KUŞADASI’NDA ÇÖP SORUNUNUN DÜNÜ - BUGÜNÜ VE YARINI
Prof. Dr. Ertuğrul ERDİN
Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Çevre Mühendisliği Bölümü Buca/İZMİR TÜRKEİ
Girit
1960'lı yılların Ada'sı ile günümüzün Ada'sı karşılaştırıldığı çok hızlı bir değişmenin olduğu gözlenir. Bu hızlı değişim çöp üretimini hem miktar hem de bileşimleri ve kaynakları açısından etkilemiştir. Sadece bir otelin bulunduğu ve pansiyonculuğun baskın olduğu dönemlerde atık miktarı ve çeşitliliği az idi. Gelişi güzel depolama ve bertaraf etme göze batmadığı gibi, doğanın özümleme kapasitesi sınırları içindeydi. Genelde de tehlikeli ve kimyasal madderi günümüzde içerdiği kadar içermediği için de günümüze kadar biyolojik olanı ayrısmıstır bile. Halbuki günümüzde oluşan katı atık ve çöpler çok çeşitli, kaynaklı ve miktarı da çok fazla. Sağlıklı bir şekilde kaynağından itibaren kontrol alına alınıp, denetimi, yönetimi ve bertarafı sağlanmazsa, ilerde gelecek nesiller için bir çok çevre sorunlarını bırakmamız hiçten bile değildir.
Bugüne kadar kullanılan depolama yeri sakıncalıdır ve tehlikelidir. Burada oluşan metan gazı ve sızıntı suları çevre kalitesini olumsuz etkilemektedir. Bu eski çöplük ıslah edilmesi zorunlu bir alan olarak görülmeli ve iyileştirilmelidir. Yeni seçilen katı atık işlem merkezi de günümüzün yönetmelikleri göz önünde bulundurularak seçilmeli ve yeri de ona göre hazırlanmalıdır. Bir ÇED raporu mutlaka bulunmalıdır.
Ada'da kaynağından itibaren çöpün kontrolünü ve yönetimini esas alan bir konsept (plan/program) geliştirilmelidir. Bunun için de en uygun uygulama yöntemi katı atıkların maksimum oranda kaynağında oluşturulmaması ve değerlendirilmesi ögesine dayanmalıdır.
Ada'da Çöplerin Ayrı Toplanması ve Biyoçöpün Kompostlaştırılması
Ayrı Toplama
Çöplerin yat ve kuru çöp olarak ayrı ayrı toplanması çöpün içindeki değerli maddelerin değerlerini kayıp etmeden değerlenmesine bir olanak verecek bu bir. Ayrıca kolay ayrışıp koku, sızıntı su oluşmasına ve değerli maddelerin değerlerinin azalmasına neden olan biyoçöplerin kompostlaştırılması sağlanacaktır bu da iki. Son yıllarda kompost tesisi tasarımında çöplerin içinde bulunması mümkün olabilen zararlı maddeleri ve artıkları katı atık reaktörüne girmeden önce ayıklanabilmesi ve elimine edilebilmesi çok önem arzetmektedir. Bu sadece organik gübrenin kalitesini iyileştirmek sakıncalı madde içeriğini azaltmak ve satış şansını artırmak, çevreye dost bir ürün olarak kullanmak ve toprakların organik madde açığını bununla sağlamaktır. İçindeki besin maddelerinden yararlanarak elementlerin doğal ekolojij döngüye kontrollu bir şekilde girmesini gerçekleştirmektir. İçindeki yabancı ve sakıncalı maddelerden ayıklanmış ve sadece biyolojik ayrışabilir maddelerden oluşan bu biyoçöp artık reaktörün içinde 24 - 36 saat içinde ayrışma sonucunda yaklaşık 60 - 70 oC sıcaklıkların oluşmasına neden olur. Bu ara üreyen mikroorganizmalar antibiyotikleri metabolizma atıkları olarak ortama bırakırlar . Böylece de kompostlaştırma sırasında hem biyolojik , hem de termik bir dezenfeksiyon gerçekleşmiş olur. İyi kompostlaştırma için ayrı toplama şarttır. Sağlıklı bir şekilde hazırlanmış bir kompost ürününden de hiç bir şekilde korkmaya neden yoktur.
Öncelikli Olarak Neleri Ayrı Toplanmalı
Cam kağıt/karton, plastik ve metal artıkları ayrı gerekirse ayrı ayrı biriktirme kaplarında, organizasyon olanağı zorsa ve gerçekleşmiyorsa, bunları kuru çöp olarak tanımlayıph bir kabda geriye kalan çöpleri de organik kısmını ayrı bir kabda kompost gübresi elde etmek amacı ile toplanabilir ve yat çöp olarak adlandırılabilir. Kül, curuf, taş, porselen vb. olanları da diğre artıklar grubu altında biriktirilebilir. Böylece ayrı toplama olayına başlangıçta üç kap sistemi ile başlanabilir.
Birinci kabda (kontenyerde) cam, kağıt, karton, plastik ve metal gibi geri kazanılabilir artıklar biriktirilir Katı Artık İşlem Merkezinin değerli madde ayıklama ünitesinde işçilere ayıklatılıp preslendikten sonra stoklanıp, kamyonlara yüklenip ikincil ham madde işleme merkezlerine gönderilir.
İkinci kabda toplanacak olan yiyecek, sebze, yeve gibi organik artıklar da kompostlaştırma ünitesine gönderilir ve orada organik gübreye dönüştürülür.
Üçüncü bir kabda toplananlar da kül, curuf, tat, porselen gibi maddelerden olduğnudan bunlar doğrudan depolama yerine verilir.
Geri kazanılabilecek değerli maddeler eve oluştuğu anda kirlenmeyecektir. Kalitesi yüksek olacak, ayıklanması kolay olacak ve hurda değeri de yüksek olacaktır. Aynı zamanda çöp depolama yerindeki hacimden tasarruf yapılacak, deponinin ömrü uzayacaktır. Organik kısmından da içindeki ağırmetal, metal içeriği artırılmadan kompost (organik gübre) elde etme olanağı doğacaktır. Kül, curuf, porselen, toz toprak gibi maddeler de inert maddeler olduğu için deponilerde gereğinde örtü veya sedde maddesi olarak kullanılabilecektir.
Yerli ve yabancı tüm turistler bireyin katılımcı, demokratik, istekli ve çevreci bilinç içinde yaklaşımı ve hareketi ile bir çöp toplama taşıma olayı gerçekleştirmesine katkıda bulunabilirler. Hakla rağmen halk için bir şey yapılamaz. Halk için iyi olan, bilimsel ve teknik olarak iyiliğini kanıtlamış şey, halkla birlikte yapılır. Çöp ve katı artıkların oluşumundan, biriktirilmesi ,toplanması ve taşınması, bertarafına kadar akıl, bilim ve fen neyi gösteriyorsa onu burada hep birlikte uygulamaya çalışacağız.
Evimizdeki Tehlikeli Artıklar
Hiç acaba düşündük mü, evde oluşturduğumuz çöp ve katı artıkları çöp kovasına atarken, örneğin bir florosans lambasını kovaya attığımızda onunla birlikte 20 mg civa gibi tehlikeli bir maddeyi de oraya atmış oluruz. Bir kalem pille birlikte kurşun, çinko, kadmiyum, nikel gibi ağırmetalleri de çöp kovasına. Bunlar çöp kovasında mı kalıyor, ne oluyor peki bunlar, insan sağlığını her hangi bir zamanda ve her hangi bir yerde etkiliyebilirler mi? Bu hususu daha sonra daha detaylı olarak ele alacağız.
Hamamböceğini öldürüyoruz, sivrisineklerle mücaadele için çeşitli inzektisidler kullanıyoruz, ahşabı korumak için içnide mikroorganizma, mantar zehiri, kurt öldürücü etkisi olan ister adı pinoteks, ister başka birşey olsun ahşap koruyucu (zehirli) kullanıyoruz. Gene içinde zehirli ve zararlı madde içeren boya, vernik gibi maddeler kullanıyoruz. Bunların artıkları ne oluyor, ayrı mı toplanıyor? Ayrı toplanmazsa toplumsal sakıncası nedir?
Ayrı toplanması halinde de toplumsal yararı nedir ve bireysel sorumluluklarımız? Toplumcu yaklaşımla bireycilik ve bireylerin sorumluluklarımız? Toplumcu yaklaşımla bireycilik ve bireylerin bilinci, hem kendi sağlığı, hem de toplumun sağlığı içni önemli yararlı eylem gerçekleşltirmiş olacaktır.
O halde biz bireyler olarak yerel yönetimleri veya sorumlu idareleri dikkati olmaya, ayrı toplama organizasyonlarına gitmeye ve gerekli bertaraf tesislerini de planlamaya ve yapmaya zorlamalıyız. Görüldüğü gibi evsel artıklar veya çöpler deyince insanın aklına sanki hiç bir sakıncası olmayan kalıntılar ve malzemeler gelmemelidir. Yerine göre çok thekileli olabilir.
Çözüm
Kentin belirli yerlerinde olan kutulara örneğin pil türü tehlikeli artıklar atılır. Sistematik olarak uzaklaştırılır, boşaltılır, değerlendirme merkezine gönderilip değerlendirebilinir. Olanaksızsa özel artık depolama yerinde çevreye tehlikeli olmayacka şekilde depolanır.
Piller için diğer bir çözümde uzun ömürlü, şarj olan pillerin kullanılması, civa ve kadmiyum gibi tehlikeli maddeler yerine çevreye dost, uyumlu maddeler içeren pillerin üretilmesi ve kullanılmasıdır. Ayrıca satın alındığı yere boşlarının iadesinin sağlanması tüketilen maddenin üreticiye geri dönmesinin sağlanmasıdır.
Bir diğer yöntem de ilan edilen günlerde evlerden tehlikeli artıklarnı yetkili toplayıcı özel veya tüzel kişiler tarafından toplanması ve sağlıklı bir şekilde bertaraf edilmesidir.
Biyoçöp
Ada Turistik İşletmelerinde yapmış olduğum incelemelerde çöplerin yaklaşık olarak %60 ile %70 gibi büyük bir oranının sebze, meyve , yemek ve yiyecek artık ve atıkları gibi biyolojik olarak mikroorganizmlara tarafından kolay ayrıştırılabilecek atıklardan oluştuğunu gördüm. Çöpler bu özelliğe sahip oluşları ve ortalama 40 o C sıcaklığın hızlı ayrıştırma etkisi ile çok çabuk biyokkimyasal olarak parçalanmakta ve sızıntı su ve koku sorununa neden olmaktadır.
Batı Avrupa ülkelerinde Belediyeler çöpleri ortalama olarak haftada bir kere toplarlarken, bu özelliklerinden dolayı Ada'da her gün bir kere mutlaka toplamak zorunda kalmaktadırlar. Özellikle turistlerin yoğun olduğu ve sürekli olarak yiyecek, yemek, sebze ve meyve atıklarının bol üretildiği yerlerde de bu toplama sıklığı ikiye çıkmaktadır. Belediyeler yaz aylarında 15-20 misli katlanan bu ihtiyaç giderimini mevcut araç ve personelle karşılıyamaz duruma düşmektedirler.
Çöp bertarafında ekonomi yapabilmek ve sağlıklı olmasını sağlayabilmek için mutlaka ayrı biriktirme ve toplama sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu konuda da her çöp üreten kaynak öncü ve gönüllü destek verici olmalıdır.
O halde Ada'da oluşan çöp ve katı artıkların büyük bir oranı ya ayıklıyarak (kuru çöpler), ya da biyokimyasal ayrışabilir organik yaş çöplerin gübreleştirilerek geri kazanılması mümkündür.
Böylece turistik bölgelerimizde yat ve kuru çöp ayrımı yaparak çöp birikimi, toplanmasını ve taşınmasını gerçekleştirebilirsek kompostlaştırmayı uygulayabiliriz.
Kompostlaştırma
Kendimizin bile yapabileceği gayet basit ve estetik bahçe tipi kompostlaştırıcı sandıklarda (yaklaşık 1 m3 hacimli) organik gübre elde etmek mümkündür. Özellikle bağ bahçe hinterlandı iyi olan turistik yerleşim ve tesislerin bu uygulama için şansı daha fazladır. Zor ayrışabilen artıkları kolay ayrışabilen, akarı kokarı olan artıklarla birlikte belirli karışım veya katmanlarla yapmamız halinde tüm kütleye iyi bir yapı vermekte ve havalanmayı sağlamaktadır.
Container tipi 20 - 40 m3'lük çöp biriktirme kapları da bu amaç için dizayn edilebilir ve hava basarak kullanılabilir. Mutfak artıkları (sebze, meyve, v.b.), ağaç kabuğu, biçilmiş otlar, yaprak, bahçe artıkları, çalı, çırpı, dal, hayvan dışkıları meyve pres artıkları, v.b.gibi artıklar kompost hammaddesi olarak kullanılabilir. Ücretsiz işçilerimiz bu işi gerçekleştirmektedir:
. Bakteriler: Bir gram kompostta bir milyar civarında bulunur,
. Aktinomüsetler: Bir gram kompostta yüz milyon dolayındadır.
. Mantarlar : Bir gram kompostta bir milyondur.
. Algler : Bir gram toprakta on bin civarındadır.
. Protozoolar : Bir gram kompostta yüz bin dolayındadır.
Nematodlar, karıncalar, solucanlar, sinekcikler'de çok değişken sayıda bulunur.
Organik maddelerin , özellikle biyoçöp içinde bulunan atıkların kompostlaştırma yolu ile ayrıştırılmas, hümüsleştirilmesi bu nedenle en akılcıl ve en doğal ekolojik - ekonomik bir çevrim , geri kazanım olarak görülmelidir. Organik maddeler (biyoçöp) ziyan edilmemelidir.
Bakteri, mantar, aktinomüsetlerin işbirliği ile bu organik bileşikleri parçalatıp hümüsleştirmek en "çevre dostu " yaklaşım tarzı olmaktadır. Oksijenli ortamda kolay ayışan bileşikler karbondioksit ve suya ayrışmakta ve bu arada ortama ısı verilmektedir. Bu ısı da ortamın sıcaklığını artırmaktadır. Ayrışma sırasında mikroorganizmaların metabolik faaliyetleri sonucu oluşan antibiyotikler de patojen organizmalara öldürücü etki yapmakta ve onları elimine etmektedir. Ayrıca ortam sıcaklığının 70 oC'ye kadar çıkması da pastörizasyon etkisi yapmaktadır. Ancak mikroorganizmaların rahat faaliyet gösterebilmeleri, yeterince besin maddelerine ulaşabilmeleri, oksijen alabilmeleri için homojen bir dağılımın gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Kompost'un oluşmasında biyoçöpün içinde bulunan azot ve karbonun birbirine oranı ayrışmada aktif rol alan mikroorganizmaların besin maddesi ihtiyaçlarını optimum birşekilde karşılanması için çok önemlidir. Çeşitli biyoçöplerdeki bu oranı ideal karışımımoluşturmak veya oranı teknik olarak sağlamak açısından mutlaka bilmekte yarar vardır. Çizelge 'de bu değerler derlenmiştir.
Çizelge : Bazı biyoçöp atıklarındaki C/N oranları
-------------------------------------------------------------------------------
Biyoçöp çeşitleri C/N oranı
-------------------------------------------------------------------------------
Yeşil atıklar (genel) 7:1
Biçilmit çim 12:1
Mutfak atıkları 23:1
Patates yaprakları 25:1
Ağaç yaprakları 50:1
Tahıl samanı 50-150:1
Hızar talaşı 511:1
Kentsel biyoçöp 80:1
--------------------------------------------------------------------------------
Aktif kompostun iyi özellikleri nelerdir ?
- Toprağın yapısını iyileştirir
- Bitkinin gelitmesini tetvik eder
- Topraktaki canlılığı artırır
- Erozyonu önler
- Mineral gübreden daha iyi yararlanmayı sağlar
- Hijyenik açıdan hiç bir sakıncası yoktur
- Kullanılması ve uygulaması çok kolaydır
- Fiatıda diğer doğal gübrelerden düşüktür.
Humüsce fakir topraklar, o halde iyilettirilecek, islah edilecektir. Böyle bir toprak üzerinde bitkiler iyi yeşerecek ve gelişip büyüyecektir. Bozulmuş doğa ve peyzaj bu humus maddesi ve kaynağı tarafından iyileştirilecektir. Ses ve gürültü perdelerinin toprak seddesi ve yeşil örtüden oluşturulması halinde bu ortamda bitkilerin iyi gelişmesi sağlanacağından yerleşim alanları trafik gürültüsünden korunmuş olacak manzara görüntüsü de güzelleşecektir.
Spor ve çeşitli oyun alanlarının kurulmasında kullanılabilecektir. Çöp depolama yerlerinin yeşillendirilmesinde kullanılabilecektir. Tarım, ormancılıkda ve bağ/bahcecilikte yaygın bir şekilde değerlendirme olanağı ile karşı karşıyayız.
Kültür ve toprak çeşidine bağlı olarak da uygulanacak kompost miktarı değişmektedir. Özetlenecek olursak :
Süs bitkileri alanında
- Tarla güllerinin yetittirilmesinde
- Sera bitkilerinin yetittirilmesinde
Peyzaj mimarlığı uygulama alanlarında
- Yeni yerleşim alanlarında yeşil alanların yapılmasında, eskilerin de bakım işlemlerinde ;
- Yeni park ve bahçelerin kurulmasında ve eskilerin de bakımında ,
- Spor sahalarının çevre yeşillendirilmelerinde ve yeni yeşil alan entegrasyonunda;
- Dere, akarsu ve benzeri kıyılarının stabilitesinin sağlanmasında;
- Eğimli yamaçların , otoyol kenarlarının stabilize edilmesinde ve yeşillendirilmesinde;
- Püskürtme sisitemi ile yamaçların yeşilendirilmesinde;
Fidancılıkta
- Çetitli fidan yetittirmede;
Tekrar kültüre alma , yetillendirme
- Sanayinin neden olduğu peyzaj bozulma alanlarının yeniden yeşillendirilmesinde;
- Deponilerde, taş ocaklarında, maden ocaklarında kum ve çakıl ocaklarında peyzaj düzenleme çalışmaları yaparken , yeterince ana toprak bulunamaması halinde , toprak yedeği ve iyileştiricisi olarak kullanılması,
- Toprak kamulaştırılan , birleştirilen yerlerde toprak ıslahında kullanılması;
- v.s.
Ses ve gürültü önlama perdelerinin inşaatında
- Dolgu maddesi veya üst örtü tabakasının maddesi olarak kullanılması;
Üzüm bağlarında
- Toprağın özelliklerini iyileştirmek ve erozyonu engellemek için;
Ormancılıkta
- Orman toprağını rejenere emek ve iyileştirmek için kompost karışımlarının kullanılması;
Biyofiltre tesislerinde
- Hayvan atıklarının değerlendirildiği tesislerden, arıtma tesisilerinden , hayvancılık sanayiinden , veya da diğer sanayii işletmelerinden gelen rahatsız edici koku ve sorununu elimine etmek için ;
yaygın bir şekilde kullanılabilmektedir.
Sonuç
Ada'da en kısa zamanda çöplerin kaynağında bu konsepte göre toplanması, taşinması, geri kazanılması, değerlendirilmesi ve geriye kalanında sağlıklı bir şekilde bertaraf edilmesi gerekmektedir. Önce atık oluşumunu en aza indirmek, oluşanı maksimum oranda değerlendirmek ve geri kalanı da zararsızlaştırmak yarının hedefleri arasındadır.
Kaynaklar :
- Pohlmann, M. (1990) : " Modellversuch Bio-Tonne im Landkreis Schweinfurt" Endbericht, TU Berlin .
- FEİ-Stuttgart (Hrsg.), (1989) :"Biomüll - kommunalpolitische Entscheidung , Organisation, Technik, Planung, Kompostabsatz". Stuttgartet Berichte zur Abfallwirtschaft. Band 34 .
- RAL (1992) : Kompost Gütesicherung. RAL-GZ 251 . Bonn .Bundesgütegemeinschaft Kompost E.V.
- Hofer , H. (1988) : Das statisch / dynamische Bühler Kompostierungsverfahren.
- Bühler Gebrüder AG (1979) : " Pflanzenversuche mit Müllkompost aus Bühler Anlagen" durchgeführt in den Vereinigten arabischen Emiraten.
- EAWAG (1988) : Das Methodenbuch für Müll, Kompost und Klaerschlammanalyse Dübendorf.Schweiz
- Landkreis Bad Kreuznach (1989) : Das Kompostwerk. ... wichtige Fundamente.
- Widmer, F. (1972) : " Recommandations pour l' utilisation du compost de gadoues dans l'agriculture et l'horticulture" . Centre pour l'elimination et l'utilisation des dechets dans l'agriculture a l'EAWAG. Dubendorf, 1972-34199.
- Ernst, A.A. (1978) : "Beispiel Kompostwerk Duisburg-Huckingen (Müllkompostanwen-dung) . Duisburg. Fachlehrgang für Müll- ud Abfallbeseitigung an der Universitaet Stuttgart.
- Albrecht, B.; u.a. (1987) : "Einsatz von Altpapier bei der Kompostierung orgnischer Abfaelle ." Entsorge Magazin , Entsorgungswirtschaft 2, S. 51-56.
- Bauer. W. P. (1989) :" Abfallverwertung in Bayern" Materialienband 58 des bayerischen Staatsministerium für Landesentwicklung und Umweltfragen. München.
- Gütegemeinschaft "Kompost e.V.Bonn" : Güte - und Prufbestimmungen , Stand August 1987.
- Jury Umweltzeichen (RAL-UZ45) ; (1989) : "Grundlagen für Umweltzeichenvergabe Bodenverbesserungsmittel/ Bodenhilfsstoffe aus Kompost. Bonn.
- Erdin, E. ( 1981 ) : Atıksuların Sulamada Kullanılması . Su Kimyası ve Teknolojisindeki Son Gelişmeler Semineri. 8-12 Haziran , AKM, Konak- İZMİR - Erdin, E. ( 1979 ) : Toprak Kirlenmesi . Çevre Sorunları Sempozyumu. 23-27 Mayıs , Erzurum
- Erdin, E. ( 1984 ) : Malt Fabrikası Atık Suyunun Arazide Arıtılması Sırasında Mikroorganizma Gelişmesi (Oluşumu). TÜBİTAK Ulusal Çevre Sempozyumu 12-15 Kasım . Adana.
- Erdin, E. ( 1985 ) : Süt Fabrikası Atıksuyunun Toprak Ortamında Arıtılabi-lirliği. II. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Kongresi , 18-20 Kasım , Ankara.
- Erdin, E. ( 1985 ) : Bir Fabrika Atık Suyunun Sulamada Kullanılması Halinde Toprak Kalitesine Etkisi. II. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Kongresi , 18-20 Kasım , Ankara.
- Erdin, E. ( 1985 ) : Gölcük (Ödemiş) Gölü Ötrofikasyonu . Türkiyenin Su Potansiyeli İçme ve Kullanma Suları Kaynaklarının Korunması semineri . 10.01.1985. Odakule/İSTANBUL
- Erdin, E. ( 1985 ) : Kamış (Phragmites australis) ve Hasırotu ( Schoeneplectus lacustris) yardımı ile Atıksu Arutılması. Türkiyenin Su Potansiyeli İçme ve Kullanma Suları Kaynaklarının Korunması semineri . 10.01.1985. Odakule/İSTANBUL
- Erdin, E. ( 1985 ) : Bitki Kök Biyotopunda Atıksu Arıtılması. Çölleşen Dünya ve Türkiye Örneği Sempozyumu 7 , 13-17 Mayıs , Erzurum.
- Erdin, E. ( 1988 ) : Gemlik ve Orhangazi Yöresinde Çevre Kirliliği. Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Birinci Çevre Sempozyumu. 13-15 Ekim, Elazığ.
- Erdin, E. ( 1988 ) : İznik Gölü Kirlenmesi. II. Ulusal Üniversite Sanayii İşbirliği Sempozyumu, Erciyes Üniversitesi Kayseri, 23-25 Haziran.
- Erdin, E. ( 1988 ) : Kirlenmiş Toprağın Yıkama Suyunun ArıtılmasındaKullanılan Biyolojik Ayrıştırma Tekniğinde Son Gelişmeler. III. Ulusal Kültürteknik Kongresi, 20-23 Eylül, E.Ü. Ziraat Fakültesi ,İZMİR.
- Erdin, E. ( 1988 ) : Wastewater Treatment on Vegeted Area. Environmental Management for Developing Countries. ENVİTEK A.İ. İstanbul.
- Erdin, E. ( 1987 ) : Gefaehrliche Stoffe in Abwasser unf Abfall in der Türkei. GTZ İnternationale Seminar a Harmful Substances in Liquid and Solid Wastes as a Part of İFAT 1987, Munich.
- Erdin, E. ( 1987 ) : Bitki Ortamında Atıksu Arıtımı. Uluslar-arası Çevre 87' Sempozyumu, AKM, İstanbul.
- Erdin, E. ( 1987 ) : Kirlenmiş Araziyi İyileştirme Teknolojisi. Çevre '88 5-9 Haziran, AKM , İZMİR.
- Erdin, E. ( 1988 ) : Usage of Plants in Wastewater Treatment Technology. I. Uluslararası Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Bitkiler ve Kirleticiler Sempozyumu , 22-28 Ağustos, E.Ü.F.F. İzmir.
- Erdin, E. ( 1988 ) : Waste Water Treatment on Roots from Poa pratensis, Festuca rubra, and Lolium perenne. I. Uluslararası Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Bitkiler ve Kirleticiler Sempozyumu , 22-28 Ağustos, E.Ü.F.F. İzmir
- Loehr, C. R. , et al. (1979) : Land Application of Wastes Volume l and Volume ll . Van Nostrand Reinhold Company, New York
- Bayerisches Landesamt für Wasserwirtschaf (l979):Planungshilfen für die Gestaltung von Abwasserteichen ohne künstliche Belüftung . Merkblatt Nr. ıı 6-13
- Czerwenka , W. İ. , K. Seidel (l965):Neue Wege einer Grundwasseranreicherung in Krefeld . Gas und Wasserfach H. 106 S. 828 - 833
- Danial , J. Hr. , A.F. Justine , A.P.David , E.D. Schroeder (l980) : Assessment of Current Informatıon on Overland Flow Traetment of Municipal Wastewater. EPA.MCD-66 Davis
- EPA (l977) : Process design manuel for land traetment of municipal wastewater . U.S. Environmental Protection Agency Technology Transfer .EPA 625/1 -77-008
- Geller,G. u. A. Lenz (1982): Bewachsener Bodenfilter zur Wasserreinigung . Korrespondes Abwasser.H.3 , S.142-147
- Kickuth , R. (l981): Das Wurzelraumverfahren . Umweltmagazin H. Mai .
- Kickuth , R. (1970) : Ökochemische Leistungen höhere Pflanzen Naturwissen-schaften. H.2 (57) , S.55-61
- Kraft , H. , E.Erdin (1984) : Verdunstungsleistung von Schilf Binsen Anlagen bei der Abwasserreinigung. Umwelt'84 F 1-5. 11-16 Juni l984 , Bornova/İZMİR
- Kramer , D. (1958) : Die Bodenreinigung dargestellt am Beispiel der Zuckerfabriksabwasser. WWT, H. 8 (12) ,S.549 - 558 .
- Martel , C. J. , T. F. Jenkins and A.J. Palazzo (1980) :Wastewater treatment in cold regions by overland flow.CRREL Report 80-7
- Martel , C.J. , T.F. Jenkins , C.J. Diener and P.L. Butler (l982) : Development of a rational design procedure for over-land flow systems. CRREL Report 82-2 u. USA
- Meinck , F. (1968) : İndustrie -Abwasser . 4. Auflage , Gustav Fischer Verlag , Stuttgart .
- Niemann, E. , U. Wegener (1976) : Verminderung des Stickstoff- und Phosphoreintrages in wasserwirtschaftlicher Speicher mit Hilfe nitrophiler Uferstauden - und Verlandungsvegetation (Nitrophyten-methode).Acta hydroohimhydrobiol. H. 4 (3) , S. 269-275
- Schonnopp , G. (1959) : Die Praxis der landwirtschaiftlichen Abwasserverwertung .Berichte über die Landtechnik , Nr.56, München.
- Seidel , K. (1966): Reinigung von Gewaessern durch höhere Pflanzen .Naturwissenschaften, H.53 (12) , S. 289-297
- Seidel , K. , H. Happel (1981) : Pflanzenklaeranlage "Krefelder Systeme" Sicherheit in Chemie und Umwelt 1, Springer Verlag .
- Smith , R.G. and E. D. Schroeder (1982) : Physical Design of Overland Flow Systems , Depertment of Civil Engineering , University of California , Davis.
- Turalıoğlu, Sezer (1988) : Katı ve Sıvı atıkların Toprak Ortamına Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi , Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bornova / İZMİR
- Pohlmann, M. (1990) : " Modellversuch Bio-Tonne im Landkreis Schweinfurt" Endbericht, TU Berlin .
- FEİ-Stuttgart (Hrsg.), (1989) :"Biomüll - kommunalpolitische Entscheidung , Organisation, Technik, Planung, Kompostabsatz". Stuttgartet Berichte zur Abfallwirtschaft. Band 34 .rt.