Kompost Hammaddesi - Üretimi ve Kullanìmì

Prof. Dr. Ertugrul ERDİN

Giriş

13 ve 14 Haziran 1995 günlerinde _zmir Büyük¦ ehir Belediyesi Meclis Salonunda yapìlan "Proje Takdimlerinde" çöp ve katì atìklar sorununa ister evrensel bakalìm ister yerel bakalìm sonuçda bu atìklarì ir hammadde olarak görmek zorundayìz. Bu maddelerin miktarìnìn artmasì sürekli olarak hammadde kaynaklarìnìn azalmasì ve fazla enerji kullanìlmasì demektir. Dolayìsìyle dünyada olaya bütünsel yakla¦ ìlmaktadìr. Kaynaºìndan itibaren de atìklar kontrol altìna alìnmak istenmektedir. Bu nedenle de tekrar kullanmaya, geri kazanmaya ve tam anlamìyla deºerlendirilmesine büyük önem verilmektedir. Deponi, yakma ve kompostla¦ tìrma yöntemlerinden sanki kompostla¦ tìrmanìn önemi azalìyor gibi kentle¦ me ile birlikde görünse bile aran çevre bilinci bunun böyle olamayacaºìnì göstermi¦ tir. O halde kompostla¦ tìrma (biyoorganik atìklardan organik gübre) vazgeçilemeyecek bertaraf yöntemlerinden biridir.

Kompost üretebilmek için kullanìlacak hammaddenin biyoorganik veya organik ayrì¦ abilir ve ayrìitìºìnda da tehlikeli atrì¦ ma ürünleri olu¦ turmayan atìklar olmasì gerekir. Biyoorganik atìklarìn da içerdiºi karbon ve azot; bunlarìn birbirine oranì çok önemlidir. A¦ aºìda bazì biyoçöp ve bunlarìn C/N oranlarì görülmektedir.

Bazì biyoçöp atìklarìndaki C/N oranlarì:

Ye¦ il atìklar (genel) 7:1

Biçilmi¦ çim 12:1

Mutfak atìklarì 23:1

Patates yapraklarì 25:1

Aºaç yapraklarì 50:1

Tahìl samanì 50-150:1

Hìzar tala¦ ì 511:1

Kentsel biyoçöp 80:1

_deal Karì¦ ìmìn Oranì 40:1

-----------------------------------------------------------------

AV = Ayrì¦ ma verimi; YK_B= Ba¦ langìçtaki yanma kaybì;

YK_S = Sonundaki (nihai) yanma kaybì

Kompostla¦ tìrmada kullanìlan farklì yöntemlere göre de C/N oranlarì deºi¦ mektedir. 1977 yìlìnda yaptìºìmìz bir kar¦ ìla¦ ìrmalì çalì¦ mada a¦ aºìdaki sonuç alìnmì¦ tìr:

Tablo : C:N - oranlarì

-------------------------------------------------------------------

Parametre Boyut Ba¦ langìç Presleme Sistem Stuttgart

sistemi (_sviçre)

28 gün 56 gün 18 gün

------------------------------------------------------------------

YK % 60,8 47,5 48,3 49,0

Org. C % 32.3 24.5 28.4 33,9

N_Total % 0,64 0,65 0,91 0,85

C:N - 50,5 37,7 31,2 39,9

-----------------------------------------------------------------

Q = H₂O + KM_org. + KM_inorg.

--------------------------------------------------------------------------------

Bidlingmaier, W. (1979): "Statische und dynamische Rotte-Vergleich " Bericht aus dem _nstitut für Siedlungswasserbau, Wassergute- und Abfallwirtschaft. Stuttgart.

--------------------------------------------------------------------------------

Kompostun Kalitesini Belirleyen Parametreler

Kompost hammaddesinden elde edilen kompostun kalitesini hangi parametreler belirlemektedir ve mutlaka bilinmesi gerekmektedir?

Bu sorunun yanìtì a¦ aºìdaki tablo incelendiºinde açìkca görülür.

Tablo : Kompostun kalitesini belirleyen parametreler

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Analiz parametreleri Örnek sayìsì Boyutu Ortalama deºeri Erzurum kentsel katì atìºìn Ahìr

Kompostunu Ortalama Deºerleri Gübresinin

---------------------------------------------------------------------------------¶------------------------------

Karekterize eden (Yardìmcì ve Kowald, 1987)

parametreler :

Su miktarì 37 % 34

Su tutma kapasitesi 1 g Su/g KM 104 75 112

Hacim aºìrlìºì 37 g /l FS 528 940,0 510,0

Organik madde 17 % KM 30 24,5 73,5

pH deºeri 39 7,8 7,8 7,6

Tuz miktarì 18 g /l FS 4,2

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

C/N 18,0 30,0

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Besin maddesi :

Azot 38 % KM 1,1 0,75 1,14

Bitki tarafìndan

alìnabilir azot 4 Topl.N'dan 0,4-5,8

Fosfat 38 % KM 0,6 0,21 0,75

Potasyum 38 % KM 1,1 0,35 0,68

Magnezyum 38 % KM 1,0 0,74 0,15

Kalsiyum 38 % KM 5,1 2,65 0,42

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Sodyum 0,28 --

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

_z elementler:

Bor 38 mg/kg KM 6,8

Mangan 38 mg/kg KM 475

Molibden 2 mg/kg KM 5,0

-----------------------------------------------------------------

Kompostla¦ tìrma süresi 20 haftadan fazla.

-----------------------------------------------------------------

Çizelge : Kompostun içerdiºi aºìr metaller ( 38 örnek ortalamasìnda; mg/kg KM olarak)

----------------------------------------------------------------

Analiz parametreleri Sìnìr deºer RAL-UZ 45 Ortalama deºeri

-----------------------------------------------------------------

Kur¦ un 150 100 70

Kadmiyum 2 1 0,34

Krom 100 100 40

Bakìr 100 75 69

Nikel 50 50 27

Civa 1,5 1 0,3

Çinko 400 300 225

-----------------------------------------------------------------

Tablo : Kompostun içerdiºi aºìr metaller ( Biyoçöp kompostunda; mg/kg KM olarak)

-----------------------------------------------------------------

Analiz paramet. 1 2 3 4 5 6

-----------------------------------------------------------------

Kur¦ un 53 86 86 76 221 13,7

Kadmiyum < 3 0,9 0.5 0,8 2 0,4

Krom 30 47 28 29 20 -

Bakìr 43 5 40 43 129 67,1

Nikel 28 49 17 26 32 --

Civa < 1 0,2 0,2 0,2 2 --

Çinko 196 289 255 235 537 175,1

-----------------------------------------------------------------

1.) Hechingen 1988 ; 2.) Göttingen 1988; 3.) Witz
enhausen 1988;

4.) Harburg 1987 ; 5.) Heidelberg 1987 6.) Bad Dürkheim 1988

Kompostda istenen kalite tutturulamazsa ve istenmeyen parametrelerin deºerleri çok yüksek olursa o zaman onarìlmasì çok zor ve güç olan toprak kirliliºi sorunu ile kar¦ ì kar¦ ìya kalìnabilir. Bu nedenle burada sözü edilen ve sìnìrlarì verilen parametre deºerlerine mutlaka dikkat etmek ve bu parametrelerin topraktaki miktar deºi¦ imini de mutlaka izlemek gerekir. Bunun için de zaman zaman toprak analizlerinin yapìlmasì lazìmdìr.

Toprak en önemli birincil ürün üretim ortamìdìr. Canlìlarìn beslenmesinde çok önemli yer i¦ gal eden sebze ve meyvelerin diºer gìdalarìn yeti¦ tirilmesi sìrasìnda bitkide birikecek olan maddeler ilerde insan bünyesinde de birikecek ve artan konsantrasyonu ile de insanda olumsuz etkiler gösterecektir.

Tablo : Biyoçöp koostun içerdiºi aºìr metaller ve sìnìrdeºerler ( mg/kg KM olarak)

----------------------------------------------------------------------------------------

Analiz paramet. Sìnìr deºer RAL-UZ 45 Tübingen Toprak sìnìr deºeri --

Kur¦ un 150 100 150 100

Kadmiyum 2 1 3 3

Krom 100 100 150 100

Bakìr 100 75 150 100

Nikel 50 50 25 50

Civa 1,5 1 5 2

Çinko 400 300 375 300

----------------------------------------------------------------- ---------------------

Tablo : Bad Kreuznach Kompost tesisinin kompostunun kalitesi

----------------------------------------------------------------------------------------

Analiz parametreleri Örnek sayìsì Boyutu Ortalama deºeri (_zmir) 1.30.89

----------------------------------------------------------------------------------------

Karekterize eden

parametreler :

Su miktarì 37 % 34

Su tutma kapasitesi 1 g Su/g KM

Hacim aºìrlìºì 37 g /l FS

Organik madde 17 % KM 46,0 30,44

Toplam karbon % 30,1

Etkili karbon 5 16,7

pH deºeri 39 7,8 7,5

Tuz miktarì 18 g /l FS 1,45 0,54

C/N oranì 31/1

Özgül aºìrlìºì g/cm³ 0,5

------------------------------------------------------------------------------

Besin maddesi :

Azot 38 mg/100g 1000,0 %1,18

Bitki tarafìndan

alìnabilir azot

Fosfat (toplam) 38 mg/100 g 400,0 %0,41

Fosfat (CAL-çözülür) mg/100 g 130,0

Potasyumoksit mg/100 g 675,0 %1,08

Magnezyumoksit mg/100 g 400,0 %0,45

Kalsiyumoksit mg/100 g 2600,0

------------------------------------------------------------------------------

_z elementler:

Bor 38 mg/kg KM 6,8 Total 70, çöz.38

Mangan 38 mg/kg KM 475 238

Molibden 2 mg/kg KM 5,0

---------------------
---------------------------------------------------------

Aºìr metaller :

Analiz parametreleri Sìnìr deºer RAL-UZ 45 Ortalama deºeri

------------------------------------------------------------------------------

Kur¦ un 150 100 159,0

Kadmiyum 2 1 0,9

Krom 100 100 59,2

Bakìr 100 75 102,6 250

Nikel 50 50 18,6

Civa 1,5 1 0,8

Çinko 400 300 426,0 540

Demir - - - %1,1

Sodyum - - - %0,54

-------------------------------------------------------------------------------

Kompostla¦ tìrma süresi 20 - 25 haftadan fazla.

-------------------------------------------------------------------------------

bsp;

Kullanmadan önce hangi özelliklerine dikkat etmek gerekir ?

. Su miktarì

. Yabancì madde miktarì (cam, seramik, plastik, lastik, deri, metal v.d.)

. Organik madde içeriºi

. Kìzì¦ ma, ayrì¦ ma derecesi

. Hijyenik ko¦ ullarì

. Besin maddesi içeriºi

. zararlì madde içeriºi

Kalitesinin özlü tanìmì :

Kalite I :

. Su içeriºi maksimum %35

. Yabancì madde miktarì maksimum %1 (4 mm'lik elek)

. Yanma kaybì minimum % 10

Kullanìm alanì : saksì topraºì, spor sahasì çimleri, domuz yeti¦ tiricilikte altlìk olarak;

Kalite II:

. Su içeriºi maksimum %40

. Yabancì madde miktarì maksimum %1 (6 mm'lik elek)

. Yanma kaybì minimum % 10

Kullanìm alanì : Tarlada çiçek, sebze yeti¦ tirmede ve peyzaj düzenlemesinde;

Kalite III:

. Su içeriºi maksimum %45

. Yabancì madde miktarì maksimum %1,5 (8 mm'lik elek)

. Yanma kaybì minimum % 10

Kullanìm alanì : Büyük alanlarda kullanmak; orman , meyve, baº, bahçe, narinciye, zeytin, tarìm v.b.

Besin maddesi bile¦ imi a¦ aºìdaki gibi deºi¦ ebilir (EAWAG.1988) :

-----------------------------------------------------------------

Su miktarì % 30 - 50

Organik madde % 20 - 40

Azot % 0,3 - 0,9

Fosfat % 0,3 - 0,9

Potasyum % 0,3 - 0,6

Kireç % 0,6 - 6,0

Magnezyum % 0,3 - 0,9

pH - 7 - 8

Ve önemli izelementler ppm

-----------------------------------------------------------------

Sürekli kompost kullanmanìn yararlarì ne olabilir ?

- hasatla toprakt
an uzkla¦ tìrìlan organik maddenin yerini alìr, topraºìn humus çevrimini dengeler

- topraktaki canlì ya¦ amì te¦ vik eder ve organizmlarìn sayìlarì artar

- Topraºa ve bitkilere az da ols ana besin maddeleri ve mikro besin maddeleri sunarak katkìda bulunur

- aºìr bünyeli topraklrda bo¦ luk hacim oranìnì artìrarak topraºìn su ve hava bilançosunu iyile¦ tirir

- hafif bünyeli topraklarda da besin maddesi ve su tutma yeteneºi artìrìlìr

- asitik topraklarìn pH 'sì artar

- toprak akmasì, yìkanmasì ve erozyonu önlenir.

Kompost nasìl etki eder ?

_yi ayrì¦ mì¦ , olgun kompost sürekli olarak humus maddesi , karbon, azot, fosfor, potasyum ve çok sayìda iz element kaynaºìdìr. Olgun kompost ile mikroorganizma-larìn sürekli ve uyumlu bir¦ ekildeopraktaki mikroekosistemde faaliyet gösterme-leri sonucunda sanki bitkilere sürekli bir besin maddesi akìsì saºlanìr. Böylece de toprak verimliliºine süreklilik getirerek çok önemli katkìsìnì gereçekle¦ ti-rir.

Kompost ile ticari gübre birbirisinin alternatifi deºil tamamlayìcìsìdìr. Biri tek ba¦ ìna tüm yeterli besin maddelerini içeremeyeceºi , bulunduramayacaºì gibi, diºeri de tek ba¦ ìna tüm organik maddeyi içeremez ve topraºìn o ihtiyacìnì kar¦ ìlayamaz . Kompost ve sunni gübre bir bütünün iki parçasìdìrlar.

Kompostun Kullanìlabileceºi Alanlar

Güvenilir ara¦ tìrìcìlar, ara¦ tìrma enstitüleri tarafìndan yapìlan binlerce kompost örneºindeki ortalama analiz sonuçlarì a¦ aºìdaki gibi verilebilir :

Parametre Boyut Deºeri

-----------------------------------------------------------

Organik madde % 40

Azot % 0,9

Fosfat % 0,8

Potasyum % 0,3

Kireç % 3,8

pH - 7-8

Ve önemli izelementler ppm

-----------------------------------------------------------

Aktif kompostun iyi özellikleri nelerdir ?

- Topraºìn yapìsìnì iyile¦ tirir

- Bitkinin geli¦ mesini te¦ vik eder

- Topraktaki canlìlìºì artìrìr

- Erozyonu önler

- Mineral gübreden daha iyi yararlanmayì saºlar

- Hijyenik açìdan hiç bir sakìncasì yoktur

- Kullanìlmasì ve uygulamasì çok kolaydìr

- Fiatìda diºer doºal gübrelerden dü¦ üktür.

Humüsce fakir topraklar, o halde iyile¦ tirilecek, islah edilecektir. Böyle bir toprak üzerinde bitkiler iyi ye¦ erecek ve geli¦ ip büyüyecektir. Bozulmu¦ doºa ve peyzaj bu humus maddesi ve kaynaºì tarafìndan iyile¦ tirilecektir. Ses ve gürültü perdelerinin toprak seddesi ve ye¦ il örtüden olu¦ turulmasì halinde bu ortamda bitkilerin iyi geli¦ mesi saºlanacaºìndan yerle¦ im alanlarì trafik gürültüsünden korunmu¦ olacak manzara görüntüsü de güzelle¦ ecektir.

Spor ve çe¦ itli oyun alanlarìnìn kurulmasìnda kulla
nìlabilecektir. Çöp depolama yerlerinin ye¦ illendirilmesinde kullanìlabilecektir. Tarìm, ormancìlìkda ve baº/bahcecilikte yaygìn bir ¦ ekilde deºerlendirme olanaºì ile kar¦ ì kar¦ ìyayìz.

Kültür ve toprak çe¦ idine baºlì olarak da uygulanacak kompost miktarì deºi¦ mektedir. Özetlenecek olursak :

Süs bitkileri alanìnda

- Tarla güllerinin yeti¦ tirilmesinde

- Sera bitkilerinin yeti¦ tirilmesinde

Peyzaj mimarlìºì uygulama alanlarìnda

- Yeni yerle¦ im alanlarìnda ye¦ il alanlarìn yapìlmasìnda, eskilerin de bakìm i¦ lemlerinde ;

- Yeni park ve bahçelerin kurulmasìnda ve eskilerin de bakìmìnda ,

- Spor saharìnìn çevre ye¦ illendirilmelerinde ve yeni ye¦ il alan entegrasyonunda;

- Dere, akarsu ve benzeri kìyìlarìnìn stabilitesinin saºlanmasìnda;

- Eºimli yamaçlarìn , otoyol kenarlarìnìn stabilize edilmesinde ve ye¦ illendirilmesinde;

- Püskürtme sisitemi ile yamaçlarìn ye¦ ilendirilmesinde;

Fidancìlìkta

- Çe¦ itli fidan yeti¦ tirmede;

Tekrar kültüre alma , ye¦ illendirme

- Sanayinin neden olduºu peyzaj bozulma alanlarìnìn yeniden ye¦ illendirilmesinde;

- Deponilerde, ta¦ ocaklarìnda, maden ocaklarìnda kum ve çakìl ocaklarìnda peyzaj düzenleme çalì¦ malarì yaparken , yeterince ana toprak bulunamamasì halinde , toprak yedeºi ve iyile¦ tiricisi olarak kullanìlmasì,

- Toprak kamula¦ tìrìlan , birle¦ tirilen yerlerde toprak ìslahìnda kullanìlmasì;

- v.s.

Ses ve gürültü önlama perdelerinin in¦ aatìnda

- Dolgu maddesi veya üst örtü tabakasìnìn maddesi olarak kullanìlmasì;

Üzüm baºlarìnda

- Topraºìn özelliklerini iyile¦ tirmek ve erozyonu engellemek için;

Ormancìlìkta

- Orman topraºìnì rejenere emek ve iyile¦ tirmek için kompost karì¦ ìmlarìnìn kullanìlmasì;

Biyofiltre tesislerinde

- Hayvan atìklarìnìn deºerlendirildiºi tesislerden, arìtma tesisilerinden , hayvancìlìk sanayiinden , veya da diºer sanayii i¦ letmelerinden gelen rahatsìz edici koku ve sorununu elimine etmek için ;

yaygìn bir ¦ ekilde kullanìlabilmektedir.

Bu alanlarda kompost nasìl kullanìlmalìdìr ?

Kompostun sürekli olarak parçalanmasì ve toprakla kayna¦ masì için rutubete ve oksijene ihtiyacì vardìr.

Karadeniz bölgesi gibi yaºì¦ alan bölgelerde kompoJst arazinin yüzeyine yayìlmalìdìr, derine girerse oksijensiz kalacaºì için çürüme ba¦ lar. Akdeniz, Ege ve _ç Anadolu, Güney Anadolu, Doºu Anadolu gibi yaºì¦ ì az olan bölgelerin özellikle kumlu topraklarìnda yakla¦ ìk 20 cm topraºìn içine i¦ lenmelidir. Bu durumda yaºì¦ lardan ve/veya sulamalrdan sonra bu humus tabakasìnìn çok iyi bir su tutma tabakasì görev gördüºü gözlenecektir.

Mütecanis daºìtìm için hayvan gübresi yayma makinesi bu amaç için kullanìlabilir.

Hangi miktarlarda verilmelidir ?

Kumlu topraklarda metrekareye 5 kg kompost her yìl veya her iki yìlda bir uygulanabilir.

Tarla tarìmìnda:

Sonbahar veya ilkbaharda her iki veya üç yìlda bir 20 - 50 ton / ha olarak ve iklim ko¦ uluna göre yüzeysel veya yüzey altìna i¦ lenerek verilebilir.<>

Eºer tarlada çapa bitkileri ekili ise, o zaman bu bitkiler fazla humus kullandìºìndan , verilen miktar artìrìlmalì 40 -100 ton / ha kadar olmalìdìr.

Çayìr Mera ve Yem Bitkisi Tarlalarì:

Ba¦ langìçta 25 - 40 ton / ha verilebilir, daha sonraki yìllardaher 2 - 3 yìlda bir olmak üzere 20 ton / ha sonbahar veya kì¦ aylarìnda verilmeli ve ilk bahar aylarìnda da topraºa i¦ lenmelidir. Bu alanlara ince kompost içinde cam v.b. gibi yabancì madde içermeyecek ¦ ekilde verilmelidir.

Meyvecilikte

Her 2 - 3 yìlda bir 100 -200 ton / ha olarak verilebilir.

Üzüm Baºlarìna :

Her 3 - 4 yìlda bir hafif bünyeli topraklara 50 - 100 ton / ha , aºìr bünyeli topraklara da 80 -240 ton / ha üzüm hasatìndan sonra, sürgünlerin çìkmasìndan önce verilmelidir.

Tarla Sebzeciliºinde :

2 - 4 yìlda bir 50 - 100 ton / ha ¦ eklinde uygulanabilir.

Seracìlìkda :

Her 2 - 4 yìlda bir 1 - 1,5 kg/m² ( 10 - 15 ton / ha ) olarak uygulanmalìdìr.

Fidancìlìkda :

Fidancìlìkda fidan topraºì hazìrlarken toprak hacminin % 20 -35 'i kompostdan olu¦ turulabilir.

Çiçekcilik ve Süs Bitkisi Yeti¦ tiriciliºinde :

2 - 4 yìlda bir 100 - 250 ton / ha ¦ eklinde uygulanabilir. Uygulanacak kompost kìrìk cam parçalarì içermemelidir.

Çim ve Spor Sahalarìnda :

Yeni tesislerde 100 - 200 ton / ha karì¦ tìrìlarak toprak hazìrlanmalìdìr. Daha sonraki yìllarda da her yìl 20 - 40 ton / ha bir çok defada uygulanmalìdìr.

Spor sahalarìnda yaºmur suyunun hìzlì bir ¦ ekilde uzakla¦ tìrìlmasì da söz konusu olduºundan altyapì olarak çim sahasìnìn altìna drenaj ¦ ebekesi de dö¦ enmelidir. Bu drenaj tabakasìnìn kalìnlìºì en azìndan 30 cm olmalìdìr.

<
/font> 

Carl Hermann Gaiser Strasse 41

7320 Göppingen

Bundesgütegemeinschaft Kompost E.V.

Geschaeftsstelle

Godesberger Allee 99

Postfach 20 1455

W - 5300 Bonn 2

Fax : 0228/810 21 21

Dr. Werner Bidlingmaier

Fax : o711/685 37 29

RAL = Reichs-Ausschuss für Lieferbedingungen.