşıma - değerlendirme - pazarlama ve nihai bertaraf etme işlem zinciri de kusursuz organize edilmek zorundadır.
O halde kısmi hedefler ve amaçlar :
- Ekonomik ve teknik açıdan uygulanması mümkün mü ?
. Deponi hacmi tasarraufu ne kadar ?
. Çöp toplama kabı hacmindeki değişim nasıl?
. Toplama sistemi nasıl etkilendi ve değişti ?
- Değerlendirme sonucu oluşan ürün nasıl ve nerede satılabilir veya kullanılabilir ?
. Kalitesi nedir ?
. Pratik olarak kullanma olanakları ?
- Halkın benimsemesi ve ona bağımlılığı ?
. Uygulamaya katılma isteği olanların oranı ?
. "Biyoçöp" toplamanın diğer değerlendirme uygulamalarına etkisi ( Örn. bireysel olarak kompostlaştırma, kağıt toplama, kumbaralara atma , torba ile toplama, çöp bidonuna atma , v.b. )
Kompostun Kalitesi Nasıl Belirlenmeli ve Kontrolü Yapılmalıdır ?
TSE ve/veya Çevre Müsteşarlığı kompost için bir kalite normu oluşturup koymak zorundadır. Buna göre kompost üreten tesisler de hem proses tekniklerini iyileştirmek , hem de kompostlaştırma için gerekli olan hammaddeyi sürekli olarak aynı kalitede temin etmeye ve bunu organize etmeye çalışacaklardır. Böylece "Biyoçöp" uygulaması anlamlılığını kanıtlayacak ve yaygınlaşacaktır.
Ancak Normu (Standart'ı) tutturmanın elemanları şunlar olmalıdır:
- Yeminli, güvenilir labratuvarlar tarafından kontrol ( sürekli ve bağımsız olarak denetleme)
- Kendi kendini kontrol ( ayrışmanın seyrinin dokumentasyonu )
- Ürün kalitesini standartize etmek
- Ürün kalitesinin damgalanması
- Ürünün önemli özelliklerinin ve içeriğinin deklare edilmesi
- Uygulama kurallarının tarif edilmesi
Çizelge : Ölçüm ve araştırmanın zaman cetveli
1.6.92 1.9.92 1.12.92 1.3.93 1.6.93 1.9.93 1.12.93 1.3.94 1.6.94 1.9.94 Ön hazırlık Araştırma başlangıcı ve uygulama Alternatifli uygulama Değerl.
Miktar belirlenmesi : =============================================================================== Evsel çöpler -------------- --------------- --------------- ------------------- --------
Evsel çöp ayıklama analizi Kumbara, kontenyer
İri hacimli çöp Toplama yeri
Ayrı toplama (kağıt, v/s/) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kompostlaştırma :
Sıcaklık
Su miktarı, organik madde mik.
Hacim ağırlığı, kızışma derecesi
pH değeri, elektriksel iletkenlik Diğer katkı maddesi ilavesi
Sızıntı su miktarı
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Elde edilen humusun kalitesi: Besin maddesi ve ağır metaller
. Başlangıçta
. Sonuçda
Hinjenlettirme
N min.
Diğer elementler
Zararlı organik bileşikler -------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Humus ürününün kullanılması: Bitkili denemelerde
Üzüm bağlarında
Bahçelerde
Ormancılıkta
Fidancılıkta
Çiçekcilikte
Humus altlığı olarak
v.b. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kamıoyunun görüşü ve katılımı:
Halkla ilitkiler
. Bölgesel gazetelerde duyurma
haber yapma
. Telefon kanalı ile bilgilendirme
. Halkla toplantılar yapıp amacı açıklama . Çeşitli ilgi gruplarına açıklamada
bulunma, aydınlatma
. Radyo ve televizyon yolu ile
. Ana okulu, ilk okul, orta okul v.b.
. El ilanları dağıtma
. Ev ev ziyaret, bire bir anlatma
. Toplama takvimini dağıtma
. Deponide, kompostlaştırma yerinde
halka açık ziyaret ve açıllamalar
----------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------- Çizelge : Kompostun kalitesini belirleyen parametreler
----------------------------------------------------------------
Analiz parametreleri Örnek sayısı Boyutu Ortalama değeri
------------------------------------------------------------------
Karekterize eden
parametreler :
Su miktarı 37 % 34
Su tutma kapasitesi 1 g Su/g KM 104
Hacim ağırlığı 37 g /l FS 528
Organik madde 17 % KM 30
pH değeri 39 7,8
Tuz miktarı 18 g /l FS 4,2 ----------------------------------------------------------------------
Besin maddesi :
Azot 38 % KM 1,1
Bitki tarafından
alınabilir azot 4 Topl.N'dan % 0,4-5,8
Fosfat 38 % KM 0,6
Potasyum 38 % KM 1,1
Magnezyum 38 % KM 1,0
Kalsiyum 38 % KM 5,1
-----------------------------------------------------------------
İz elementler:
Bor 38 mg/kg KM 6,8
Mangan 38 mg/kg KM 475
Molibden 2 mg/kg KM 5,0
-----------------------------------------------------------------
Kompostlaştırma süresi 20 haftadan fazla.
-----------------------------------------------------------------
Çizelge : Kompostun içerdiği ağır metaller ( 38 örnek ortalamasında; mg/kg KM olarak)
----------------------------------------------------------------
Analiz parametreleri Sınır değer RAL-UZ 45 Ortalama değeri
-----------------------------------------------------------------
Kurtun 150 100 70
Kadmiyum 2 1 0,34
Krom 100 100 40
Bakır 100 75 69
Nikel 50 50 27
Civa 1,5 1 0,3
Çinko 400 300 225
-----------------------------------------------------------------
Çizelge : Biyoçöp kompostun içerdiği ağır metaller ve sınırdeğerler ( mg/kg KM olarak)
-----------------------------------------------------------------
Analiz paramet. Sınır değer RAL-UZ 45 Tübingen Toprak sınır değ. değeri
-----------------------------------------------------------------
Kurtun 150 100 150 100
Kadmiyum 2 1 3 3
Krom 100 100 150 100
Bakır 100 75 150 100
Nikel 50 50 25 50
Civa 1,5 1 5 2
Çinko 400 300 375 300
-----------------------------------------------------------------
Çizelge : Kompostun içerdiği ağır metaller ( Biyoçöp kompostunda; mg/kg KM olarak)
-----------------------------------------------------------------
Analiz paramet. 1 2 3 4 5 6
-----------------------------------------------------------------
Kurtun 53 86 86 76 221 13,7
Kadmiyum < 3 0,9 0.5 0,8 2 0,4
Krom 30 47 28 29 20 -
Bakır 43 5 40 43 129 67,1
Nikel 28 49 17 26 32 --
Civa < 1 0,2 0,2 0,2 2 --
Çinko 196 289 255 235 537 175,1
-----------------------------------------------------------------
1.) Hechingen 1988 ; 2.) Göttingen 1988; 3.) Witzenhausen 1988;
4.) Harburg 1987 ; 5.) Heidelberg 1987 6.) Bad Dürkheim 1988
1989 yılının 19-20 mayıs tarihlerinde gezdiğim tamamen elden geçmiş , yenilenmiş kompost tesisi haline gelmişti. Mainz'a çok yakın Almanya'ın ilk tesisilerinden bririydi (1958). 1976 dan beri de özel sektör tarafından işletilmekte idi. Yılda 11 000 ton evsel çöp hammadde olarak tesisie geliyordu. Yeni deponilere yer olmadığı, uygun yer seçimi yapılamadığı ve üzüm bağlarının da humus maddesine ihtiyacı olduğu için mevcut tesisin yenilenmesine karar verildi. Geri kazanmada öncelik sırası recycling'dedir, daha sonra kompostlaştırma gelir daha da sonra yakma gelir. En nihayetinde de depolama gelir.
Tamamen yeni proses tekniği ile yeniden inşaa edilmişti (1987). 50,000 ton/yıl evsel çöp, 10,000 ton/yıl esnap çöpü ve 7,500 ton/yıl da atıksu arıtma çamuru kompost hammaddesi olarak giriyordu tesise. % 24 kompost verimliliği ile çalışıyordu. 16 kişi işletme için yeterliydi. Bu Bad Kreuznach Kompostwerk'in kompostunun içerdiği parametik değerler 1988 yılındaki analizlere göre aşağıdaki gibidir (Fabrika teslim, 12--DM/ton olarak satılmaktadır) :
Çizelge : Bad Kreuznach Kompost tesisinin kompostunun kalitesi ve karşılaştırılması
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Analiz parametreleri Örnek Boyutu Ortalama İzmir İzmir Turgutlu* Almanya'da 10 yıllık
sayısı değeri Bühler-Yön.DANO-Yön 02.25.85 Ortalama ve Salınım
(01.30.89) (1976/1977) değerleri
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Karekterize eden
parametreler :
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
< 2mm daneler % Ağırlık 19,48
> 2mm daneler % Ağırlık 80,52
Metal parçası % Ağırl. 0,035
Cam % Ağırlık 0,022
Taş % Ağırlık 0,680
Su miktarı (700C'de) % Ağırl. 31,05
Su miktarı (1050C'de) 37 % Ağırl. 34 52,05
Su tutma kapasitesi 1 g Su/g KM
Hacim ağırlığı 37 g /l FS
Yanma kaybı (>2mm dane) 15,60
Yanma kaybı (<2mm dane) 27,00
Kül miktarı (>2mm dane) 84,40
Kül miktarı (<2mm dane) 73,00
Organik madde 17 % KM 46,0 30,44 37,5 18,7-60,2
Toplam karbon % Ağırl. 30,1 6,90
Etkili karbon 5 16,7
pH (su ile ekstraksion) 8,10 7,7 6,1 - 8,6
pH (0,01 M CaCl ekst.) 39 7,8 7,5 8,00
Tuz miktarı 18 g /l FS 1,45 0,54
C/N oranı 31/1 11,21
Özgül ağırlığı g/cm3 0,5
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Besin maddesi :
Azot 38 mg/100g 1000,0 %1,18 0,437 0,7 0,1 - 1,8
Bitki tarafından
alınabilir azot
Fosfat (toplam) 38 mg/100 g 400,0 %0,41 0,210 0,6 0,1 - 1.7
Fosfat (CAL-çözülür) mg/100 g 130,0
Sodyumoksit mg/100 g 0,250
Potasyumoksit mg/100 g 675,0 %1,08 0,825 0,5 0,1 - 2,3
Magnezyumoksit mg/100 g 400,0 %0,45 1,80 0,7 0,1 - 8,2
Kalsiyumoksit mg/100 g 2600,0 5,65 5,0 0,7 - 21,4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
İz elementler:
Bor (toplam) 38 mg/kg KM 6,8 70 290 32 3,0 - 105
Bor (sıcak suda çöz.) mg/kg KM 38 134
Mangan 38 mg/kg KM 475 238 305 511 3040 - 13050
Molibden 2 mg/kg KM 5,0
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ağır metaller (mg/kg KM ) :
Analiz parametreleri Sınır RAL-UZ 45 Ortalama
değer değer
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kurtun 150 100 159,0 299,0 24,0 - 1100
Kadmiyum 2 1 0,9 3,7 0,8 - 7,4
Krom 100 100 59,2 88,0 62,0 - 135,0
Bakır 100 75 102,6 250 130 266,0 71,0 - 2800,0
Nikel 50 50 18,6
Civa 1,5 1 0,8 2,0 0,2 - 5,0
Çinko 400 300 426,0 540 1260 1000,0 421,0 - 2830,0
Demir - - - %1,1 2,8
Sodyum - - - %0,54
Arsenik 7,2 0,6 - 16,0
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kompostlaştırma süresi 20 - 25 haftadan fazla.
* EÜ Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü 25.02.1985 tarihli 45 günlük çöp kompostu analiz raporundan alınmıştır.
-------------------------------------------------------------------------------
Kullanmadan önce hangi özelliklerine dikkat etmek gerekir ?
. Su miktarı
. Yabancı madde miktarı (cam, seramik, plastik, lastik, deri, metal v.d.)
. Organik madde içeriği
. Kızışma, ayrışma derecesi
. Hijyenik koşulları
. Besin maddesi içeriği
. zararlı madde içeriği
Kalitesinin özlü tanımı :
Kalite I :
. Su içeriği maksimum %35
. Yabancı madde miktarı maksimum %1 (4 mm'lik elek)
. Yanma kaybı minimum % 10
Kullanım alanı : saksı toprağı, spor sahası çimleri, domuz yetiştiricilikte altlık olarak;
Kalite II:
. Su içeriği maksimum %40
. Yabancı madde miktarı maksimum %1 (6 mm'lik elek)
. Yanma kaybı minimum % 10
Kullanım alanı : Tarlada çiçek, sebze yetiştirmede ve peyzaj düzenlemesinde;
Kalite III:
. Su içeriği maksimum %45
. Yabancı madde miktarı maksimum %1,5 (8 mm'lik elek)
. Yanma kaybı minimum % 10
Kullanım alanı : Büyük alanlarda kullanmak; orman , meyve, bağ, bahçe, narinciye, zeytin, tarım v.b.
Besin maddesi bileşimi aşağıdaki gibi değişebilir (EAWAG.1988) :
-----------------------------------------------------------------
Su miktarı % 30 - 50
Organik madde % 20 - 40
Azot % 0,3 - 0,9
Fosfat % 0,3 - 0,9
Potasyum % 0,3 - 0,6
Kireç % 0,6 - 6,0
Magnezyum % 0,3 - 0,9
pH - 7 - 8
Ve önemli izelementler ppm
-----------------------------------------------------------------
Sürekli kompost kullanmanın yararları ne olabilir ?
- hasatla topraktan uzklaştırılan organik maddenin yerini alır, toprağın humus çevrimini dengeler
- topraktaki canlı yaşamı teşvik eder ve organizmların sayıları artar
- Toprağa ve bitkilere az da ols ana besin maddeleri ve mikro besin maddeleri sunarak katkıda bulunur
- ağır bünyeli topraklrda boşluk hacim oranını artırarak toprağın su ve hava bilançosunu iyileştirir
- hafif bünyeli topraklarda da besin maddesi ve su tutma yeteneği artırılır
- asitik toprakların pH 'sı artar
- toprak akması, yıkanması ve erozyonu önlenir.
Kompost nasıl etki eder ?
İyi ayrışmış , olgun kompost sürekli olarak humus maddesi , karbon, azot, fosfor, potasyum ve çok sayıda iz element kaynağıdır. Olgun kompost ile mikroorganizma-ların sürekli ve uyumlu birşekilde topraktaki mikroekosistemde faaliyet gösterme-leri sonucunda sanki bitkilere sürekli bir besin maddesi akısı sağlanır. Böylece de toprak verimliliğine süreklilik getirerek çok önemli katkısını gereçekleşti-rir.
Kompost ile ticari gübre birbirisinin alternatifi değil tamamlayıcısıdır. Biri tek başına tüm yeterli besin maddelerini içeremeyeceği , bulunduramayacağı gibi, diğeri de tek başına tüm organik maddeyi içeremez ve toprağın o ihtiyacını karşılayamaz . Kompost ve sunni gübre bir bütünün iki parçasıdırlar.
Kompostun Kullanılabileceği Alanlar
Güvenilir araştırıcılar, araştırma enstitüleri tarafından yapılan binlerce kompost örneğindeki ortalama analiz sonuçları aşağıdaki gibi verilebilir :
Parametre Boyut Değeri
-----------------------------------------------------------
Organik madde % 40
Azot % 0,9
Fosfat % 0,8
Potasyum % 0,3
Kireç % 3,8
pH - 7-8
Ve önemli izelementler ppm
-----------------------------------------------------------
Aktif kompostun iyi özellikleri nelerdir ?
- Toprağın yapısını iyileştirir
- Bitkinin gelitmesini tetvik eder
- Topraktaki canlılığı artırır
- Erozyonu önler
- Mineral gübreden daha iyi yararlanmayı sağlar
- Hijyenik açıdan hiç bir sakıncası yoktur
- Kullanılması ve uygulaması çok kolaydır
- Fiatıda diğer doğal gübrelerden düşüktür.
Humüsce fakir topraklar, o halde iyileştirilecek, islah edilecektir. Böyle bir toprak üzerinde bitkiler iyi yeşerecek ve gelişip büyüyecektir. Bozulmuş doğa ve peyzaj bu humus maddesi ve kaynağı tarafından iyileştirilecektir. Ses ve gürültü perdelerinin toprak seddesi ve yeşil örtüden oluşturulması halinde bu ortamda bitkilerin iyi gelişmesi sağlanacağından yerleşim alanları trafik gürültüsünden korunmuş olacak manzara görüntüsü de güzelleşecektir.
Spor ve çeşitli oyun alanlarının kurulmasında kullanılabilecektir. Çöp depolama yerlerinin yeşillendirilmesinde kullanılabilecektir. Tarım, ormancılıkda ve bağ/bahcecilikte yaygın bir şekilde değerlendirme olanağı ile karşı karşıyayız.
Kültür ve toprak çeşidine bağlı olarak da uygulanacak kompost miktarı değişmektedir. Özetlenecek olursak :
Süs bitkileri alanında
- Tarla güllerinin yetittirilmesinde
- Sera bitkilerinin yetittirilmesinde
Peyzaj mimarlığı uygulama alanlarında
- Yeni yerleşim alanlarında yeşil alanların yapılmasında, eskilerin de bakım işlemlerinde ;
- Yeni park ve bahçelerin kurulmasında ve eskilerin de bakımında ,
- Spor sahalarının çevre yeşillendirilmelerinde ve yeni yeşil alan entegrasyonunda;
- Dere, akarsu ve benzeri kıyılarının stabilitesinin sağlanmasında;
- Eğimli yamaçların , otoyol kenarlarının stabilize edilmesinde ve yeşillendirilmesinde;
- Püskürtme sisitemi ile yamaçların yeşilendirilmesinde;
Fidancılıkta
- Çetitli fidan yetittirmede;
Tekrar kültüre alma , yetillendirme
- Sanayinin neden olduğu peyzaj bozulma alanlarının yeniden yeşillendirilmesinde;
- Deponilerde, taş ocaklarında, maden ocaklarında kum ve çakıl ocaklarında peyzaj düzenleme çalışmaları yaparken , yeterince ana toprak bulunamaması halinde , toprak yedeği ve iyileştiricisi olarak kullanılması,
- Toprak kamulaştırılan , birleştirilen yerlerde toprak ıslahında kullanılması;
- v.s.
Ses ve gürültü önleme perdelerinin inşaatında
- Dolgu maddesi veya üst örtü tabakasının maddesi olarak kullanılması;
Üzüm bağlarında
- Toprağın özelliklerini iyilettirmek ve erozyonu engellemek için;
Ormancılıkta
- Orman toprağını rejenere emek ve iyileştirmek için kompost karışımlarının kullanılması;
Biyofiltre tesislerinde
- Hayvan atıklarının değerlendirildiği tesislerden, arıtma tesisilerinden , hayvancılık sanayiinden , veya da diğer sanayii işletmelerinden gelen rahatsız edici koku ve sorununu elimine etmek için ;
yaygın bir şekilde kullanılabilmektedir.
Bu alanlarda kompost nasıl kullanılmalıdır ?
Kompostun sürekli olarak parçalanması ve toprakla kaynaşması için rutubete ve oksijene ihtiyacı vardır.
Karadeniz bölgesi gibi yağış alan bölgelerde kompost arazinin yüzeyine yayılmalıdır, derine girerse oksijensiz kalacağı için çürüme başlar. Akdeniz, Ege ve İç Anadolu, Güney Anadolu, Doğu Anadolu gibi yağışı az olan bölgelerin özellikle kumlu topraklarında yaklaşık 20 cm toprağın içine işlenmelidir. Bu durumda yağışlardan ve/veya sulamalrdan sonra bu humus tabakasının çok iyi bir su tutma tabakası görev gördüğü gözlenecektir.
Mütecanis dağıtım için hayvan gübresi yayma makinesi bu amaç için kullanılabilir.
Hangi miktarlarda verilmelidir ?
Kumlu topraklarda metrekareye 5 kg kompost her yıl veya her iki yılda bir uygulanabilir.
Tarla tarımında:
Sonbahar veya ilkbaharda her iki veya üç yılda bir 20 - 50 ton / ha olarak ve iklim koşuluna göre yüzeysel veya yüzey altına işlenerek verilebilir.
Eğer tarlada çapa bitkileri ekili ise, o zaman bu bitkiler fazla humus kullandığından , verilen miktar artırılmalı 40 -100 ton / ha kadar olmalıdır.
Çayır Mera ve Yem Bitkisi Tarlaları:
Başlangıçta 25 - 40 ton / ha verilebilir, daha sonraki yıllardaher 2 - 3 yılda bir olmak üzere 20 ton / ha sonbahar veya kış aylarında verilmeli ve ilk bahar aylarında da toprağa işlenmelidir. Bu alanlara ince kompost içinde cam v.b. gibi yabancı madde içermeyecek şekilde verilmelidir.
Meyvecilikte
Her 2 - 3 yılda bir 100 -200 ton / ha olarak verilebilir.
Üzüm Bağlarına :
Her 3 - 4 yılda bir hafif bünyeli topraklara 50 - 100 ton / ha , ağır bünyeli topraklara da 80 -240 ton / ha üzüm hasatından sonra, sürgünlerin çıkmasından önce verilmelidir.
Tarla Sebzeciliğinde :
2 - 4 yılda bir 50 - 100 ton / ha şeklinde uygulanabilir.
Seracılıkda :
Her 2 - 4 yılda bir 1 - 1,5 kg/m2 ( 10 - 15 ton / ha ) olarak uygulanmalıdır.
Fidancılıkda :
Fidancılıkda fidan toprağı hazırlarken toprak hacminin % 20 -35 'i kompostdan oluşturulabilir.
Çiçekcilik ve Süs Bitkisi Yetiştiriciliğinde :
2 - 4 yılda bir 100 - 250 ton / ha şeklinde uygulanabilir. Uygulanacak kompost kırık cam parçaları içermemelidir.
Çim ve Spor Sahalarında :
Yeni tesislerde 100 - 200 ton / ha karıştırılarak toprak hazırlanmalıdır. Daha sonraki yıllarda da her yıl 20 - 40 ton / ha bir çok defada uygulanmalıdır.
Spor sahalarında yağmur suyunun hızlı bir şekilde uzaklaştırılması da söz konusu olduğundan altyapı olarak çim sahasının altına drenaj şebekesi de döşenmelidir. Bu drenaj tabakasının kalınlığı en azından 30 cm olmalıdır.
Park, Bahçe ve Peyzaj Düzenlemelerinde :
Yeşillendirme amacına yönelik olarak; toprağı stabilize etmek ve erozyona karşı korumak ; toprak islahı amaçları ile ilgili olarak kullanılabilir. İlk tesis inşaasında 100 - 300 ton / ha; daha sonraları her iki yılda bir 20 - 40 ton / ha uygulaması yapılabilir.
İev yeşillendidrilmesinde, ham verimsiz toprağın ıslahında, seddelerin inşaasında ve yeşillendirilmesinde , deponi yeşillendirilmesinde 1000 ton / ha 'a kadar kullanılabilir.
Ormancılık ve Orman Fidancılığında :
Tohum yataklarının hazırlanmasında, özellikle ilk baharda 6 cm yüksekliğinde veya yaklaşık 5 - 8 m3 / dekar olarak uygulanabilir. Daha sonraki yıllarda bu yataklardaki fidanlara bakmak ve yetiştirmek için her yıl 2 - 3 m3 / dekar kompost verilebilir.
Top bitkiler için : Kökleri ve toprakları ile birlikte alınan top bitkiler için , iğne yapraklılarda hacmin % 30 -50'si ; dökülen yapraklılar için de % 40 -60 'ı kompost olmalıdır.
Diğer Kullanım Alanlarına verilecek Miktarlar :
En yaygın bilinen diğer kullanım alanı domuz yavrusu yetiştirmedir. Burada iyi elenmişçok ince kompost kullanılmakta ve demir içeriği çok yüksek olduğu için de kompost domuz yavrularının anemiye yakalanmasını engellemektedir.
Her altlık hazırlamada, üç haftada bir 30 kg yeterlidir.
Biyoçöp Toplamak Ve Değerlendirilmesini Tasarlamak İçin Soru Anketi
Genel Bilgiler
Katı atık bertaraf etme zorunda olan kurum, kuruluş ve yerel yönetimlerin adı ve adresi :
Biyoçöp toplamaktan ve /veya toplaması ile ilgili çalışmaları yapmaktan sorumlu ve görevli olan kişi veya kuruluşun adı ve adresi :
Biyoçöp toplanmasından sorumlu olan danışman kurum ve kuruluşun adı ve adresi :
Halen mevcut olan sonuçlar ve yayınlar :
Hangi propoganda ve ilan , reklam yönteini kullandınız veya kullanılacak :
Biyoçöpün tanımı halka tam anlamı ile yapıldı mı ve anlatıldı mı ve nasıl :
Halı Hazırdaki Toplama Aktivitesi Nedir ?
Hangi bölge veya mahallelerde biyoçöp kontenyerleri konulmuttur ?
Hangi büyüklükteki kab ve kaç adet konulmuttur ?
50 l kova ......... adet
120 l bidon ......... adet
240 l bidon ......... adet
400 l bidon ......... adet
660 l kontenyer ......... adet
770 l kontenyer .......... adet
1000 l kontenyer .......... adet
Bu biyoçöp toplanması için hazır bulundurulan kaba ve/veya konten-yere kaç kişi biyoçöp atması planlanmıştır ?
..................... Kiti ................. Hane
Biyoçöp toplamaya ne zaman başlanmıştır ?
Hangi aralıklarla biyoçöp toplanmaktadır ?
O Haftada iki ; 0 Haftada bir; 0 Ondört günde bir; 0 Ayda bir
Haftada ve/veya ayda ne kadar biyoçöp toplanmaktadır ?
............ ton/hafta .......... ton/ay
Biyoçöp atma zorunluğu var mı, yoksa tamamen serbest mi ?
0 zorunlu 0 serbest
Toplama olayını kim gerçekleştirmektedir ? Özel, kamu, gönüllü v.d. isim ve adresini yazınız :
Biyoçöpün kompostlaştırılması nerede gerçekleşmektedir ?
Kompost tesisini ve/veya yerini kim itletmektedir ?
Kompost tesisi ve/veya yeri planlandı mı?
0 Evet 0 Hayır
Kompostlaştırma yeri ve/veya tesisi işlemleri müsaade alma aşamasın da mı ?
Kompostlaştırma yerinin veya tesisinin donanımı nasıldır :
0 Biyoçöp kabül yapısı (bunker)
0 Ayıklama bandı
0 Ayırıcı manyetik band
0 Parçalama ünitesi
0 Karıştırma yapısı ve ünitesi
0 Eleme üniteleri
0 Savurma , rüzgarlama üniteleri
0 Sızdırmazlığı sağlanmış fermentasyon sağaları, alanları
0 Aktarma aletleri
0 Katı ve sert madde ayırıcılar (balistik ayırıcılar)
0
0
0
Yılda üretilen kompost miktarı ne kadardır ?
........... m3/yıl ......... ton/yıl
Kompostun pazarlanmasından kim sorumlu ?
Kompost ürününü alıp kullananlar kimlerdir ?
Bahçıvan .................. %
Bağ ve bahceciler ...... %
Üzüm bağları ............. %
Tarla tarımı .......... %
Orman alanı ........ %
Fidancılık ..................... %
Süs bitkileri ............ %
................... %
................... %
................... %
Komposttan gelirler ne kadardır ?
............................. DM/m3 kompost
...............................DM/ton kompost
Planlanan toplama aktivitesi
Önümüzdeki iki yıl için biyoçöpler nerelerden toplanacaktır ?
Hangi kaplar , hangi sayıda hazır bulundurulmalıdır ?
50 l kova ......... adet
120 l bidon ......... adet
240 l bidon ......... adet
400 l bidon ......... adet
660 l kontenyer ......... adet
770 l kontenyer .......... adet
1000 l kontenyer .......... adet
Bu biyoçöp toplanması için hazır bulundurulan kaba ve/veya konten-yere kaç kişi biyoçöp atması planlanmıştır ?
..................... Kiti ................. Hane
Toplama olayını kim gerçekleştirmektedir ? Özel, kamu, gönüllü v.d. isim ve adresini yazınız :
Biyoçöpün kompostlaştırılması nerede gerçekleşmektedir ?
Kompost tesisini ve/veya yerini kim itletmektedir ?
Kompostun pazarlanmasından kim sorumlu ?
Kompostu alıp kullanacaklar kimler olabilir , öncelikle kimler düşünüldü ?
Bahçıvan .................. %
Bağ ve bahceciler ...... %
Üzüm bağları ............. %
Tarla tarımı .......... %
Orman alanı ........ %
Fidancılık ..................... %
Süs bitkileri ............ %
................... %
................... %
................... %
Biyoçöp ve kompostun kalitesi
Toplanan biyoçöpler içindeki kaliteyi olumsuz etkileyebilecek yabancı maddeler nelerdir ve miktarları ne kadardır ?
.......... % Hacim ........ % Ağırlık
Biyoçöpün su içeriği ne kadardır ?
Ağırlık %'si olarak :
Min. Maks. Ortalama .
Kompostdaki ağırmetal miktarının dağılımı nasıldır ?
Ağır metaller Min. Maks. Ortalama
---------------------------------------------------------------
Kadmiyum (Cd)
Krom (Cr)
Bakır (Cu)
Civa (Hg)
Nikel (Ni)
Kurtun (Pb)
Çinko (Zn)
----------------------------------------------------------------
Çalışmayı yapanın adı ve soyadı :
İş yerinin adı ve adresi :
Yer ve tarih :
Kaynaklar :
Pohlmann, M. (1990) : " Modellversuch Bio-Tonne im Landkreis Schweinfurt" Endbericht, TU Berlin .
FEİ-Stuttgart (Hrsg.), (1989) :"Biomüll - kommunalpolitische Entscheidung , Organisation, Technik, Planung, Kompostabsatz". Stuttgartet Berichte zur Abfallwirtschaft. Band 34 .
RAL (1992) : Kompost Gütesicherung. RAL-GZ 251 . Bonn .
Bundesgütegemeinschaft Kompost E.V.
Hofer , H. (1988) : Das statisch / dynamische Bühler Kompostierungsverfahren.
Bühler Gebrüder AG (1979) : " Pflanzenversuche mit Müllkompost aus Bühler Anlagen" durchgeführt in den Vereinigten arabischen Emiraten.
EAWAG (1988) : Das Methodenbuch für Müll, Kompost und Klaerschlammanalyse Dübendorf.Schweiz
Landkreis Bad Kreuznach (1989) : Das Kompostwerk. ... wichtige Fundamente.
Widmer, F. (1972) : " Recommandations pour l' utilisation du compost de gadoues
dans l'agriculture et l'horticulture" . Centre pour l'elimination et l'utilisation des dechets dans l'agriculture a l'EAWAG. Dubendorf, 1972-34199.
Ernst, A.A. (1978) : "Beispiel Kompostwerk Duisburg-Huckingen (Müllkompostanwen-dung) . Duisburg. Fachlehrgang für Müll- ud Abfallbeseitigung an der Universitaet Stuttgart.
Albrecht, B.; u.a. (1987) : "Einsatz von Altpapier bei der Kompostierung orgnischer Abfaelle ." Entsorge Magazin , Entsorgungswirtschaft 2, S. 51-56.
Bauer. W. P. (1989) :" Abfallverwertung in Bayern" Materialienband 58 des bayerischen Staatsministerium für Landesentwicklung und Umweltfragen. München.
Gütegemeinschaft "Kompost e.V.Bonn" : Güte - und Prufbestimmungen , Stand August 1987.
Jury Umweltzeichen (RAL-UZ45) ; (1989) : "Grundlagen für Umweltzeichenvergabe Bodenverbesserungsmittel/ Bodenhilfsstoffe aus Kompost. Bonn.
Erdin, E. ( 1981 ) : Atıksuların Sulamada Kullanılması . Su Kimyası ve Teknolojisindeki Son Gelişmeler Semineri. 8-12 Haziran , AKM, Konak- İZMİR
Erdin, E. ( 1979 ) : Toprak Kirlenmesi . Çevre Sorunları Sempozyumu. 23-27 Mayıs , Erzurum
Erdin, E. ( 1984 ) : Malt Fabrikası Atık Suyunun Arazide Arıtılması Sırasında Mikroorganizma Gelişmesi (Oluşumu). TÜBİTAK Ulusal Çevre Sempozyumu 12-15 Kasım . Adana.
Erdin, E. ( 1985 ) : Süt Fabrikası Atıksuyunun Toprak Ortamında Arıtılabilirliği. II. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Kongresi , 18-20 Kasım , Ankara.
Erdin, E. ( 1985 ) : Bir Fabrika Atık Suyunun Sulamada Kullanılması Halinde Toprak Kalitesine Etkisi. II. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Kongresi , 18-20 Kasım , Ankara.
Erdin, E. ( 1985 ) : Gölcük (Ödemiş) Gölü Ötrofikasyonu . Türkiyenin Su Potansiyeli İçme ve Kullanma Suları Kaynaklarının Korunması semineri . 10.01.1985. Odakule/İSTANBUL
Erdin, E. ( 1985 ) : Kamış (Phragmites australis) ve Hasırotu ( Schoeneplectus lacustris) yardımı ile Atıksu Arutılması. Türkiyenin Su Potansiyeli İçme ve Kullanma Suları Kaynaklarının Korunması semineri . 10.01.1985. Odakule/İSTANBUL
Erdin, E. ( 1985 ) : Bitki Kök Biyotopunda Atıksu Arıtılması. Çölleşen Dünya ve Türkiye Örneği Sempozyumu 7 , 13-17 Mayıs , Erzurum.
Erdin, E. ( 1988 ) : Gemlik ve Orhangazi Yöresinde Çevre Kirliliği. Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Birinci Çevre Sempozyumu. 13-15 Ekim, Elazığ.
Erdin, E. ( 1988 ) : İznik Gölü Kirlenmesi. II. Ulusal Üniversite Sanayii İşbirliği Sempozyumu, Erciyes Üniversitesi Kayseri, 23-25 Haziran.
Erdin, E. ( 1988 ) : Kirlenmiş Toprağın Yıkama Suyunun ArıtılmasındaKullanılan Biyolojik Ayrıştırma Tekniğinde Son Gelişmeler. III. Ulusal Kültürteknik Kongresi, 20-23 Eylül, E.Ü. Ziraat Fakültesi ,İZMİR.
Erdin, E. ( 1988 ) : Wastewater Treatment on Vegeted Area. Environmental Management for Developing Countries. ENVİTEK A.İ. İstanbul.
Erdin, E. ( 1987 ) : Gefaehrliche Stoffe in Abwasser unf Abfall in der Türkei. GTZ İnternationale Seminar a Harmful Substances in Liquid and Solid Wastes as a Part of İFAT 1987, Munich.
Erdin, E. ( 1987 ) : Bitki Ortamında Atıksu Arıtımı. Uluslar-arası Çevre 87' Sempozyumu, AKM, İstanbul.
Erdin, E. ( 1987 ) : Kirlenmiş Araziyi İyileştirme Teknolojisi. Çevre '88 5-9 Haziran, AKM , İZMİR.
Erdin, E. ( 1988 ) : Usage of Plants in Wastewater Treatment Technology. I. Uluslararası Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Bitkiler ve Kirleticiler Sempozyumu , 22-28 Ağustos, E.Ü.F.F. İzmir Erdin, E. ( 1988 ) : Waste Water Treatment on Roots from Poa pratensis, Festuca rubra, and Lolium perenne. I. Uluslararası Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Bitkiler ve Kirleticiler Sempozyumu , 22-28 Ağustos, E.Ü.F.F. İzmir
Loehr, C. R. , et al. (1979) : Land Application of Wastes Volume l and Volume ll . Van Nostrand Reinhold Company, New York
Bayerisches Landesamt für Wasserwirtschaf (l979):Planungshilfen für die Gestaltung von Abwasserteichen ohne künstliche Belüftung . Merkblatt Nr. ıı 6-13
Czerwenka , W. İ. , K. Seidel (l965):Neue Wege einer Grund-
wasseranreicherung in Krefeld . Gas und Wasserfach H. 106
S. 828 - 833
Danial , J. Hr. , A.F. Justine , A.P.David , E.D. Schroeder
(l980) : Assessment of Current Informatıon on Overland Flow Traetment of Municipal Wastewater.EPA.MCD-66 Davis
EPA (l977) : Process design manuel for land traetment of mu-
nicipal wastewater . U.S. Environmental Protection Agency Technology Transfer .EPA 625/1 -77-008
Geller,G. u. A. Lenz (1982): Bewachsener Bodenfilter zur
Wasserreinigung . Korrespondes Abwasser.H.3 , S.142-147
Kickuth , R. (l981): Das Wurzelraumverfahren . Umweltmagazin
H. Mai .
Kickuth , R. (1970) : Ökochemische Leistungen höhere Pflanzen
Naturwissenschaften. H.2 (57) , S.55-61
Kraft , H. , E.Erdin (1984) : Verdunstungsleistung von Schilf
Binsen Anlagen bei der Abwasserreinigung . Çevre '84 -
Umwelt'84 F 1-5 . 11-16 Juni l984 , Bornova/İZMİR
Kramer , D. (1958) : Die Bodenreinigung dargestellt am Bei-
spiel der Zuckerfabriksabwasser. WWT, H. 8 (12) ,S.549 - 558 .
Martel , C. J. , T. F. Jenkins and A.J. Palazzo (1980) :
Wastewater treatment in cold regions by overland flow.CRREL Report 80-7
Martel , C.J. , T.F. Jenkins , C.J. Diener and P.L. Butler
(l982) : Development of a rational design procedure for over-land flow systems. CRREL Report 82-2 u. USA
Meinck , F. (1968) : İndustrie -Abwasser . 4. Auflage , Gustav Fischer Verlag , Stuttgart .
Niemann, E. , U. Wegener (1976) : Verminderung des Stickstoff- und Phosphoreintrages in wasserwirtschaftlicher Speicher mit Hilfe nitrophiler Uferstauden - und Verlandungsvegetation (Nitrophyten-methode).Acta hydroohimhydrobiol. H. 4 (3) , S. 269-275
Schonnopp , G. (1959) : Die Praxis der landwirtschaiftlichen Abwasserverwertung .Berichte über die Landtechnik , Nr.56, München Seidel , K. (1966): Reinigung von Gewaessern durch höhere
Pflanzen .Naturwissenschaften, H.53 (12) , S. 289-297
Seidel , K. , H. Happel (1981) : Pflanzenklaeranlage "Kre-
felder Systeme" Sicherheit in Chemie und Umwelt 1, Springer Verlag .
Smith , R.G. and E. D. Schroeder (1982) : Physical Design of
Overland Flow Systems , Depertment of Civil Engineering ,
University of California , Davis.
Turalıoğlu, Sezer (1988) : Katı ve Sıvı atıkların Toprak Ortamına Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi , Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bornova / İZMİR
Pohlmann, M. (1990) : " Modellversuch Bio-Tonne im Landkreis Schweinfurt" Endbericht, TU Berlin .
FEİ-Stuttgart (Hrsg.), (1989) :"Biomüll - kommunalpolitische Entscheidung , Organisation, Technik, Planung, Kompostabsatz". Stuttgartet Berichte zur Abfallwirtschaft. Band 34 .
RAL (1992) : Kompost Gütesicherung. RAL-GZ 251 . Bonn .
Bundesgütegemeinschaft Kompost E.V.
Hofer , H. (1988) : Das statisch / dynamische Bühler Kompostierungsverfahren.
Bühler Gebrüder AG (1979) : " Pflanzenversuche mit Müllkompost aus Bühler Anlagen" durchgeführt in den Vereinigten arabischen Emiraten.
EAWAG (1988) : Das Methodenbuch für Müll, Kompost und Klaerschlammanalyse Dübendorf.Schweiz
Landkreis Bad Kreuznach (1989) : Das Kompostwerk. ... wichtige Fundamente.
Widmer, F. (1972) : " Recommandations pour l' utilisation du compost de gadoues dans l'agriculture et l'horticulture" . Centre pour l'elimination et l'utilisation des dechets dans l'agriculture a l'EAWAG. Dubendorf, 1972-34199.
Ernst, A.A. (1978) : "Beispiel Kompostwerk Duisburg-Huckingen (Müllkompostanwen-dung) . Duisburg. Fachlehrgang für Müll- ud Abfallbeseitigung an der Universitaet Stuttgart.
Albrecht, B.; u.a. (1987) : "Einsatz von Altpapier bei der Kompostierung orgnischer Abfaelle ." Entsorge Magazin , Entsorgungswirtschaft 2, S. 51-56.
Bauer. W. P. (1989) :" Abfallverwertung in Bayern" Materialienband 58 des bayerischen Staatsministerium für Landesentwicklung und Umweltfragen. München.
Gütegemeinschaft "Kompost e.V.Bonn" : Güte - und Prufbestimmungen , Stand August 1987.
Jury Umweltzeichen (RAL-UZ45) ; (1989) : "Grundlagen für Umweltzeichenvergabe Bodenverbesserungsmittel/ Bodenhilfsstoffe aus Kompost. Bonn.