. Koku yapan maddeleri en aza indirmek

Sıvı çamurlar çamur lagünlerine verilmeden önce tam stabilize edilmelidirler. Suyu alınmış çamurların depolanması düşünülüyorsa o zaman tam veya kısmen çamurun stabileze edilmesi gerekmektedir. Çamur yakıldıktan sonra oluşan küller depolanmak isteniyorsa önceden bir stabilizasyon işlemine gerek yoktur. Tabol 1 de stabilizasyon yöntemleri ve dereceleri verilmiţtir.

------------------------------------------------------------

stabilizasyon anaerob

yöntemleri

-------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

Stabilizasyon

derecesi

-------------------------------------------------------------

Stabilize olma- % 90 1800-3600 1000 0.25

-------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------

Tam stabilize % 45 100 300 0.15

-------------------------------------------------------------

Fekal çamurun yapısı bileşimi Tablo 2 de görüldüğü gibidir.

Arıtma çamurların gerek doğrudan tarımda kullanılması gerekse de kompostlaş-tırılarak organik gübre şeklinde araziye verilmesi için ağırmetal içeriğini, zararlı organik madde bileşiğini ve patojen organizma durumunu bilmemiz gerekmektedir.

Çevre kanunu uyarınca çıkarılacak olan "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği" Teknik Yönelgesinde tarımda kullanılacak arıtma çamurları için ağır metal içeriği ve diğer tehlikeli maddeleri açısından da sınır değerler verilmiştir. Federal Almanya'da Avrupa Topluluğunda ve Türkiye'deki su sınır değerler Tablo 3 de verilmiţtir.

------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------

Çökebilir

-------------------------------------------------------------

BOİ5 sediment g/m3 2500 500- 5.000 2500

BOI5 filtre g/m3 1140 100- 4.300

-------------------------------------------------------------

KOİ sendiment g02/m3 6000 1000-15.000 6000

-------------------------------------------------------------

N toplam g/m3 535 150- 1.400 550

NH4-N g/m3 280 100- 550 300

-------------------------------------------------------------

P toplam g/m3 150 25- 400 150

-------------------------------------------------------------

Organik asitikg/m3 735 60- 2.300 750

-------------------------------------------------------------

H2S g/m3 45 2- 250 -

-------------------------------------------------------------

pH değeri 7.0 5.5-9.0 7.0

-------------------------------------------------------------

Çayır mera ve yem bitkisi yetiştirilen arazilere hijyenik sakıncası olmaması halinde verilebilir. Çamurların hastalık bulaştırıcılığının giderilmesi için uygulanabilecek yöntemler ve etki mekanizması Tablo 4 de gösterilmektedir.

-------------------------------------------------------------

Çamur'da Toprak'da

---------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

Kadmiyum 20- 40 20 1-3 3

Bakır 1000-1750 1200 50-140 100

Civa 16-2,5 25 1-1,5 2

Çinko 2500-400 3000 150-300 300

Nikel 300-400 200 30-75 50

-------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

PAH (Poliaromatik

hidrokarbonlar) 0.08 - 16

PCB (Poliklor bifemil) 0.004 - 765

Lindan 0.01 - 0.93

Dieldrin 0.01 - 2.20

DDE 0.01 - 0.40

Organo-fosfar

Pentabromtoluol 8.00 - 180

--------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

stabilizasyon a) 55oC, pH=8, t=48 h

b) 60oC, pH 8, t=24 h

----------------------------------------------------

Biyolo- ----------------------------------------------------

-----------------------------------------------------

-----------------------------------------------------

Aerob termofil aerob termofil kademede

ve anaerob mezofil en az t = 24 h, T = 55oC

kombinasyonu

-------------------------------------------------------------

Kimyasal Kireç ilavesi pastöz pH 12,5, T= 55-70oC

------------------------------------------------------------

Pastörize Sıvı Mezofil çürütmeden önce en

pastörizasyon T=60-70oC

t=1/2 h

----------------------------------------------------

katı kuru çamur 1000 Krad

----------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------

açısından sorunlar oluşmaktadır. Bu nedenle kuru madde içeriği en azından % 35 olmalıdır. Kanat kayma gerilimi de 10 KN/M2'dir. Bu iki değerden birisinin veya ikisinin gerçekleţmesi halinde depolanabilir. Hiçbirinin gerçekleţmemesi halinde ise depolanamaz demektir.

Ülkemizde atıksu arıtma tesisi sayısı arttıkca da atıksu arıtma çamurunun bertarafı önümüze dağ gibi büyük bir sorun olarak yığılmaktadır ve yığılacaktır. Bu sorunu şu anda İstanbul' da ve İzmir' de yaşar durumdayız.Ne İstanbul'da ne de İzmir de çamurların "alan yoğun" bir şekilde bertarafı mümkün değildir. Bu nedenlede önceden çamurların bir ön işlem görmesi ve suyunun alınması gerekmektedir. Çamurun düzenli depolanmadan görmesi gereken işlemleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür :

- Çamur aerob veya anaerob stabilize edilebilir,

- Çamur yoğunlaştırabilir,

Vakum filtreleri, filtrepresler, bandfiltre presler, santrifujlar),

- Diğer bertaraf yöntemleri ( tarımsal alanlara atılması, denizlere dökülmesi v.d. ) ,

Arıtma tesisilerinde oluşan çamur miktarlarını Tablo 5' de görüldüğü gibi özetlemek mümkündür. Bunun için beldelerde oluşan çamurların KM=Katı madde , OM=Organik madde, SU=Su içeriği ve kişi başına oluşan çamur gibi miktarlarının belirlenmesi ve çizelgeye işlenmesi gerekmektedir.

---------------------------------------------------------------------------------

g/N.G % YK % % l/N.G

( a . 100 )

KM=Kuru madde; OM=Organik madde --- ----

N=Nufus ; G=Gün Ortalama

---------------------------------------------------------------------------------A.) Taze çamur

ön çökeltim hav.

1. mekanik tes.

filtre son çök.

3. aktifçamur

son çök. fazla

çamur

---------------------------------------------------------------------------------B.) Çürütülmüţ

1. mekanik tesis

çürük çamuru

2. ... + DF çam.

3. .. + AÇ fazl.

---------------------------------------------------------------------------------

Arıtma çamurlar esasda iki şekilde depolanabilir :

Deponiye gelmeden önce de çeşitli ön işlemlere tabi tutulmalıdır. Bu işlemler homojenleştirme, kompostlaştırma v.d. olabilir. Kurutma öniţlemi tozlanmaya sebep olacak düzeye kadar ileri gitmemelidir. Deponilerde çok yoğun bir teknik uygulamalar söz konusudur. Her türlü deponilerden mutlaka aşağıdaki koşullar istenmektedir:

- Çamur ilave bir koku yüküne neden olmamalıdır

Birlikte depolamayı iki şekilde yapmak mümkündür :

Deponi stabilitesi nedeninden dolayı kesinkes doğrudan doğruya arıtma çamuru zemine yayılamalıdır. En az 3.0 m çöp tabakası ondan sonra arıtma çamuru yığınları inşaa edilmelidir. Çamur yığınları sedde kenarlarından da en azından 5.0 m mesafede olmalıdır. Üst katmanların inşaasında da, yeni çamur yığınının altda ki çamur yığının üstüne gelmemesine dikkat edilmelidir. İyi işletme koşul-larında deponi hacminin % 20 - 25 'i çamur depolanması için kullanılabilir. Çamur miktarı az ise yığın şeklinde çamur depolanması yerine noktasal olarak da çamurlar depolanabilir.

Eğer oluşan çamur miktarı çok fazla ise ve çöp ve diğer atıklarla birlikte depolanması olanaksızsa o zaman tek başına depolama zorunluğu doğar. Sadece arıtma çamurlarının depolandığı bir deponi her bakımdan çok pahalı olabilir, bu nedenle de mevcut evsel çöp deponilerinde monodeponi bölgeleri oluşturulmalıdır. Depolanacak yer eğimli olmalı ki , yağışlar hemen yüzeysel akışa geçsin ve deponi kütlesini etkilemesin. Depolanacak olan çamur oldukca iyi stabilize olmuş olması lazımdır. Kenar kayma stabilite değeri 50 kN/m2 olmalıdır.

Arıtma çamurlarının depolanması için homojenleştirme, kurutma, karıştırma ve kompostlaştırma gibi yoğun önişlemlerin yapılması gerekmektedir, yoksa depolama yerinin stabilitesini sağlamak ve kullanım ömrünü uzatmak imkansız gibi bir şeydir. Hatta kuru maddesinin % 90'nı organik madde, % 10'u da inorganik olanlarda yakmayı bir önişlem olarak devreye sokmak mutlaka gerekli olabilir.

- Suyu alınmış ve % 60 dolayında su içeren arıtma çamurlarının depolanması için yapılacak olan monodeponiler ancak çukur ţeklinde olan alanlarda daha uygun bir ţekilde inţaa edilebilir.

Monodeponi gibi düşünülüp yapılan deponiler, karışık olanlara kıyasla hiç de avantajlı değildir. Çevreye olumsuz etkileri daha fazladır. Bu durumda karışık depolama daha uyumlu görülmektedir.

- Çamurlar su ve gaz bilançosunu olumsuz etkileyeceklerdir,

- Çamurlar koku sorununun oluşmasına neden olabilirler. Özellikle de çöpler ayrışmaya başladıktan, yığındaki sıcaklıklar 60 dereceye kadar çıktıktan sonra koku daha yoğun bir şekilde yayılmaktadır. Bu nedenlerden dolayı da monodeponin şansı son zamanlarda yeniden artmaktadır. Ancak tekniğinin iyileştirilmesi gerekmektedir. Bunu içinde monodeponide nihai depolanabilecek çamurların oluşturduğu ve/veya oluşturacağı eluatların su kalitesi, içmesuyu kalitesinde olması istenmektedir. Bu ise çamurların yakılmasından veya solidifikasyonundan sonra mümkün olmaktadır. Her halukarda bu monodeponiler kontrol edilebilir ve iyileştirilebilir olmalıdır.

Çamur ve kül monodeponilerinden beklenebilecek emisyonlar :

. çamur kütlesinin % 5'i nötralizasyon ve çürüme suyu

. presleme etkisi ile oluţan su

Çamur monodeponisinde sızıntısu oluşup oluşmadığı, ne kadar oluştuğu hususları tam açıklığa kavuşmamıştır. Çünkü çamurun k_f-değeri 10_-7 ile 10_-11 m/s arasında değişmektedir . Bu nedenle de uzun bir süre sızıntı su oluşabileceğini düşünmek gerekir. Kül monodeonilerinde eğer her hangibir yüzey sızdırmazlık önlemleri alınmazsa yağan yağmurun yaklaşık % 50' si sızıntısu olarak zeminden akışa geçer.

Çamur monodeponilerinde oluşacak sızıntısuyun kirleticilerinin konsantrasyonu Tablo 6 'da görüldüğü gibi olabilir.

----------------------------------------------------------------

Görünümü ---- sarı, berrak

Elektriksel iletkenlik uS cm^-1 13.000 - 34.000

Toplam sertlik ^od 1,5 - 585

Amonyum mg/l 2.800 - 7.000

Klorür mg/l 360 - 4.400

Sulfat mg/l 5 - 3.600

Nitrat mg/l 0.10 - 183

Nitrit mg/l 1

Siyanür mg/l 0.02

Sülfür, hidrojensülfür mg/l 2 - 26

KMnO₄- tüketimi mg/l 1.100 - 13.600

Su banyosunda buharlaţa-

bilen fenoller mg/l 7 - 95

TTC- testi Engelleme etkisi yok

TOC mg/l 3.400 - 21.000

Sirke asiti mg/l 2.000 - 13.000

-----------------------------------------------------------------

İİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİİ

Materyal mg/kg KM mg/kg KM mg/kg KM mg/kg KM mg/kg KM

Curuf 0.9 0.2 0.32 0.2 1.1

Curuf-Uçucukül 1.1 0.8 0.02 0.04 1.6

Curuf-uçucukül iz 0.05 0.05 0.2 2.9

Çamur kurutma yatağının yapısı:

- Bunun üzerine 8 cm dane boyutu 60 mm olan çakıl, onun da üstüne 6 cm kalınlığında 18-25 mm'lik ve de onun üstüne 6 cm 0 - 12 mm'lik çakıl malzemesi gelir. Bunların en üstüne de 20 cm dere kumu konularak yatak tamamlanmış olur.

- Yatak kenarlarına 15x15x2,20 'lik hazır beton perdeler yerleţtirilebilir.

Çamur kurutma yatağına deneyimlere göre yılda bir metrekare alana 1,80 m³/m².a çamur yüklemesi yapılırsa; her yatak şarjındaki çamur yüksekliği de 0,20 metreyi geçmemesi gerektiğinden, yılda ancak 9 kere şarj yapılabiliyor demektir. ( a=yıl).

Buna karşılık çamur havuzlarına 3,6 m³/m².yıl kadar yükleme yapılabilmektedir.

% KM -----> 5 -------> 1 m³ çamurda ise 50 kg KM ;

1,8 m³/m².yıl x 50 kg/m³ = 90 kg KM/m².yıl

Çamur göletleri veya lagünleri toplam hacmi 260 000 m³ 'e kadar seçilebilmektedir. Bu durumda;

80 000 m³/yıl çamur oluşan ve çamurun su içeriği %96 olan bir yerde gölet, eğer su içeriği % 70'şe düşerse, kaç yıl hizmet verir?

Bazı sanayi çamurlarını depolasınız ve yıllarca bekletseniz su içeriği % 75-80 'lerden aşağıya hiç düţmez.

Cevap : 24 yıl ( yıllık çamur miktarı 80 000 m³'den 10 700 m³'e düţecektir).

İzmir Limanı Türkiye'nin büyük limanlarından biridir. Körfeze dökülen dere ve kanallardan katı maddeler gelmekte ve çökmektedir. Bu katı maddenin yapısına ve fraksiyon dağılımına göre de sorunlar oluşmaktadır. Akıntı hızının azaldığı yerlerde özellikle de liman bölgesinde bu katı maddeler çökmektedir. Liman tarama çamuru oluşmaktadır. Bu çamurun da yaklaşık %50'si kum ve diğerleri gibi kaba fraksiyondan oluşurken ( >63 μm); geriye kalan diğer yarısı da ince fraksiyondan oluşmaktadır ( <63 μm). Hinterlandindaki yoğun tarımsal ve sanayi faaliyetlerinden dolayı da bu çamurlar oldukça kirlilik açısından çok yüklüdürler. Liman tarama çamurunda bulunan ağırmetal kirlilik yükünün büyük çoğunluğu sanayii'den gelmektedir. İzmir limanında çamur taraması nedeni ile Urla açıklarında deniz kirlenmesine neden olmuş, sürekli olarak da İzmir Liman Tarama Çamurunun bertarafı gündemde kalmıştır.

Bir akarsuda suspanse (askıda katı madde) akarsu yolu ile taşınan toplam katı maddenin %85'ini oluşturmaktadir. Geri kalani ya yüzen maddeler ya da sürüklenen kati maddelerdir. Örneğin Hamburg da yilda 2 milyon m³ (5 milyon ton ) liman camuru olusmaktadir(>63μm). Bunun %50'si kum , %50'si de mil, kil.(<63 μm). Liman camurunun%90'i eski DDR ve Cekoslovakya'dan gelmektedir. Kolloid maddeleri da 1 - 10 μm boyutunda bulunmaktadir. Kati maddenin capina göre de cökme hizlari degismektedir :

Kati madde capi Partikel adi Cökme süresi

(1 m icin)

----------------------------------------------------------------

10 mm Cakil 1 Saniye

1 mm Kum 10 Saniye

0,1 mm Ince kum 2 Dakika

0,01 mm Kil 2 Saat

1 μm Bakterium 8 Gün

0,1 μm Kolloid 2 Yil

0,01 μm Kolloid 20 Yil

----------------------------------------------------------------

Tanelerdeki yüzey/hacim orani da cok önemlidir:

Tanecigin boyu Yüzeyi Hacimi Yüzey/Hacim orani

--------------------------------------------------------------

(μm) (μm²) (μm³)

--------------------------------------------------------------

1 6 1 6

10^-3 6*10³ 1 6000

---------------------------------------------------------------

* Elektrostatik karsilikli etkilesmeler ,

* Van-der-Waalls kuvvetleri ve Coulomb kuvvetleri

* Stabil kolloid suspanseleri

* Yumaklasma

* Tasinma

* Stabilizasyon

* Sogurma

* Organik ve inorganik tehlikeli maddeler

Fraksiyon Dane boyutu

---------------------------------------------------------------

Cökebilir > 100 μm

Süper kolloid 1-100 μm

Kolloid 10^-3 - 1 μm

Cözülmüs maddeler < 10^-3 μm (1nm)

--------------------------------------------------------------

Gerek dere yataklarından ve de gerekse yan kanallardan her yil cöken sedimentlerin toplanmasi ve uzaklastirilmasi gerekmektedir. Bu sedimentler ayni zamanda da bir cevre sorunu kaynagini olusturmaktadir.

Liman camuru genelde kil, mil, ince kum, cok ince organik maddeden olusmaktadir. Bunlara da cok sakincali ve tehlikeli maddeler ve agirmetaller baglanmaktadir. Bu maddelerin cogu canlilar icin tehlikelidir ve mutlaka besin zincirine girmemelidir. İzmir Liman Tarama Çamurları da sağlıklı bir şekilde bertaraf edilmek zorundadır. Bu konudaki çalışmalar çok ileri bir aşamaya ulaşmıştır.

Köhlhoff, D. (1991) : " Langzeitverhalten von Klaerschlamm im Deponien." Korrespondenz Abwasser, 38. Jahrg. , H. 6, S. 763-768

ATV/VKS (1989) : "Klaerschlammeinbau in Deponien - Gemeinsame Ablagerung von Klaerschlamm und Siedlungsabfaellen." Arbeitsblatt A 301.

ATV/VKS (1991) : " Monodeponie von Klaerscklamm" Arbeitsbericht, Kooespondenz Abwasser, 38. Jahrg. H.2, S. 285-290

LAGA (1979) :" Die geordnete Ablagerung von Abfaellen (Deponie-Merkblatt) Stand 1. Sept.

Köhlhoff, D. (1991) :" Klaerschlammeinbau in Deponien " Entsor-gungspraxis, H.11 , S. 714-718

1) Thome-Kozmiensky,K.J.u.a (1987): Recycling von Klärschlamm 1.2.EF.Verlag. Berlin

2) Thome-Kozmiensky K.J.(1987): "Behandlung von Sonderabfällen 1" EF-Verlag.Berlin

3) Dizer,H.et al (1986) :"Untersuchung zur Entseuchung von Klärschlamm durch aerob-thermophile Behandlung" Korrespondenz Abwasser. H.8, S.703-709.

1. Sulzer A.G., 1976: Umweltfreundliche Klarschlamm-Hygienisierung mit Gammastrahlen. Winterthur. Scweiz.

2. Trinkwasserverordnunng, 1975 : (TV) Bundesgesetzblatt. Teil 1, Angale 2. BRD.

Rytlewski, Gabriele ; Dr. (1994) : Gift-Depots im Sediment. DF Sonderdienst angewandte Wissenschaft, Nr. 2/94 A, Bonn.