İzmir'de Poteş İle Atık Toplama Uygulaması ve Ambalaj Atıklarını Ayrı Toplama Pilot Çalıtması (Karşıyaka) Örneği

1970'li yılların batında Ankara'da, İstanbul'da, İzmir'de ve bazı diğer illerde potetli çöp toplaması uygulamasına batlanmıt ve potetlerin standart dıtı olması, zayıf ve kolay yırtılır olması çöplerin kedi, köpek yerine göre de tavuk gibi hayvanlar tarafından ortalığa dağılmasına, görsel ve hijenik kirliliğin yaygın-latmasına neden olmuttu. Bu nedenle de kapaklı bidon sistemlerine dönülmüttü. Hatta aynı uygulama o yıllarda yoğun turist gelen bölgelerde de uygulanmıttı. Sakıncalar aynı idi. Çünkü herkes istediği saatte keyfine göre çöpleri dıtarı çıkarı-yordu. Bu da çöpde besin arayan canlılara eteleme, karıttırma ve arama için uzun bir süreyi olanak olarak sunuyordu. Bu deneyim yöntemin terkedilmesine neden olan gerekçelerden biri idi. Buna ilaveten o günün kotullarınd dünyada petol krizi, ülkemizde de döviz krizi vardı. Bu da ikinci bir gerekce oldu ve plastik torba (potet) uygulamasından vazgeçildi. Ancak 1990'lı yıllarda yeniden estetik önemi olan semplerde ve bölgelerde geçmitin de deneyimlerinden yararlanılarak bir "Çöp Saati Uygulamasına" geçildi. Bazı yerlerde herkes evindeki veya apartmandaki çöp kaplarını araçların caddeden geçeceği saate yakın bir zamanda bırakması esasına dayandırarak, Trabzon örneğinde olduğu gibi uygulamaya batladı; bazı yerlerde de İzmir-Kartıyaka, Ankara-Çankaya , v.d. örneklerde olduğu gibi "Potetli Çöp Saati Uygulaması" teklinde batladı.

"Kartıyaka Yeni Temizlik Projesi" adı altında İmarlı bölgenin çoğunda variller kaldırılmıt ve potetli uyulamaya geçilmittir. Gecekondu bölgelerinde ise temizlik hizmetleri eskisi gibi yürütülmektedir. Kartıyaka Belediyesi ayrıca belirli merkezlere ve/veya uygun yerlere değerli atıkların atılması için estetik görü-nümlü "Kent Mobilyası" adı verilen konteynerler koymut veya koymayı planlamakta-dır. Böylece evlerde ve ityerlerinde olutacak değerli atıklar (cam, kağıt, karton, plastik, metal vb) bunların içine atılması beklenecektir. 1991 yazında Kartıyaka'da "Kent Mobilyası" örnekleri ile uygulama çalıtması da yapılmıttır.

Ambalaj sanayiinin ekolojik, ekonomik, teknik ve toplumsal açıdan etkilerini ele almak gerekir. Katı atık ekonomisi ve teknigi açısından metrubat ambalajları in-celendiğinde, aynı tekilde yukarda anılan hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.

Burada bazı amaçlar belirlenmeli ve bu hedeflerde mutakabata varılmalıdır:

- Ön görülü olarak, önceden tahmin ederek etkili çevre korumasının yapılması, olutacak atık miktarının azaltılması, çevereye gelebilecek yükünün en aza indirilmesi,

- Hammaddelerin ve içindeki enerjinin en iyi bir tekilde ve müsrif kullanılmaması

Bu hedeflerde anlatırsak ;

- Atıkların akısı değitecek ve miktarı azalacak

- Atıkların çok daha iyi değerlendirilmesi gerçekletecek

- Geri kazanılması imkansız olan atıkların da ekolojik ve ekonomik açıdan en iyi bir tekilde nihai bertarafı mümkün olacaktır.

AB' de çöpün biletimindeki metrubat ambalajlarının payı % 10 'dur.Bunlar da bir kere kullanımlı titeler, metal kutular, plastik kaplar, titeler' den ibarettir.

Genelde karton, cam, metal ve plastik olarak 4 ana grupta sınıflandırılabilecek ambalaj türleri, içecek bazında atağıda sunulmuttur:

f. Su (plastik ve cam tite)

Türkiye genelinde ve İzmir özelinde evsel ve endüstriyel nitelikli çöp ynı tekilde yukarda anılan hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.

Burada bazı amaçlar belirlenmeli ve bu hedeflerde mutakabata varılmalıdır:

- Ön görülü olarak, önceden tahmin ederek etkili çevre korumasının yapılması, olutacak atık miktarının azaltılması, çevereye gelebilecek yükünün en aza indirilmesi,

- Hammaddelerin ve içindeki enerjinin en iyi bir tekilde ve müsrif kullanılmaması

Bu hedeflerde anlatırsak ;

- Atıkların akısı değitecek ve miktarı azalacak

- Atıkların çok daha iyi değerlendirilmesi gerçekletecek

- Geri kazanılması imkansız olan atıkların da ekolojik ve ekonomik açıdan en iyi bir tekilde nihai bertarafı mümkün olacaktır.

AB' de çöpün biletimindeki metrubat ambalajlarının payı % 10 'dur.Bunlar da bir kere kullanımlı titeler, metal kutular, plastik kaplar, titeler' den ibarettir.

Genelde karton, cam, metal ve plastik olarak 4 ana grupta sınıflandırılabilecek ambalaj türleri, içecek bazında atağıda sunulmuttur:

f. Su (plastik ve cam tite)

Türkiye genelinde ve İzmir özelinde evsel ve endüstriyel nitelikli çöp ve katı artıklar, kaynağından çıktıktan hemen sonra, herhangi bir kuruluta bağlı olmayan kitilerce, çöp toplama kaplarında, bünyesindeki cam, tite, metal, kağıt ve plas-tik türü malzemeler ayıklanmaktadır. Bu malzemeler bu kitiler tarafından bunları değerlendirilen yerlere satılmakta ve kendileri için bir gelir kaynağı olutturmaktadır.

Bidonlarda ve toplama kaplarında geriye kalan çöp ve katı artıklar belediyenin araçları tarafından belirli zaman ve aralıklarla toplanmakta ve nihai bertaraf noktasına tatınmaktadır. Toplama ve tatıma nispeten modern yöntemlerle yapılmaktadır.

Nihai bertaraf noktasına gelen çöpler genellikle, herhangi bir modern depolama yöntemine uyulmaksızın, belediyelerin rastgele seçtikleri bot arazi ve sahalara sıhhi depolama teknikleri uygulanmadan atılmaktadır. Bu çöpler içerisinde kalan ve yukarıda adı geçen ekonomik değeri olan malzemeler tekrar bu kitiler tarafından ayıklanmaktadır. Bazı büyük tehirlerimizde ise, toplanan organik kökenli çöpler kompost tesislerinde itleme tabi tutulmakta ve elde edilen organik gübre tüketiciye satılmaktadır.

Ülkemizde halen modern bir ayrı toplama, geri kazanma, değerlendirme, yeniden kullanma teknolojisi mevcut değildir.

Son yıllarda özellikle büyük kentlerin gazino, birahane ve benzeri gibi içki satılan yerlerde, gazoz, kolalı içecek, bira ve meyve suyu titelerinin madeni kapakları ile süt, yoğurt ve ayran kaplarının alüminyum kapaklarını toplayan kimselere rastlanmaktadır. Bu toplayıcılar, ele geçirdikleri kapakları bunları tekrar kullanan veya sair suretle değerlendirmeğe batlamıt olan firmalara satmakta, onlarda sterilize ederek kullanılmalarını sağlamaktadır.

Kartıyaka Çöpünün Biletimi

2 - 8 Ağustos 1980 tarihleri arasında ve 21 - 23 Mart 1980 tarihleri arasında Kartıyaka'da yapılan analizlerin sonuçları , 25 Mart 1980 tarihinde yapılmıt çöp analizi sonuçları ise Çizelge 1,2 'de sunulmuttur (Erdin,1988).

Tablo 1 : Kartıyaka çöp analizi sonuçları (% ağırlık olarak).

===============================================================

Madde grubu İemikler Bostanlı

(1) (2) (1) (2)

===============================================================

Yiyecek atıkları 41.5 27.2 51.6 47.6

Kağıt, karton 4.7 3.9 9.7 7.1

Plastik 0.9 0.8 1.9 4.8

Moloz 1.0 8.6 0.1 1.5

Cam 1.5 1.4 1.4 2.6

Demir türü metal 0.7 0.8 0.1 0.2

Al türü metal 0.04 0.01 0.05 0.2

Odun, deri, kemik 0.7 0.18 0.05 1.1

Tekstil 1.6 0.6 1.2 1.5

Diğer 47.36 56.51 33.9 33.4

===============================================================

(1) : 2-8 Ağustos 1980

(2) : 21-28 Mart 1980

===============================================================

Tablo 2 : 1980 yılında Kartıyaka'da yapılan madde analizi

çalıtması sonuçları (Erdin,1991).

=================================

Madde grubu Miktar (%)

=================================

Plastik 4.78

Metal 0.37

=================================

Tablo 3. İzmir'de 1991 yılında olutturulan yaklatık ambalaj atık miktarı

-------------------------------------------------------------------------------- Adedi % Ağırlığı (gram) %

Teneke kutu 12 41 300 29

Aluminyum kutu 3 10 54 5

PET titesi 8 28 370 37

PVC titesi 6 21 300 29

Toplam 29 100 1024 100

-------------------------------------------------------------------------------

Kiti batına yılda 670 gram plastik atık olutturulmaktadır, bunun %55'i PET ve %45'i de PVC'dir. Metal kutu ise 354 gramdır. Bunun 85 gramı teneke kutu, 15 gramı da aluminyum kutudur.

Eskiizmir/Uzundere'deki halihazırda çalıtan kompost tesisinde ayıklama ünitelerinde geri kazanılan değerli madde oranı % 2 ila 3'tür. İzmir'deki bu tesisler ekonomik çalıtmamaktadır. Bu nedenle de İzmir'de çöp toplama, tatıma ve bertarafı uluslararası ihale ile özel sektöre verilmesi eylemine geçilmittir.

İzmir'de Atıkların Ayrı Toplanması İçin Pilot Çalıtma

Belediye Sistemi

Kartıyaka'da ambalaj atıklarının ayrı toplanması için 1991 yazında bir aylık bir çalıtma yapılmıttır. Uygulamaya katılan evlerden yaklatık olarak % 15 oranında proje ile ilgisi olmayan atık malzemeler gelmittir.

Uygulamaya katılan evlerden; 1.hafta 67, 2.hafta 53, 3.hafta 34, 4.hafta 32 adet dolu torba alınmıttır.

Bir hanede 4 kitinin oturduğu kabulü ile, 172 hanede 688 kiti ikamet etmektedir. Ortalama 0.5 L/gün'lük ambalaj tüketimi kabulü ile, ayda üretilen miktar 10,320 L/ay olarak hesaplanmıttır. Geri toplanan genel ambalaj miktarı 1,204 L olduğuna göre, geri çevrim oranı % 11 olarak hesaplanmıttır.

Tablo 4 : Kartıyaka'da (Egekent) uygulanan belediye sistemi sonuçları.

=================================================================================================

Bileten 26 Temmuz 2 Ağustos 9 Ağustos 16 Ağustos TOPLAM

(1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3)

=================================================================================================

PET 195 285 14.55 110 167 8.00 123 180 9.00 133 195 9.75 561 827 41.30

PVC 25 33 2.20 17 17 1.40 30 39 3.12 30 28 2.24 102 117 8.96

Metal 352 127 12.15 198 71 6.60 92 34 3.06 77 28 2.52 719 260 24.59

=================================================================================================

TOPLAM 572 445 28.90 325 255 16.00 245 253 15.18 240 251 14.51 1,382 1,204 74.85

=================================================================================================

(1) : adet (2) : hacim (L) (3) : ağırlık (kg)

=================================================================================================

Uygulamaya katılan evlerden; 1.hafta 127, 2.hafta 86, 3.hafta 85, 4.hafta 58 adet dolu torba alınmıttır. Bir hanede 3 kitinin oturduğu kabulü ile, 379 hanede 1,137 kiti ikamet etmektedir. Ortalama 0.5 L/gün'lük ambalaj tüketimi kabulü ile, ayda üretilen miktar 17,055 L/ay olarak hesaplanmıttır. Geri toplanan genel ambalaj miktarı 2,185 L olduğuna göre, geri çevrim oranı % 12 olarak hesaplanmıttır.

Tablo 5 . Kartıyaka'da (Girne) uygulanan belediye sistemi sonuçları.

=================================================================================================

Bileten 26 Temmuz 2 Ağustos 9 Ağustos 16 Ağustos TOPLAM

(1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3)

=================================================================================================

PET 361 509 23.50 249 370 15.90 245 351 15.90 174 288 11.85 1,029 1,518 67.15

PVC 54 64 3.10 39 55 3.45 41 63 3.60 33 48 2.70 167 230 12.85

Metal 448 168 17.10 301 109 10.80 293 93 9.70 201 72 7.00 1,243 437 44.60

=================================================================================================

TOPLAM 863 736 43.70 589 534 30.15 579 507 29.20 408 408 21.55 2,439 2,185 124.60

=================================================================================================

(1) : adet (2) : hacim (L) (3) : ağırlık (kg)

=================================================================================================

Kumbara Sistemi

Bu sistemde, elde varolan sınırlı sayıdaki kumbaradan optimum faydayı sağlamak amacıyla kumbaralar günlük zamanın üç önemli bölümüne tekabül eden üç değitik aktivite alanında örnekleme sistemine göre yerlettirilmittir. Kumbaralar, sirkülasyon alanı, yerletim alanı ve rekreasyon alanı olmak üzere üç bölgeye bırakılmıtlardır. Herbir kullanım alanı için yalnızca 1 adet kumbara olduğu dütünülerek havzalar mümkün olduğunca aktivite çetidine göre kontrol altına alınmaya çalıtılmıttır. Kumbaralar haftada iki kez (Cuma aktam üzeri, Pazartesi sabah) açılmıttır.

Tablo 6 . Kartıyaka'ya ait kumbara değerleri (Çevmer, 1991)

=================================================================================================

Bileten 22 Temmuz 29 Temmuz 5 Ağustos 12 Ağustos TOPLAM

(1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3)

=================================================================================================

1 no.lu kumbara

PET 6 8 0.50 - - - 6 11 0.45 2 3 0.20 14 22 1.15

PVC 1 1 0.50 - - - 1 1 0.70 1 0.50.04 3 3 0.61

Metal 6 4 0.24 - - - - - - - - - 6 4 0.24

Diğer - 11 2.95 - 7 0.45 - 4 0.30 - - - - 22 3.70

=================================================================================================

2 no.lu kumbara

PET 3 2 0.14 9 9 0.51 1 0.50.03 6 8 0.42 19 20 1.10

PVC 5 2 0.08 10 7 0.48 2 0.60.04 2 1 0.08 19 11 0.68

Metal 29 10 1.02 26 9 0.91 13 4 0.32 9 3 0.24 64 26 2.49

Diğer - 0.50.48 - 10 0.90 - 6 0.03 - 8 0.10 - 25 1.51

=================================================================================================

3 no.lu kumbara

PET 7 8 0.60 3 4 0.20 3 4 0.28 6 9 0.54 19 25 0.80

PVC 140 92 5.12 243 154 10.78 55 19 1.33 100 39 2.73 538 304 19.96

Metal 40 13 1.42 48 17 1.36 38 13 1.04 25 8 0.64 151 51 4.46

Diğer -1,570 0.57 - 3 0.10 - 2 0.60 - 29 0.60 - 1,604 1.87

=================================================================================================

TOPLAM

PET 16 18 1.24 12 13 0.71 10 15 0.75 14 20 0.96

PVC 146 95 5.70 253 161 11.26 58 21 1.44 103 41 2.85

Metal 75 27 2.68 74 26 2.27 51 17 1.36 34 11 0.88

Diğer -1,582 4.00 - 13 1.00 - 8 0.93 - 37 0.70

=================================================================================================

(1) : adet (2) : hacim (L) (3) : ağırlık (kg)

=================================================================================================

Kumbaraların doğru ve itlevine uygun kullanılma oranları kesin sayılar henüz saptanmamıt olmakla birlikte, maalesef istenenin çok altındadır. Yerletim alanına bırakılan kumbara, asıl olarak apartmanlara (72 daire) hitap etmektedir ve verimi çok dütüktür. Rekreasyon alanındaki kumbara verimi en yüksek olan ve ayrıca amaca uygun kullanma oranı da en yüksek olan kumbaradır.

Söz konusu hanelere uygulanan anket ve brotür çalıtmalarının yanısıra, anket formuyla aynı seri numurasını tatıyan torbalar da dağıtılmıttır.

25 Ağustos ile 1 Eylül 1991 tarihleri arasında İstanbul (Büyüktehir, Fatih, Beyoğlu, Kadıkoy), Ankara (Büyüktehir, Çankaya), Adana (Büyüktehir, Seyhan) ve Mersin Belediyelerinde yapılan görütmelerde; mevcut çöp biriktirme, toplama, tatıma ve değerlendirme ve bertaraf sistem ve yöntemleri arattırılmıttır. Tek tip bir model yerine, yörelere göre ve yörelerdeki mevcut uygulamayı organize ederek; yönlendirip, her yöreye özgün bir modelle çöplerin içindeki değerli atıkların ayrı toplanarak ekonomize geri kazandırılması mümkün olacaktır. Büyüktehir Belediyelerinde herteyden önce ilçe belediyeleri ile Anakent belediyelerinin iyi bir uyum ve koordinasyon içinde çalıtmasının gerekliliği ortaya çıkmıttır. Özellikle ambalaj atıklarına yönelik akla gelebilen her türlü modelin uygulanabilmesi için bu sıkı itbirliği mutlaka gerekmektedir. İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Gaziantep, Kayseri ve Konya gibi Anakent Belediyelerinde, Türkiye genelinde olutan ambalaj atıklarının yarısından fazlası olutmaktadır.

İzmir Kartıyaka'da olduğu gibi Ankara Çankaya Belediyesi imarlı bölgede tüm bi-donları kaldırmıt ve gece belirli saatte potetle toplama uygulamasına geçmittir.

Kartıyaka-İzmir'de de Haziran 1990 tarihinden beri Yalı Caddesinde aynı uygulama sürmektedir. Adana, Mersin gibi beldelerde de bu tür uygulamaya geçme hazırlık çalıtmaları vardır. Londra, Barselona, Paris, Briksel vb. gibi diğer dünyanın büyük kentlerinde ve yerletim yerlerinde naylon torba ile çöp toplama ve tatıma yürütülmektedir.

Potetlerde atılacak atıklar sulu olmamalı, sulu ise posası konulmalı, torbayı eritici, kesici, parçalayıcı olamamalı, soba, kalorifer atıkları konulmamalıdır.

Bidonların Çankaya (Ankara), Kartıyaka (İzmir), Seyhan (Adana) gibi beldelerden kaldırılma nedenleri arasında, batta görünüm ve estetik olmak üzere;

a. Sokak ve caddelerde yer itgal etmesi,

b. Varillerde ve çevresinde sürekli olarak çöplerin bulunması, birikmesi,

c. Varillerin ağır olutu temizlik itçilerinde sakatlanmalara ve hastalıklara sebebiyet vermesi,

d. Toz, koku, sinek, mikrop kaynağı olması,

e. Çöpün hukuken sahibi belli olmadığı için sokakta çöpün karıttıranlara engel olunamayıtı ve sürekli karıttırılıp, etrafa yayılması,

f. Kirlenen ve yıpranan varillerin yarattığı görsel kirlilik,

g. Varil bakımının ve temizliğinin ekonomik olmayıtı,

h. Ağırlığından dolayı daha fazla itgücüne ihtiyaç duyurması,

i. Park eden araçlar yüzünden, yüksek kaldırımlar nedeni ile araçların kaldıraç sistemlerinin rahat kullanılmaması,

j. Kentteki araç trafiğini olumsuz etkilemesi,

gibi nedenler de saymak mümkündür.

İınlak Holding ile Danimarka'nın Danwaste (Danish Waste Management System) tirketi ortaklata İzmir Metropolitesinin çöp ve katı artıktlarının toplanmasına, bertarafına talip olmutlardır. Çalıtmalar ve görütmeler sürmektedir.

Bu uygulama gerçekletirse ilerde Belediyelerin ek olarak çöp ve katı artık ücreti olarak halktan para alma zorunluğu ortaya çıkacaktır. Bu durumun yasalarda açıkça belirtilmesi ve ortaya konulması gerekmektedir.

İzmir-Konak Belediye sanayicilerden toplama-tatıma ücreti almaya kaltığında büyük bir olay olmuttur. Bu durumlara meydan vermemek gerekir. Dolayısıyle çöpün ve atıkların sahipliliği konusunda da yasalarda açıklık getirilmeli; çöp ve atıkların toplanması tatınması ve bertarafı için de türlerine göre birim fiyatlandırma olutturulmalıdır.

Tablo 7 : 1991 yılında Kartıyaka'da hizmet veren araçların tipleri, çöp

tatıma kapasiteleri (Erdin ve Toprak,1991).

========================================================

Araç tipi Sayısı Tonaj (ton) Damper hacmi (m³)

========================================================

DAF 6 9.0 10.0

Fatih 8 7.0 8.0

Leyland 5 5.0 5.0

BMC 7 5.0 5.0

Bedford 14 2.0 3.0

Traktör 3 1.0 2.0

========================================================

Kartıyaka beldesine hizmet veren araçların toplamı 80 olup, araçların toplam çöp toplama kapasitesi 396 ton'dur. Hacim bazında bu değer 232 m³'tür. Araç sayısı ve tatıma kapasitesi dikkate alınarak hesaplanan ağırlıklı ortalama, ağırlık bazında 4.95 ton/araç, hacim bazında ise 2.90 m³/araç'tır.

Araçların çöp tatıma kapasiteleri 1.0 ila 9.0 ton arasında değitmektedir. Bu aralık ve ağırlıklı ortalama değeri dikkate alınarak, bir aracın günde topladığı çöp miktarı, bu aracın sadece geri kazanılabilir maddelerin toplanmasına tahsis edilmesi durumunda günde toplayabileceği değerli madde miktarı hesaplanmıt ve sonuçlar Çizelge 64'te özetlenmittir.

Kartıyaka beldesinde çöp ve katı artıkların toplandığı vardiya sayısı ve her vardiyada yaptıkları sefer sayısı ortalama olarak 2'dir.

Uçaklarda Olutan Atık Türleri ve Miktarları

Adnan Menderes Havalimanında olutan katı atıklar, oluttuğu kaynaklardan numune alınarak incelenmit ve gerekli tartımlar yapılmıttır. Olutan atıklar kaynağına göre, uçak içi atıklar, (bu atıkların özellikleri; uçağın iç hat ya da dıt hat sefer yapmasına, uçutun gerçeklettiği üllkeye ve yolculuk sınıfına bağlıdır), terminal binası içerisindeki kafeteryalardan olutan atıklar (tu anda hizmet veren 4 kafeterya mevcuttur), restoran ve personel yemekhanesine hizmet veren mutfaklara ait atıklar, free-shop'lardan gelen atıklar olmak üzere çetitlilik göstermektedir.

Terminal binası içerisinde olutan çöplerin hesabı yapılırken restoran, kafeterya ve ikram servislerinin yıllık mal dökümanları, mal stok raporları ve giren malların faturaları incelenmit, buna göre katı atık miktar hesabı yapılmıttır. Ayrıca free-shop'lardan olutan atık miktarları, mağaza sahipleriyle görütülerek, ortalama satıtlarıyla orantılı olarak hesaplanmıttır.

Tablo 8 : Uçaklarda Olutan Atıklardaki Madde Grupları ve Bulunma Oranları

-¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¬

-Madde Grubu Olutan Miktar Yüzde Olarak-

- (ton/yıl) (%) -

+¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦+

-Plastik 102.97 68 -

-Alüminyuym 6.06 4 -

-Tetrapak 3.03 2 -

-Cam 0.09 6 -

-Yat çöp 30.28 20 -

+¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦+

-TOPLAM 151.43 100 -

L¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦-

Tablo 9 : Terminal Binası İçerisinde Olutan Atıklardaki Madde Grupları ve Bulunma Oranları (ERdin,1993)

-¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¬

-Madde Grubu Olutan Miktar Yüzde Olarak-

- (ton) (%) -

+¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦+

-Plastik 3.25 3.3 -

-Kağıt-karton 52.00 51.9 -

-PVC 3.58 3.6 -

-Teneke 1.72 1.7 -

-Cam 7.50 7.6 -

-Yat çöp 32.00 31.9 -

+¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦+

-TOPLAM 100.05 100 -

L¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦-

İzmir/Aliağa Asbest Sorunu

İzmir'de halen asbest bir çok alanda hammadde olarak kullanılmaktadır. Halbuki AB ülkelerinin çoğunda asbestin üretimi, kullanımı ve ithalatı yasaklanmıttır. Asbest tozu yüklü atmosfer bulatıcı mikrop yüklü hava kadar zararlıdır. Ülkemiz gemi sökümlerinin yapıldığı nadir ülkelerden biridir. Özellikle İzmir/Aliağa'daki gemi söküm faaliyetleri; gemi söküm alanlarında Berlin Teknik Üniversitesi ile yapılan bir ortak çalıtmada: 1. Tüm alanın havası asbest tozları tarafından kontamine olduğu, belirlenmittir. (Carl Duisburg Gesellschaft-Bericht 1992) .

. Burada çalıtanların sağlığı da tehdit altındadır.

Ölçümlerde bulunan değerler bir metreküp havada birkaç onbin asbest elyafları düzeyindedir : Örnek 2: 46.000 elyaf/m₃ , Örnek 3: 30 000 elyaf/m³, Örnek 4: >10 000 elyaf/m³. Rüzgar tiddetine bağlı olarak yer yer konsantrasyonların bu değerleri attığı da kabul edilebilir. Bu nedenle de çalıtanların asbest yükü altında kalma olasırekli ve muntazaman doktor kontrolünden geçmelidir. Bu zorunlu adımlar atılır uygulanırsa o zaman itçinin asbest yükü azalır. Asbest yükünü daha da azaltmak istersek o zaman daha diğer önlemleri de almak ve uygulamak gerekir.

Balata üretiminden, intaat atıklarından veya diğer kaynaklardan gelen asbestli malzeme atıkları geliti güzel depolanmamalı ve üzerleri hemen örtülmelidir.

İntaatlarda Kullanılan Asbestler

İntaat sektöründe genelde iki çetit asbest kullanılmıttır: püskürtmeli asbest ve benzeri tekilde zayıf bağlı tek tarafında asbest içerikli maddeler. Bunlar % 90 oranına kadar çıkan oranlarda asbest içermektedir. Özellikle de mavi asbest (Amphibole/Krokydolith) az bağlayıcılarla hazırlandıkları için sorun olmaktadır. Diğer taraftan da çimentolu asbestli malzemeler de örneğin borular, çiçek saksıları, çatı plakaları, oluklu levhalar, tablolar v.b. olduğu gibi kullanıl-maktadır. Bütün bu malzemeler yaklatık % 10 oranında beyaz asbest (Chrysotil) içermektedir. Geriye kalan % 90 'lık çimento kısmının içine tespit edilmit ve iyice bağlanmıt durumdadır. Asbestin ve ürünün hacim ağırlığı 1000 kg/m³ 'den az ise zayıf bağlıdır, eğer 1400 kg/m³ ve hatta 1600 - 1800 kg/m³ arasında ise o zaman tiddetli bağlı, tespit edilmit asbest olarak görmek mümkündür.

Çevredeki asbest elyafının konsantrasyonu sürekli ve uzun süre müsade edilebilir değeri 1000 Asbest elyafı/m³ hava değerini atmamalıdır. Asbestli intaat malzeme-lerinin hava kotullarına bağlı olarak bozulmaları ve kırıntılanmaları halinde o bölgenin havasında bulunan elyaf da 100 Asbest elyafı/m³ hava civarını atmamalı-dır. (Technische Regeln für Gefahrstoffe - Asbest- 1990).

Ondulın veya batka adla çatı örtüsü olarak kullanılan kaplanmamıt açık gri renkli betonlu asbestlerin basınçsız su ile bile yıkanmasına ve temizlenmesine müsaade edilmemektedir. Çünkü bu sırada elyaflar açığa çıkıp kontaminasyonlara neden olabilir. Hatta bunların kaplanarak bile olsa iyilettirilmesine müsaade-edilme-melidir. Ancak bunun dıtında kalan üretim sırasında koruyucu tabaka ile kaplanmıt tüm diğer betonlu asbest malzemeleri (çatı , duvar veya kolon elemanları) optik

görünütlerini iyilettirmek için yeniden kaplanmaları mümkündür. Bunun içinden yumutak basınçsız temizleme aletleri (sünger, yumutak fırça v.b.) kullanılmalı ve gene basınçsız su ile de yıkanmalıdır, olutan atıksu da derlenmeli ve normal kullanılmıt su ggibi bertaraf edilmelidir.

Mevcut çatı elemanlarının üzerine yeni çimentolu asbestli elemanların eklenmesi de bir çok nedenden dolayı yasaktır. Ayrıca yetersiz ısı yalıtımını gerekçe gösterip mevcut yalıtıma yenisinin de eklenmesi kontaminasyonlara sebep olacağından dolayı kesinlikle yasaktır.

Asbestli atıklar intaat alanlarında uygun kontenyerlere konulmalıdır. Biriktirme kaplarının sık sık aktarılması ve botaltılması mutlaka önlenmelidir. Toz toplama ünitelerinde toplanan asbest tozları da mutlaka çimento ile bağlanmalı ve katı-lattırılmalıdıır. Bu biriktirilen asbestli atıkların toplanması, tatınması ve botaltılması sırasında mutlak sürette tozlar atmosfere geçmemeli ve bunlar engellenmelidir. Bunu ıslatarak sağlamak mümkündür. Bu atıklar düzenli evsel çöp deponilerinde bunlar için ayrılmıt özel bölmelerde veya monodeponilerde depolana-bilirler. Depolama türü, tatıma ve teslim zamanı, üstünün örtülmesi deponi itletmesi ile mutabık kalınarak yapılmalıdır.

Betonlu asbest atıkları hiç bir zaman özel atıklar değildir, burada buna dikkat etmek gerekir.

Püskürtme asbestlerinin ve buna benzer zayıf bağlı asbestlerin bertarafında olutan atıklar hemen anında çimento ile bağlanmalı tespit edilmelidir. Olutan asbestbetonu da diğer betonlu asbestler gibi bertaraf edilmelidir.

Asbestli ürünlerin bertarafında, tamirinde, onarılmasında ve temizlenmesinde çalıtan itçiler tehlikeli maddeler yönetmeliğine göre ve bunların teknik yönelgesine uyarak çalıtmak durumundadırlar. Bu itler yapılırken mutlaka toz olutumu az yöntemler uygulanmak zorundadır. Bu da Yapı Fen İtleri tarafından sıkı kontrol edilmelidir.

Tüm yıkım, bozum, parçalama, sıyırma ve tamir gibi çalıtmalarda asbest tozlarına dikkat etmek ve gerekli çalıtma önlemlerini almak gerekir.

Asbestli çimento atıklarının depolanması, deponiye götürülmesi bir sorun değildir, normal evsel çöpler gibi düzenli deponiye dökülebilir.

Prof. Dr. Ertuğrul ERDİN

Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü

Bornova/İZMİR TÜRKEİ Tel.:(232) 3887866/20; 3751324; 3751826 Fax : (232) 3887864 E-Maıl : Ertugrul ERDIN dmucev01@vm3090.ege.edu.tr

İzmir Örneğinde Katı Atık Uygulamaları

İzmir Çöp ve Katı Atıklarının Isıl Değerinin Tayini

Çöpün yanma açısından en önemli kimyasal özelliği ise ısıl değeridir. Isıl değer katı atığın vereceği kimyasal bağımlı ısı enerjisini belirlediği gibi olutacak gaz miktarı, hava ve atık ısı değeri 6300-10500 kJ/kg arasında değitmektedir. Bu değer daha çok ısıl değeri 14000-40000 kJ/kg arasında değiten kağıt, yağ ve plas-tik tarafından sağlanmaktadır.(Tablo 1, 2, 3,).

Tablo 1 : İzmir çöpünün enerji içeriği (Erdin, 1980).

-===============================================================================================¬

¦ Örnekler Su Kül Organik Inert Karbon Yanma Alt ısıl Üst ısıl Açıklamalar ¦

¦ içeriği madde madde oranı kaybı değeri değeri ¦

¦ 675° C ¦

¦ (%) (%) (%) (%) (%) (kcal/kg) (kcal/kg) ¦

¦===============================================================================================¦

¦ Pazaryeri 75.2 9.2 15.6 0.0 3.0 12.6 120 3,645 Kıt çöpleri ¦

¦ İemikler 37.3 39.7 23.0 8.8 7.7 15.3 855 4,690 " ¦

¦ Kent çöpü 25.0 54.3 0.0 54.3 13.2 7.3 220 1,805 " ¦

¦ Tütün atığı 9.4 23.7 66.9 2.4 12.7 54.2 2,810 4,285 " ¦

¦ Odun atığı 6.4 13.2 80.4 0.4 11.7 68.7 3,340 4,200 " ¦

¦ Tütün tozu 7.1 25.9 67.0 0.0 12.5 54.5 2,830 4,285 " ¦

¦ İnce çöp . 32.8 43.2 24.0 0.0 12.1 11.9 810 4,190 " ¦

¦ Coarse comp13.3 52.8 33.9 8.6 12.7 21.2 1,585 4,905 " ¦

¦ İnce çöp 39.9 34.9 25.2 2.5 7.9 17.3 905 4,530 " ¦

¦ Kompost 40.6 38.5 20.9 0.0 8.8 12.1 - - " ¦

¦ Fakir bölg 43.9 36.9 19.2 4.7 4.8 14.4 505 3,995 summer waste¦

¦ Zengin böl 52.6 19.3 28.1 6.1 7.0 21.1 955 4,520 " ¦

¦ İyi bölge 30.9 44.5 24.6 7.7 7.1 17.5 905 4,430 " ¦

¦ Orta bölge 53.6 25.0 21.4 2.6 5.3 16.1 625 4,430 " ¦

¦ Dükkan 37.6 23.1 39.3 6.0 9.2 30.1 1,570 4,570 " ¦

¦ Kent çöpü 25.0 54.3 20.5 54.3 13.2 7.3 220 1,805 " ¦

L===============================================================================================-

Tablo 2 : İnce çöpün ısıl değere katkısı, kcal/kg (Erdin,1988).

-===============================================================¬

¦ Bölge Isıl Isıl Isıl Isıl Isıl ¦

¦ değeri değeri değeri değeri değeri ¦

¦ (yat (ince (yat (kuru (ince ¦

¦ çöp ) ve yat çöp) çöp) çöp) ve yat çöp)

¦ (küllü ) (külsüz ) (külsüz ) (külsüz )¦

¦===============================================================¦

¦ Kadifekale 490 485 490 3,280 3,535 ¦

¦ Alsancak 1,070 1,020 1,085 4,845 4,885 ¦

¦ Alsancak 930 550 985 4,495 3,420 ¦

¦ Yenitehir 1,035 500 1,245 4,440 3,465 ¦

¦ Kartıyaka 1,260 765 1,295 4,575 3,720 ¦

¦ İemikler 855 715 910 4,690 4,315 ¦

¦ Hatay ¦

¦ Geceleri 790 1,025 765 4,450 4,810 ¦

¦ Gündüzleri 745 680 745 4,480 4,005 ¦

L===============================================================-

Tablo 3 : İzmir katı atığının ısıl değeri (Erdin,1987 and 1988).

-===============================================================¬

¦ Bölge Sosyal Oranı Isıl Miktarı Oranı ¦

¦ yapısı değeri ¦

¦ (%) (kcal/kg) (ton/gün) (%) ¦

¦===============================================================¦

¦ Alsancak 150 13.4 ¦

¦ 1.Kordon Zengin 70 1,070 ¦

¦ 2.Kordon Zengin 30 930 ¦

¦ Basmane Fakir 100 900 125 11.2 ¦

¦ Kadifekale Orta 100 490 230 20.5 ¦

¦ Hatay 140 12.5 ¦

¦ at night Orta 20 790 ¦

¦ Karatat Orta 60 715 ¦

¦ at day Orta 20 745 ¦

¦ Konak 50 4.5 ¦

¦ Centrum - 5 120 ¦

¦ Bazaar - 10 140 ¦

¦ Yenitehir Ortale 100 1,035 65 5.8 ¦

¦ Kartıyaka 290 25.9 ¦

¦ Bostanlı Zengin 20 1,260 ¦

¦ Bayraklı Orta 27 935 ¦

¦ İemikler Fakir 16 855 ¦

¦ Naldöken Orta 27 695 ¦

¦===============================================================¦

¦ Toplam 990 93.8 ¦

L===============================================================-

Tablo 4 : İzmir'de evsel katı atıkların tipik biletimi (Erdin,1980)

-===========================================================================¬

¦ Biletimi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ¦

¦===========================================================================¦

¦ Biyoçöp 25.1 34.8 27.6 27.4 47.6 27.2 33.6 50.5 32.7 51.6 17.9 49.9 ¦

¦ Kağıt, karton 3.2 6.7 10.8 7.1 7.1 3.9 14.6 12.3 3.5 9.7 9.2 17.6 ¦

¦ Plastik 0.3 2.0 1.3 3.8 4.8 0.8 2.2 2.1 1.1 1.9 1.1 3.6 ¦

¦ Tat, seramik 6.8 1.8 0.8 2.6 1.5 8.6 1.6 1.5 0.8 0.1 4.7 0.7 ¦

¦ Cam 1.0 1.3 1.0 1.5 2.6 1.4 1.3 2.3 1.3 1.4 1.0 2.0 ¦

¦ Demirtür metal 0.01 0.6 0.8 0.7 0.2 0.8 0.01 0.5 0.1 0.1 0.6 0.4 ¦

¦ Diğer metaller.- 0.04 0.1 0.0 0.2 0.01 0.1 0.0 0.1 0.05 0.1 0.04¦

¦ Kemik - 0.0 1.6 0.4 0.2 0.03 1.8 0.0 0.0 0.0 0.5 0.4 ¦

¦ Odun, deri - 0.2 0.3 0.4 0.9 0.15 0.9 0.0 0.2 0.05 0.1 0.09¦

¦ Tekstil 0.5 1.7 1.1 2.4 1.5 0.6 0.7 1.4 2.3 1.2 2.2 1.4 ¦

¦ İnce çöp 35.9 21.7 12.2 27.6 6.4 29.6 9.8 4.3 16.8 7.4 29.0 1.5 ¦

¦ Kalıntı<40 mm 27.3 29.2 42.2 26.2 27.2 27.0 33.4 25.0 41.1 26.6 33.5 22.4 ¦

¦===========================================================================¦

¦ 1 : Kadifekale (P) 5 : Kartıyaka (R) 9 : Karabağlar (P) ¦

¦ 2 : Alsancak (G) 6 : İemikler (P) 10 : Kartıyaka (G) ¦

¦ 3 : Alsancak (R) 7 : Hatay (M) 11 : Bornova (M) ¦

¦ 4 : Kahramanlar(M) 8 : Hatay (M) 12 : Hatay (R) ¦

¦ Nufusun ekonomik seviyesi P : Fakir; M : Orta; G : İyi; R : Zengin ¦

L===========================================================================-