Denizli'de Evsel Katı Atık Bertarafı ve İleriye Yönelik Öneriler

 

Ertuğrul ERDİN ve İbrahim EREŞME

 

1. Giriş

 

Türkiye genelinde olduğu gibi Denizli ilinde de katı atıkların bertarafı düzenli ve problemsiz bir şekilde gerçekleşememektedir. Bu yüzden insanların faaliyetleri sonucu oluşan katı atıklar gelişigüzel bertaraf edildiğinden çevremizi olumsuz olarak etkilemektedir. Denizli ilinde oluşan çöplerin oluşumu, toplanması, taşınması ve bertaraf yönteminin seçilmesi ana amaçtır. Yukarıdaki amaçlar doğrultusunda Denizli ilinin fiziksel ve sosyolojik özellikleri araştırılmış, mevcut deponi alanı incelenmiş, çöp bileşenleri ortaya konmuş, katı atık bertarafında uygun görülen deponinin tasarımı yapılıp ileriye yönelik iyileştirme ve değiştirme yöntemlerinden bahsedilmiştir.

 

Günümüzde yoğun nüfus artışı, hızlı gelişen teknoloji ve karmaşık kentleşme süre-ci ve buna ilişkin olarak yaşam standartlarının değişmesi tüketim eğiliminin artması ile birlikte, uzaklaştırılması gereken katı atık miktarı da fazlalaşmak-tadır. Katı atıkların neden olduğu toplum ve çevre sağlığı tehlikesi de önemli boyutlara ulaşmaktadır. Bunların sonucunda da katı ve sıvı atıkların çevreye zarar vermeden ve ekonomik bir biçimde bertaraf edilmesi sorunu önemli boyutlara ulaşmaktadır. Türleri ve miktarları giderek artmakta olan evsel atıkların bertaraf edilmelerinde en önemli faktör bu maddelerin çevre ile olan etkileşimleridir. Ekonominin ve teknolojinin gereği olarak bu atıkların bir bölümünün tekrar kullanıma sunulması mümkün olmakla birlikte, tekrar kullanıma sunulmayan atıkların çeşitli yöntemlerle bertaraf edilmesi çevre ve insan sağlığı açısından büyük önem taşır. Evsel atıkların bertaraf edilmesinde uygulanacak en çağdaş, en ekonomik, ve çevre sorunları açısından en güvenli olanı "sağlıklı gömme" yöntemidir. Bu yöntemde katı atıklar bilimsel araştırmalar sonucunda seçilecek uygun arazilere boşaltılıp sıkıştırıldıktan sonra üzerleri belirli kalınlıkta toprak tabakası ile örtülerek çimlendirilir ve yeşil alan haline getiririlir. Ana kaynakları ve türleri çok farklı olan tüm katı ve sıvıların ekolojik dengeyi bozmadan, çevre kirliliğine yol açmadan ve insan sağlığını tehdit etmeden, önceden hazırlanmış bir program çerçevesinde depolanması gerekir.

Bu konuda depolama alanının jeolojik, hidrojeolojik iklim ve topografik koşulları çok iyi değerlendirilmelidir. Planlama, analiz ve tasarım evreleri, değişik bir çok mühendislik ilkelerini ve ekonomik ilkeleri kapsadığından bu konu çok disiplinli bir yaklaşımla ve dikkatle ele alınarak üzerinde önemle durulmalıdır.

 

Yerleşim bölgelerinde, üretilen katı atıkların kontrollü olarak biriktirilmesi, toplanması, taşınması ve zararsız hale getirilmesi görevi yerel yönetimlere düşmektedir. Bu konuda ülkemizde yeterli ve sağlıklı çalışmalar yapılmayışının sebebi yerel yönetimlerin katı atık bertarafına gerekli önemi vermemelerinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle bu projede Denizli İli katı atıklarının mevcut bertaraf şekli irdelenecek ve ileriye yönelik geliştirme ve iyileştirme yöntemleri önerilecektir.

 

2. Katı Atıklarla İlgili Yasalar ve Yönetmelikler

 

Yerleşim bölgelerinde katı atıklardan kaynaklanan çok çeşitli çevre sorunları mevcut olmasına rağmen, katı atıkların toplum sağlığına uygun bir toplanmasına, zararsızlaştırılmasına ve bertaraf edilmesine ilişkin özel yönetmelikler henüz çıkartılmamıştır.

 

Türkiye'de insan ve çevre sağlığının korunması ile ilgili kanun ve yönetmelikler aşağıda sıralanmıştır.

- 03.04.1930 tarih ve 1580 sayılı Belediye Kanunu,

- 24.04.1930 tarih ve 1593 sayılı Umumi Hızıssıhha Kanunu,

- 22.03.1971 tarih ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu,

- 09.08.1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu,

- 27.06.1984 tarih ve 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu,

- 05.06.1930 tarih ve 19833 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "Çevre korunması yönünden tehlikeli ve zararlı maddelerin ithallerin kontrolü hakkında tebliğ,

- 04.09.1988 tarih ve 19919 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Su Kirliliği kontrolu yönetmeliği,

- 12.03.1989 tarih ve 20106 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği İdari Usuller Tebliği,

- 14.03.1991 tarih ve 20184 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği'dir.

 

2.1. Bu Güne Kadar Yapılan Çalışmalar ve Değerlendirmeler

 

Katı atık konusu ile ilgili resmi kuruluşlar arasında, Çevre Müsteşarlığı, Sağlık Bakanlığına bağlı çeşitli daire ve laboratuvarlar, Turizm Bakanlığı, valilikler, Türkiye İeker Fabrikaları A.İ. veya Türkiye Elektrik Kurumu gibi kamu iktisadi teşekkülleri sayılabilir.

 

Katı atıklarla konusu en yakından ilgili kuruluşlar Belediyeler'dir. Özellikle nüfusu 50.000 in üzerinde olan yerleşim bölgelerinde katı atıklarla ilgili sorunlar ciddi boyutlar kazanmaktadır. ODTÜ, Boğaziçi, İTÜ, Yıldız, Dokuz Eylül, 19 Mayıs, Fırat ve Atatürk Üniversiteleri gibi çeşitli üniversitelerin Mühendislik Fakülteleri ile Çevre Mühendisliği Bölümlerinde katı atıklar konusunda çok değişik çalışmalar yapılagelmiştir. Türk Belediyecilik Derneği, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Çevre Koruma ve Yeşillendirme Derneği, Türkiye Çevre Sorunları Vakfı konu ile ilgili gönüllü kuruluşlar arasındadır.

 

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Dünya Sağlık Örgütü,

Dünya Bankası gibi kuruluşlar, katı atıkların uluslararası düzeyde yönetimine ve geri kazanımına ilişkin çalışmalar sürdürmektedir.

 

Son yıllarda, belediye çöpleri ve diğer atıkların biriktirilmesi, toplanması ve taşınmasından başlanarak nihai olarak bertaraf edilmesine kadar tüm konularda ileriye yönelik gelişmeler olmuştur. Bu gelişmelere örnek olarak, Türkiye'de ilk kez Denizli Belediyesi'nce, Türk-Alman Teknik İşbirliği ile yürütülmekte olan Hedefe Yönelik Proje Planlaması(ZOPP) gösterilebilir. Çeşitli çöplerin toplan-masında uygun nitelikte çöp biriktirme kapları, sıkıştırmalı ve sıkıştırmasız toplama araçları, kompost ve yakma tesislerinde kullanılan makina aksamı gibi katı atıklarla ilgili çok değişik ürünler imal eden kuruluşlar kurulmuştur.

 

3.1. Beldenin Fiziksel ve Yerel Özellikleri

 

Denizli, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege Bölgesinin doğusunda, Ege-İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil eder. Çameli ve Kale ilçeleri Akdeniz; Sarayköy, Buldan' ın bir bölümü ve Denizli Merkez ilçesinin Çürüksu Vadisi Ege; diğer ilçeleri ile İç Anadolu Bölgesine dahil olmakta ve durum, iklim, bitki örtüsü gibi diğer etmenler üzerine tesir etmektedir.

İl toprakları 28° 30' ve 29° 30' doğu boylamları ile 37° 12've 38° 12' kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. İl sınır itibarı ile doğudan Burdur, Isparta, Afyon ve Batıdan Aydın, Manisa, kuzeyden Uşak, güneydense Muğla illeri ile komşu bulunmaktadır.

 

Denizli ili Ege ile İç Anadolu arasında yer yer birine veya diğerine yakın iklim özellikleri gösteren bir geçit bölgesi üzerinde olup, tüm olarak iklimi Ege Bölgesine nazaran biraz sertçedir. Yazın sıcaklık +40 ° C'ye kadar yükselir. Kışın da -10 ° C ye kadar düşer. Esasen Denizli iklim bakımından İç Anadolu'ya yakın bir iklim vermektedir. Denizli toprakları, güneyde Akdeniz'in, batıda ise Ege Denizi' nin etkisi altına girer. Denizli ilinde dağlar denize dik olarak uzanmakta olduğundan, şehir batıdan gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yazlar ise serin geçmektedir. Yağmur daha ziyade kış başlarına tesadüf eden zamanlarda yağmaktadır. Denizli'de ortalama sıcaklık 12 yıllık rasatlara göre 15.8 ° C olmaktadır. En yüksek sıcaklık 41.2 ° C olarak kaydedilmiştir. Denizli'de 6 yıllık rasatlara göre ortalama bulutlu gün 3.9 dur. Ayrıca 148.2 gün açık ve 60.0 gün kapalı geçmektedir. Ege Bölgesi Akdeniz yağış rejimi göstermekle beraber Denizli'nin kıyıdan iç kesimde bulunuşu sahile nazaran az yağışlı olmasını icabettirir. İlde 27 yıllık rasatlara göre yıllık yağış miktarı 338.4 mm olmuş-tur. İlde ortalama rüzgar hızı 1.2m/sn dir. Egemen rüzgar yönü, yıl içinde 1405 kez esen güneydir (kıble). Bunu kuzeybatı (karayel) ve kuzey (yıldız) rüzgarları izlemektedir. Merkez ilçede en hızlı rüzgar ise 36.9 m/sn ile güneydir.

 

Toprak Yapısı : 11894 km2'lik alanıyla Türkiye topraklarının yaklaşık %1,5'ini kaplar. Denizli ilinde toprakları tüketircesine etkileyen çok güçlü bir erozyon vardır. İlde erozyon nedeniyle terkedilmiş yaklaşık 20000 hektarlık çıplak, kayalık ve moloz alanı bulunmaktadır. İl topraklarının 1 milyon hektarlık çok büyük bir bölümü hafif ya da ileri derecede erozyon zararı ile karşı karşıyadır.

 

Jeolojisi: Denizli ilinin arzi karekteri daha çok dördüncü zaman ve metamorfik kayalarla alüvyondan ibarettir. İlin arazi yapısında jeolojik zamanlar birbirine karışmış durumdadır. Topraklarında genellikle neojen hakimdir. Denizli il topraklarında tüm jeolojik zamanlarda oluşmuş kesimlere rastlanmakla birlikte, genellikle, Dördüncü ve Üçüncü Zaman toprakları egemendir. Bu arada, yer yer volkanik kayalarda göze çarpmaktadır. Jeolojik yapı bakımından denizli ili deprem bölgesine girmektedir.

 

Hidrojeolojisi: Denizli ili akarsular bakımından zengindir. Ege Bölgesi'nin üç büyük akarsuyundan biri olan Büyük Menderes Nehri ildeki akarsuların en büyüğüdür. Ayrıca Çürüksu Çayı ,Dalaman Çayı, Akçay denizli ili üzerinde yer teşkil eden önemli akarsulardır. İlde 9950 hektar alan göllerin önemlileri; Acıgöl, Beyler, Karagöl ve Işıklı gölüdür. Ayrıca Denizli ilinin yeraltı su kaynakları bakımın dan çok zengin rezervleri vardır. Bunun yanında Kızıldere Jeotermal alanına sahiptir.

 

Bitki Örtüsü : Denizli ili bitki örtüsü bakımından Ege Bölgesi ve Akdeniz il, İç Anadolu arasında bir geçit noktasıdır. Ovalar burada yazın sararıp kuruyan görünüşü ile bozkırı andırır.İlk bakışta her yanı bir yeşillik örter.Ortalık bir çiçek denizi olur. Dağların yüksek alnları ormanlarla kaplıdır. Bu ormanların büyük bir bölümü yangınlara ve baltalara yenilerek yitirilmiş, yerlerini de çalılıklar almıştır. Bununla birlikte denizli'de orman varlığı büyük bir yer tutar. Arazinin %5'i ormanlarla kaplıdır. Ormanların %40'ı normal koru, %25'i bozulu koru, %35'i bozuk baltalıktır. Son yıllarda park ve yeşil alanlarla birlikte ağaçlandırmada hızla artmıştır. Ormanlarda daha çok karaçam, kızılçam, sedir, ardıç gibi iğneli yapraklı ağaçlarla; meşe, kayın, çınar ve dişbudak gibi yapraklı ağaçlar bulunur. ormanın yoksunlaştığı yerlerde kışın yapraklarını dökmeyen Akdeniz ve Ege Kıyılarının çalılıkları (maki) görülür. Büyük Menderes boyunda ve ilin batısında zeytinliklere rastlanır. Zeytinliklerin bittiği yerler İç Anadolu Bölgesinin başladığı yerlerdir. İlde genellikle her türlü bitki yetişir.

 

Hayvan Türleri ve Populasyonu: Denizli'de hayvancılığın geliştirilmesi için çalışmalar hızlandırılmıştır. Koyun, kıl keçisi, sığır, manda, at, eşek beslenir. Kümes hayvanları vearıcılık gelişmiştir. Denizli ili av hayvanları bakımından oldukça zengin bir yöredir. Bunlar arasında Merkez İlçedeki tavşan, dağ keçisi, domuz ile keklik, üveyik, bıldırcın gibi kuş türleri; yaban ördeği, tilki, turna, sarıkuş, güvercin ggibi hayvanlar sayılabilirler. İl'deki tatlı sularda da sazan ve yayın gibi balıklar avlanabilmektedir. "Denizli Irkı" adıyla bilinen tavuklar ve özellikle "Denizli Horozu" Türkiye ölçeğinde ünlüdür. Denizli Horozu uzun ve tatlı ötüşüyle meşhurdur.

 

3.2. Beldenin Sosyal ve Ekonomik Özellikleri

 

Nüfus Projeksiyonu (Lolistik Gelişme ve Doygun Nüfus)

Tablo 2. Denizli merkez ilçenin yıllara göre nüfus değişimi

┌──────┬───────┬──────┬───────┬──────┬───────┬──────┬───────┐

│ 1955 │ 1960 │ 1965 │ 1970 │ 1975 │ 1980 │ 1985 │ 1990 │

├──────┼───────┼──────┼───────┼──────┼───────┼──────┼───────┤

│ 29909│ 48925 │ 64331│ 82372 │106902│ 135373│169130│ 204118│

└──────┴───────┴──────┴───────┴──────┴───────┴──────┴───────┘

 

Ülke geneline göre düşük bir gelişme temposu gösteren Denizli'nin nüfusu 1927'de 245000 idi. Bu sayı 53 yılda %146 artarak 1980'de 603000'i aşmıştır. Ülke genelnüfusu ise aynı süre sonunda %228'lik bir artış göstererek 3,5 katına yaklaşmıştır.Nüfusun gelişmesi, yıllık artış hızları açısından incelendiğinden 1950'ye değin ülke genelinden bağımsız dalgalanmalar gösteren Denizli'nin nüfus artış hızının, 1940-45 ve 1955-60 dönemleri dışında, sürekli Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmüştür.

 

Tablo 3. Denizli ili için nüfus analizi

┌─────────┬───────────────────────┬───────────────────────┐

│ Sıra No │ Yöntem Adı │ N2020(kişi) │

├─────────┼───────────────────────┼───────────────────────┤

│ 1 │ İller Bankası │ 495450 │

│ │ │ │

│ 2 │ Üstel Yöntem │ 1840045 │

│ │ │ │

│ 3 │ Lineer Yöntem │ 337900 │

└─────────┴───────────────────────┴───────────────────────┘

Seçilen yöntem iller bankası yöntemidir. Nedeni ise 1955-1990 yılları arasındaki nüfus artışı İller Bankası yöntemi ile uyum sağlamaktadır. Denizli ilinin gelişim yapısı nadeniyle seçilen nüfus değerini sağlayacağı düşünülmektedir. Buna göre Proje nüfusu; N2020 = 495450 kişi olarak belirlenmiştir.

 

3.3. Nüfus Stürüktürü

 

Denizli ilinin gelir seviyesine göre nüfus stürüktürü aşağıdaki gibidir (DİE Genel Nüfus Sayımları):

Yüksek gelirli --A-- %12

Orta gelirli --B-- %40

Ortanın altında gelirli --C-- %28

Az gelirli --D-- %20

Buna göre nüfus dağılımları;

A : 59454 kişi

B : 198180 kişi

C : 138726 kişi

D : 99090 kişi

Denizli nüfusu (0-14), (15-64) ve (64-üstü),olmak üzere 3 ana yaş grubuna ayrılmıştır. (0-14) yaş grubu, nüfusun %39'unu, (15- 64)'ü %54.8'ini, (64-üstü) ise %6,2 sini oluşturur. Buna göre;

(0-14) yaş grubu : 193225 kişi

(15-64) " : 271507 kişi

(64-üstü) " : 30718 kişi

 

* Sosyo Ekonomik Yapı

 

Türkiye yüzölçümünün %1,5'ini kaplayan Denizli'de, 1980 ülke nüfusunun %1,4'ü yaşamaktaydı. İlde kişi başına düşen gelir ülke ortalamasını altındadır.Kişi başına gayri safi hassıla türkiye ortalamasının %87,2'si kadar olup, bu açıdan iller arasında 23. sıradadır.

 

Denizli ekonomisi, ilin "kalkınmada öncelikli iller" arasına alındığı 1973'ten sonra canlılık kazanmaya başlamıştır. Ancak, nüfusun ekonomik niteliklerine ilişkin en son bilgilerin 1975 yılı ile sınırlı olması, 1975 yılı sonrasındaki yapısal değişimin ekonomik bakımdan faal nüfus üzerindeki etkilerini değerlendirmeyi olanaksız kılmaktadır.

 

* Tarım

 

Gerek arazi ve gerekse iklim ve insan gücü açısından tarım, Denizli ekonomisinde önemli bir yeye shiptir. denizli ilinde de il faal nüfusunun %70'e yakın bölümü tarımla uğraşmaktadır. Özellikle denizli'nin "tarımsal kalkınmada pilot il" seçilmesi ildeki tarımsal gelişmeyi hızlandıran bir rol oynamıştır.

 

Denizli topraklarının çok büyük bir bölümü tarıma elverişlidir. İlin kuzey kesimi Büyük Menderes boyunca uzanan verimli topraklardan oluşur. İlin güneyi ormanlarla kaplıdır. Orta ve dogu kesimleri ise Ege ve İç anadolu Bölgeleri arasında "ara- bölge" özelliği gösteren bir tahıl-baklagil alanı ve hayvancılık bölgesidir.

 

1950'lerden sonra tarımsal altyapının gelişmesi ve modern girdi kullanımının artması, ekin alanlarını hızla gelişmesine yol açmıştır. Ancak çayır ve meraların sürülmesi ile sağlanan bu gelişme, hayvancılığın gerilemesine neden olmuştur.

Denizli ilinde tahılın her türü yetiştirilmektedir.Tahıl üretiminde buğday başta gelmektedir. Arpa üretimi buğdayın yarısı kadardır. Üretilen ürünler arasında az oranda mısır ve fasulye de bulunur. İekerpancarı ve pamuk ekim alanları da önemli yer tutmaktadır. Üzüm, zeytin ve antepfıstığı ilde bol ürün veren meyveler arasındadır.

 

Sulu tarım yapılan bölgelerde; pamuk, susam, şekerpancarı, mısır, meyve, sebze; kısmen sulu tarım yapılan bölgelerde; şekerpancarı, anason, meyve, sebze, mısır; kuru tarım yapılan bölgelerde; tahıl, bostan, tütn, nohut, mercimek, burçak gibi ürünler yetiştirilmektedir.

 

* Hayvancılık

 

Denizli'de hayvancılık eskiden beri önemli bir ekonomik uğraş olmuştur. Hayvancılığa koşut olarak ilde dericilik de gelişmiştir. İlde hayvancılık genelde mera hayvancılığı niteliğini taşır. Beslenme yetersiz, ırklar yozlaşmış bir durumdadır. Denizli'de en çok koyun, kıl keçisi, sığır, manda, at, eşek yetiş-tiriciliği ile tavukçuluk ve arıcılık yaygındır. ayrıca tatlı su balıkçılığında da ilerlemeler görülmektedir. İlde tavukçuluk eski önemini koruyamamış olmakla birlikte, ötüşüyle bilinen "Denizli Horozu" Türkiye çapında ünlüdür.

 

* Ormancılık

 

İl ormanları Ege ve Akdeniz Bölgelerine giren kesimlerde yoğundur. 524754 hektar olan Denizli orman alanı il toplam alanının %44'ünü kaplamaktadır. Bu oran Türkiye ortalamasının üzerindedir. Denizli ormanlarını yaklaşık %40'ı normal koru, %26'sı bozuk koru ve %34'ü bozuk baltalıklardan oluşur. Koruların genel orman alanı içindeki payıyaklaşık %66'dır. Bu oranla Denizli yurt ölçeğinde sekizinci sıradadır. İlde korular kızılçam, karaçam, sedir ve ardıç gibi iğneli ağaçlarla, meşe ve kestane gibi yapraklı ağçlardan oluşur. Baltalıklardaki egemen ağaç türü ise meşşedir. Ormanların ana ağaç yapısını, çınar, karaağaç, sandal, kayın, dişbudak ve mersin gibi ağaç ve ağaççıklar tamamlar.

 

* Ticaret

 

Denizli ticaretini Aydın demiryolu üzerinden İzmir'le yapmaktadır. Yetiştirdiği ürünleri oraya gönderir. Oradan da kendisine gerekli olan işlenmiş maddeleri alır. Yakın zamanlara kadar Denizli dış pazarlarla ilişkisini demiryolu ile sağlardı. İimdi ise denizli-Uşak, Denizli-İzmir karayollarının açılmasıyla ulaşımın bir bölümü kamyonlra geçmiş ve ulaşım kolaylaşmıştır.

 

Bugün Denizli yetiştirdiği ürünleri kolaylıkla İzmir Limanına inbdirebilmektedir. Bu durum bölgenin ticaret hayatında etkisinigöstermiş ve ekonomik hayat eskisine oranla canlılık kazanmıştır. Denizli en çok canlı hayvan, tahıl yaprağı, pamuk, tütün, afyon ve haşhaş tohumu ile şekerpancarı ihraç eder. Belli başlı sattığı mallar arasında dokuma, Türkiye'de geniş bir pazara sahip bulunmaktadır. Bunun yanında iplik ve dokuma fabrikaları, çırçırlama ticari alanda geniş yer tutmakt-adır. Denizli ticareti daha çok dokuma ve pamuk endüstrisi çerçevesinde toplanır.

 

İl çapında üretilen el dokumaları toptancılara satılır. Toptancıda dışarılara pazarlar. Denizli'nin tarihi ihraç maddeleri arasında kırmızı kumaşları ve beyaz tülbentten sarıklık bezleri, bunun yanısıra pamuk kumaş üzerine altın işlemeli kumaşları ile elvan sahtiyanları çok ünlüdür.

 

* Sanayi

 

Denizli'de sanayi hızla gelişmektedir. Dokuma ve metal sanayi ön sıradadır. Denizli'nin yakın bir gelecekte sanayi merkezi haline gelmesi beklenmektedir.

1970'lerin başından beri hızlı bir sanayileşme süreci yaşayan denizli'de en ağırlıklı sektör dokuma sanayidir. İlde oldukça eski bir geçmişi olan bu faaliyet 19502 lere değin el dokumacılığı şeklinde yürütülmüştür.

 

Denizli'nin 1973'te "kalkınmada öncelikli iller" kapsamına alınmasının sağladığı teşvikler, yurt dışında çalışan denizli'lerin birikimlerini sanayi yatırımlarında değerlendirme, bu amaçla da çok ortaklı şirketler (işçi şirketleri) kurma eğilimleriyle birleşince, il imalat sanayi 19702 lerde hızlı bir gelişme süreci yaşamıştır. İlde biri Sümerbank'a biri de Orman İşletmesi'ne bağlı iki devlet işletmesi bulunmaktadır. Öbür büyük işletmelerin tümü özel kesimindir. Denizli'de dokumadan sonra en önemli sanayi dalı metal eşyadır. Gıda sanayinde un ve şekerli yiyecekler ağırlıktadır. Metal ana sanayinde ise demir ve bakır haddeciliği önem taşımaktadır.

 

* Turizm

 

Denizli ili, coğrafi konumu özellikle her mevsimde insanların çalışmalarına uygun iklimi, sularından bereket fışkıran Büyük Menderes, beyaz altın kaynağı Denizli ve Sarayköy ovaları, tarihsel değer ve zenginlikleri ile bir uygarlık yatağıdır.

Denizli-Antalya turizm bölgeleri arasındaki bağlantı üzerinde, Kutsal Hac yolu olarak adlandırılan turistik İzmir-Efes Yolun sunundadır. Denizli'nin diğer turistik yerlere güvenli yollarla bağlantısı vardır.İl; konaklama yeri, yol-taşıt, lokanta, yardımcı tesisler bakımından her türlü isteği karşılayabi-lecek düzeydedir. Nitekim antik çağın büyük ve kutsal şehirlerinden Hierapolis, Laodikya, Tripolis, Akhan ve Çardak Kervansarayları, Honaz bu topraklar üzerinde kurulmuştur. Bugün bile o eski önemini yitirmemiştir. Denizli Horozu'da ülkemizde önemli bir üne sahiptir. Denizli'nin simgelerinden olan Pamukkale, ilin başlıca turistik yöresidir. Pamukkale dünyada ünlü tabiat harikaları arasındadır. Buradan dökülen şifalı sular, Denizli'yi bir turizm bölgesi durumuna getirmiştir. Pamukkale'nin dünyada eşi bulunmayan travertenleri Denizli'nin en büyük turizm zenginliğidir. Her sene önemli bir turist kitlesini Pamukkale'ye çekmektedir. Pamukkalenin Turizm mevsimi öncelikle bahar ve yaz aylarıdır.

 

* Kentsel Altyapı Durumu

 

Denizli ilki %6'lık bir nüfus artışıyla ve hızlı sanayisiyle fazla büyümektedir. Merkez köyleri de içine alarak büyük şehir hüviyetini kazanmaktadır. İlde Denizli Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğünce alt yapı hizmetleri 21 memur ve 223 işçi personeli ile yürütülmektedir.

 

* Su Temini

 

Denizli Belediyesi İmar Projesinin 18. maddesinin uygulandığı yerlerde imar yolu açılmış bulunan kısımların alt yapı hizmetlerinden olan içme suyu şebekesi çalışmaları hızla sürdürülmüş ve halen devam etmekte olup, bunun yanısıra mevcut hatların bakım ve yenileme çalışmaları devam etmektedir.

 

4. Denizli'de Oluşan Çöp ve Katı Atık Miktarlarının Kaynaklarına Göre Dağılımı

 

Denizli de oluşan çöp miktarları a)Evsel çöp, b) Esnaf çöpü, c) Tarımsal atıklar , d) Sanayi çöpü, e) Orman çöpü kaynaklarına göre aşağıdaki gibi verilebilir:

Evsel çöp miktarı= Yiyecek atıkları + kağıt-karton + naylon

= 0.365 + 0.047 + 0.005 = 0.417 kg/N.gün

Esnaf çöpü = Cam + kemik + ince çöp

= 0.034 + 0.006 + 0.352 = 0.392 kg/N.gün

Tarımsal atıklar = Bahçe atıkları = 0.013 kg/N.gün

Sanayi çöpü = Plastik + Metal-teneke + deri + tekstil + lastik

= 0.016 + 0.011 + 0.003 + 0.006 + 0.010 = 0.046 kg/N.gün

Orman çöpü = Odun + Taş-toprak = 0.003 + 0.007 = 0.01 kg/N.gün

 

Tablo 5 . Beldenin katı atık sınıflarının belirlenmesi

────────────────┬────────┬────────┬────────┬─────────┬────────┐

│Katı Atık Sınıf.│kg/N.gün│lt/N.gün│ ton/yıl│ton/N.yıl│m3/N.yıl│

├────────────────┼────────┼────────┼────────┼─────────┼────────┤

│Evsel çöpü │ 0.417 │ 0.650 │75466.94│ 0.1523 │ 0.2532 │

│Esnaf çöpü │ 0.392 │ 1.128 │70869.18│ 0.1430 │ 0.4213 │

│Sanayi çöpü │ 0.046 │ 0.048 │ 8085.74│ 0.0163 │ 0.0179 │

│Tarımsal atıklar│ 0.013 │ 0.017 │ 2378.16│ 0.0048 │ 0.0062 │

│Orman atıkları │ 0.010 │ 0.021 │ 1743.98│ 0.0035 │ 0.0074 │

└────────────────┴────────┴────────┴────────┴─────────┴────────┘

Xsık.çöp = 0.8 kg/lt

 

Evsel Çöpün Bileşenleri Gruplandırılması

 

- 2020 yılında bir günde oluşacak toplam çöp miktarı

0.878 kg/N.gün x 495450 N = 435005 kg/gün

 

Organik I Kombinasyonu

 

Organik I; %70 su; %10 inorganik madde; %20 organik madde içerir Yiyecek atıkları %41.6; 133.12 kg/N.yıl = 0.365 kg/N.gün

- 2020 yılı için organik I miktarı:

435005 kg/gün x %41.6 = 180962 kg/gün (Organik I)

Su miktarı = 180962 x 0.70 = 126674 kg/gün su

Organik madde = 180962 x 0.20 = 36192 kg org.mad/gün

İnorganik madde = 180962 x 0.10 = 18096 kg/gün inorg. madde

 

Organik II Kombinasyonu

 

Organik II; %10 inorgan. madde; %50 organik madde; %40 su içerir

Organik II = Kağıt-karton + Deri + Odun + Bahçe atıkları

Org. II yüzdesi = %5.4 + %0.3 + %0.3 + %1.5 = %7.5

- 2020 yılı için organi II miktarı:

435005 kg/gün x %7.5 = 32625 kg/gün

Su miktarı = 32625 x 0.40 = 13050 kg/gün su

Organik madde = 32625 x 0.50 = 16313 kg/gün organik madde

İnorganik madde = 32625 x 0.10 = 3263 kg/gün inorganik madde

 

Organik III Kombinasyonu

 

Organik III; %20 su, %5 inorg. madde, %75 org. madde içerir.

Organik III = Plastik + Naylaon + Lastik + Kemik + Tekstil

Org. III yüzdesi = %1.8 + %0.6 + %1.1 + %0.7 + %0.7

Toplam Org. III yüzdesi = %4.9

- 2020 yılı için Org. III miktarı:

435005 kg/gün x %4.9 = 21315 kg/gün

Su miktarı = 21315 kg/gün x 0.20 = 4263 kg/gün su

Organik madde = 21315 kg/gün x 0.75 = 15986 kg/gün org. madde

inorganik madde = 21315 kg/gün x 0.05 = 1066 kg/gün inorg. madde

 

İnce Çöp Kombinasyonu

 

İnce çöp yüzdesi % 40.1 dir.

- 2020 yılı için ince çöp miktarı:

435005 kg/gün x 0.401 = 174437 kg/gün

İnce çöpün; %50 su, %25 org. madde, %25 inorg. madde içerir.

Su miktarı = 174437 kg/gün x 0.50 = 87219 kg/gün su

Organik madde = 174437 kg/gün x 0.25 = 43609 kg/gün org. madde

inorganik madde= 174437 kg/gün x 0.25 = 43609 kg/gün inorg.madde

 

Değerli-Değersiz İnert Madde Kombinasyonu

 

İnert madde = Metal-Teneke + Cam + Taş-Toprak

İnert Madde % si = %1.2 + %3.9 + %0.8

Toplam inert madde % si = % 5.9

- 2020 yılı için inert madde miktarı:

435005 kg/gün x 0.059 = 25665 kg/gün

İnert madde; %5 su, %95 inorg. madde içerir.

Su miktarı = 25665 kg/gün x 0.05 = 1283 kg/gün su

 

inorganik madde = 25665 kg/gün x 0.95 = 24382 kg/gün inorg.madde

 

Çeşitli Kaynaklardan Gelen Çöplerin Madde Grubu Analizi (Toplam ve Özgün KA Miktarları)

Geri Kazanılabilir Madde Miktarı

 

Denizli ilinde geri kazanılabilir madde miktarı Tablo 6'de görülmektedir.

Tablo 6 . Geri Kazanılabilir Madde Miktarı

┌───────────────────────────────────────────┐

│ Madde Miktarı (kg/N.gün) │

│ ───────────── ──────────────────── │

│ Kağıt, karton 0.047 │

│ Cam 0.034 │

│ Metal, teneke 0.011 │

│ Plastik 0.016 │

│-------------------------------------------│

│ Toplam 0.108 kg/N.gün │

└───────────────────────────────────────────┘

Ham çöpün %12.30'u geri kazanılabilir niteliktedir.

 

Kompostlaştırılabilir Madde Miktarı

Denizli ilinde kompostlaştırılabilir madde miktarı Tablo 7' de görülmektedir.

Tablo 7: Kompostlaşabilir madde miktarı

┌───────────────────────────────────────────┐

│ Madde Miktarı (kg/N.gün) │

│ ───────────── ──────────────────── │

│ Yiyecek atıkları 0.365 │

│ Kağıt, karton 0.047 │

│ Deri 0.003 │

│ Odun 0.003 │

│ Bahçe atıkları 0.013 │

│ İnce Çöpler 0.352 │

│-------------------------------------------│

│ Toplam 0.783 kg/N.gün │

└───────────────────────────────────────────┘

Ham çöpün % 89.18'i kompostlaştırılabilir niteliktedir.

 

Yanabilir Madde Miktarı

Denizli ilinde yanabilir madde miktarı Tablo 8 'de görülmektedir

Tablo 8: Yanabilir madde miktarı

┌───────────────────────────────────────────┐

│ Madde Miktarı (kg/N.gün) │

│ ───────────── ──────────────────── │

│ Yiyecek atıkları 0.365 │

│ Kağıt, karton 0.047 │

│ Deri 0.003 │

│ Odun 0.003 │

│ Kemik 0.006 │

│ Tekstil 0.006 │

│ Bahçe atıkları 0.013 │

│ Plastik 0.016 │

│ Naylon 0.005 │

│ Lastik 0.010 │

│-------------------------------------------│

│ Toplam 0.474 kg/N.gün │

└───────────────────────────────────────────┘

Ham çöpün %53.99'u yanabilir niteliktedir.

 

Çöpün Tüm Bileşenlerinin Ağırlıksal ve Hacimsel Yüzdeleri

Tablo 9 . Çöp Bileşenlerinin Ağırlıksal ve Hacimsel Yüzdeleri

┌──────────────────────────────────────────────────┐

│ Çöpün Bileşenleri Ağırlıksal(%) Hacimsel(%) │

│ ────────────────── ─────────────── ──────────── │

│ Yiyecek artıkları 41.6 29.35 │

│ Kağıt, karton 5.4 5.31 │

│ Plastik 1.8 0.86 │

│ Naylon 0.6 0.21 │

│ Metal, teneke 1.2 1.13 │

│ Cam 3.9 3.06 │

│ Deri 0.3 0.05 │

│ Kemik 0.7 0.32 │

│ Lastik 1.1 0.16 │

│ Taş, toprak 0.8 0.91 │

│ Odun 0.3 0.21 │

│ Tekstil 0.7 0.38 │

│ Bahçe artıkları 1.5 0.91 │

│ İnce çöp 40.1 57.14 │

│ Toplam 100.0 100.00 │

└──────────────────────────────────────────────────┘

 

Çöpün İçerdiği Su, Org. Madde ve İnorganik Madde Yüzde ve Miktarları

Tablo 10 . Evsel Çöp Gruplarının Özellikleri

┌─────────────┬─────────────┬─────────────┬─────────────┬─────┐

│ Bileşen │ Org. Madde │İnorg. Madde │ Su Miktarı │ │

│ ├───────┬─────┼───────┬─────┼───────┬─────┼─────┤

│ │ kg/gün│ % │ kg/gün│ % │ kg/gün│ % │ % │

├─────────────┼───────┼─────┼───────┼─────┼───────┼─────┼─────┤

│ Org. I │ 36192│ 8.32│ 18096│ 4.16│ 126674│29.12│ 41.6│

│ Org. II │ 16313│ 3.75│ 3263│ 0.75│ 13050│ 3.00│ 7.5│

│ Org. III │ 15986│ 3.67│ 1066│ 0.25│ 4263│ 0.98│ 4.9│

│ İnce Çöp │ 43609│10.03│ 43609│10.03│ 87219│20.04│ 40.1│

│ İnert Madde │ │ │ 24382│ 5.60│ 1283│ 0.30│ 5.9│

├─────────────┼───────┼─────┼───────┼─────┼───────┼─────┼─────┤

│ Toplam │ 112100│25.77│ 90416│20.79│ 232489│53.44│ 100 │

└─────────────┴───────┴─────┴───────┴─────┴───────┴─────┴─────┘

 

Tanner Üçgeni İle Yanabilen Madde Grubunun Belirlenmesi

 

Denizli ilinde Tablo 'de görüldüğü gibi ham çöpün %25.77'sini org. madde, %20.79'unu inorg. madde, %53.44'ünü de su içermektedir.

 

İlde oluşan katı atıkların çok fazla su içermesi, çöpün yanamaz nitelikte olduğunu göstermektedir. Tanner Üçgeni ile de yanabilecek evrensel çöp grubu belirlenebilir. Buna göre;

Organik I A Su miktarı % 70 ; İnorg. madde % 10; Org. madde % 20

Organik II B Su miktarı % 40 ; İnorg. madde % 10; Org. madde % 50

Organik III C Su miktarı % 20 ; İnorg. madde % 5; Org. madde % 75

İnce çöp D Su miktarı % 50 ; İnorg. madde % 25; Org. madde % 25

İnert Madde E Su miktarı % 5 ; İnorg. madde % 95;

 

5. Katı Atık Giderme Merkezi Yer Seçimi ve Ara/Nihai İşlem Yöntemine Karar Verilmesi

 

KAGM'nin (KAİM) Özellikleri ve ÇED ve Eko-Audit

 

Denizli ilinin mevcut bir katı atık giderme merkezi olmadığından çöpler gelişigüzel Aktepe Mahallesi'ndeki deponiye dökülmektedir. Deponi, Denizli ilinin kuzeybatısında, il merkezine 11 km uzaklıkta ve 302.000 m2 alan üzerinde kuruludur. Deponinin yer seçiminde önceden bir ÇED raporu yapılmayıp, zeminin geçirimsizliği de araştırılmamıştır. İlde çöplerin karışık olarak ve gelişigüzel deponiye dkülmesi sonucu, çevre sağlığı ve ekolojik denge açısından son derece tehlikeli ve istenmeyen durum arz etmektedir. Deponiye yakın yerleşim yerlerinde koku sorunu önemli bir yer tutmaktadır.

 

İşlem Yönteminin Seçilmesi, Etkileri ve Giderilmesi

 

Denizli ilinin mevcut bir katı atık giderme merkezi olmadığından çöpler gelişigüzel il sınırları dışarısına atılmaktadır. Bu türden bir bertaraf, çevre sağlığı açısından ve ekolojik denge açısından sonderece tehlikeli ve istenmeyen bir durumdur. Denizli ilinin bu sorununun biran önce ve ekonomik durumunu bozmadan çözümlenmesi gerekmektedir. Mühendislik açısından düşünüldüğünde yapılacak olan projenin hem ekonomik yönden hem de hijyenik yönden optimize edilmesi gerekmektedir. Ancak ilimizin ekonomik durumu iyi olmadığından sadece çevreye verilecek olan zararın en az olmasını sağlamak ve bu işi yaparken yapılacak masrafların en aza indirilmesi gerekmektedir.

 

İlimiz için yapılacak olan bir yakma ve piroliz işlemi için çok masraflı bir işletim ve anapara gerekmektedir. Böyle tesislerin yapılması için hm çok zama-na, hem de çok paraya ihtiyaç duyulmaktaadır. Ayrıca teknolojik olarak tamamen dışa bağımlı bir sistemdir. Bir kompost tesisi düşündüğümüz zaman gerek zama-nımızın, gerekse ekonomik durumumuzun yeterli olmadığı bir zamanda böyle bir tesise karar vermek yanlış olur. Ekonomik durumu bozarak yapılan bir kompost tesisi çalışma aşamasında bile büyük zararlar edecektir. Buna örnek olarak İzmir'deki Uzundere kompost tesisini gösterebiliriz. Yapılan araştırmalar gös-termiştir ki, bu tesiste 1 ton kompost ürünü mal oluş fiyatı 350.000 TL/ton iken, satış fiyatı 10.000 TL/ton dur. Yıllık zarar ortalama 4-6 milyar TL civarındadır. Bununla birlikte bu yöntemin de seçilmesi tabiki doğru olmayacaktır.

 

Yapılacak olan katı atık bertarafında geri kazanılabilir maddelerin de az olması ayıklama masraflarını karşılamamaktadır. Ekonominin düzeleceği ileriki yıllarda deponinin giriş kısmında ayıklama ile geri kazanılabilecek maddeler için bir ayıklama ünitesi kurulabilir. Tüm bu sebeplerden dolayıdenizli ilinin katı atık bertarafı için düzenli deponi sistemi uygun görülmüştür. Çöp kütlesinden sızacak sızıntı suyunun toplanması içinde tabana bir drenaj ebekesi döşenecek ve havuzda sular toplanacaktır. Bu sızıntı suyunun arıtılması için ilerki yıllarda bir arıtma tesisi tasarlanacaktır. Deponiye dışarıdan gelecek olan sızıntı yağmur suları kuşaklama ile toplanacak ve gerekli zamanlarda çöp sızıntı suyunu seyreltmede kullanılacaktır. Kaçak dökümü önlemek ve deponiye kedi, köpek gibi hastalık taşıyıcı hayvanların girmesini önlemek için tel örgüyle deponi alanı çevrelenebilir. Yine, koku problemini ortadan kaldırmak amacıyla deponi yeri, hakim olan rüzgar yönüne göre deponi alanı seçilmiştir.

 

Organik yönden çok kirli olan sızıntı suyunu havuzlardan alıp, geri devir yoluyla çöpün üzerine yağmurlama ile iletimi söz konusudur. Bu işlem buharlaşmadan dolayı sızıntı suyunun miktarını azaltacaktır. Bu sızıntı suyunun içerdiği kirlilik konsantrasyonu, çöp kütlesi bir damlatmalı filtre olarak çalışmadığı takdirde artacaktır. Anaerobik proses sonucu oluşacak biyogaz için de bir gaz toplama sistemi tasarlanıp, yapılacktır. PVC tipinde borular dikey olarak (Perfore boru) belirli aralıklarla yerleştirilecektir. Yeterli miktarda biyogaz oluşumu olmayacağı için biyogaz kullanma birimi düşünülmemiştir. Atmosfere verilmesi de zararlı olacağı için çıkış sistemlerine ateşleyici monte edilmiştir.

 

5. Biriktirme, Toplama ve Taşımanın Projelendirilmesi

 

Katı Atık Toplama ve Taşıma Tasarımı

Bileşik Sisteme Göre Tasarımı (Yaş Çöp+Kuru Çöp)

I) Yaş Çöp: Kolay ayrışabilir organik maddelerdir.

Yani Organik I grubu yaş çöpe girer.

WT = 133.12 kg/N.yıl

 

II) Kuru Çöpler:

* Kuru Çöp I: Zor ayrışaabilir atıklardır. Bunlar kağıt, karton, deri, odun, bahçe atıkları (Organik II), cam ve metal-teneke atıklarıdır.

WT = 17.28 + 0.96 + 4.80 + 12.48 + 3.84 = 40.32 kg/.yıl

* Kuru Çöp II: Bu gruba plastik, naylon, lastik, tekstil ve kemik girer. Yani Organik III grubu Kuru Çöp II bileşenlerini içerir.

 

Org. III = Plastik + Naylon + Lastik + Tekstil + Kemik

= 5.76 + 1.92 + 3ç52 + 2.24 + 2.24 =15.68 kg/N.yıl

WT = 15.68 kg/N.yıl

 

* Kuru Çöp III : Bu gruba taş, toprak ve ince çöp girer.

 

WT = 2.56 + 128.32 = 130.88 kg/N.yıl

 

Toplam Kuru Çöp = 40.32 + 15.68 + 130.88 = 186.88 kg/N.yıl

W = Toplam Yaş Çöp + Kuru Çöp Miktarı

= 133.12 + 186.88 = 320 kg/N.yıl

 

Denizli İlinin Araç Durumu:

 

Tablo 11 . Denizli İlinin Araç Durumu

┌────────────────────────────────────────────────────────┐

│ Araç tipi Adedi Kapasitesi (m3)│

│ ───────────────── ───────── ──────────── │

│ DAF - sıkıştırmalı 15 11.5 │

│ " " 3 6.0 │

│ " " 5 12.0 │

└────────────────────────────────────────────────────────┘

 

Beldenin günlük çöp miktarı = 158544 ton/yıl = 434.4 ton/gün

Toplam araç kapasitesi = 15 x 11.5 + 3 x 6 + 5 x 12 = 250.5 m3

BHA = 0.55 kg/lt = 0.55 t/m3 (Sıkıştırmalı araçta)

434.4 ton/gün

Günlük sefer sayısı= ─────────────────────= 3.15 » günde 4 sefer

250.5 m3 x 0.55 t/m3

 

Atrık Sisteme Göre Tasarım

 

Ayrık sisteme göre tasarımda yaş ve kuru çöpler ayrı ayrı toplanmaktadır.

 

* Yaş Çöp

Kolay ayrışabilir organik atıklardır. Org. I grubu yaş çöpe girer.

W = 0.365 kg/N.gün = 180.8 ton/gün

V = 0.547 lt/N.gün = 271.0 m3/gün

271 m3/gün

Günlük sefer sayısı = ─────────────── = 1.08 Günde 2 sefer

250.5 m3/gün

 

* Kuru Çöp I

Zor ayrışabilir atıklardır. Bunlar kağıt, karton, deri, odun, bahçe atıkları, cam ve metal-teneke atıklarıdır.

W = 40.32 kg/N.yıl = 54.73 ton/gün

V = 0.199 lt/N.gün = 98.60 m3/gün

98.60 m3/gün

Günlük sefer sayısı = ──────────────── = 0.4 Günde 1 sefer

54.73 ton/gün

 

* Kuru Çöp II

Zor ayrışşabilir atıklardır. Bunlar; plastik, lastik, naylon, tekotil ve kemik türü atıklardır. Org.III grubu Atıklar kuru çöp II bileşenlerini içerir.

W = 15.68 kg/N.yıl = 21.30 ton/gün

V = 0.036 lt/N.gün = 17.84 m3/gün

17.84 m3/gün

Günlük sefer sayısı = ──────────────── = 0.7 Günde 1 sefer

21.30 ton/gün

 

* Kuru Çöp III

Zor ayrışşabilir atıklardır.Bunlar taş, toprak ve ince çöp gibi atıklardır.

W = 130.88 kg/N.yıl = 177.7 ton/gün

V = 1.082 lt/N.gün = 536.1 m3/gün

536.1 m3/gün

Günlük sefer sayısı = ─────────────── = 2.2 Günde 3 sefer

177.7 ton/gün

 

Biriktirme İstasyonlu Tasarım

┌───────┐ ┌────────────────┐ ┌───────┐

│İehir │------->│Biriktirme İst. │------->│DEPONİ │

└───────┘ 5 km └────────────────┘ 6 km └───────┘

- İehir - Biriktirme İstasyonu : 5 km

- Biriktirme İstasyonu - Deponi : 6 km

- Katı atık toplama verimi, SL : 1600 kg/saat

- Toplama sıklığı : 4 defa/hafta

- Aracın saatlik masrafı : 90.000 TL/saat

- Günlük çalışma süresi, At : 8 saat

- Ölü zaman, Mt : 0.5 saat/sefer

- Ortalama araç kapasitesi : 10.0 m3/sefer = 5.5 ton/sefer

- 1 DM = 20000 TL , 1 $ = 30000 TL

 

* Birleşik Sisteme Göre Tasarım

Araç hızı : 25 km/h

Sefer Sayısı : 4 sefer/gün

Araç kapasitesi : 10 m3/gün

Lt : Biriktirme alanına gelen günlük çöp miktarı

┌──────────────────────────────────┐

│ Lt = [ At - Af (Tt + Ut) ] x SL │

└──────────────────────────────────┘

 

4 sefer x 5 km

Tt = ───────────────── = 0.8 h = 48 dak.

25 km/h

 

=> Lt = [ 8 - 4(0.8 + 0.5)] x 1600 = 4480 kg/gün

 

Lt,kontrol = 10 m3/sef x 4 sef/gün = 40 m3/gün = 22 ton/gün

 

Lt = 4480 kg/gün < Lt,kontrol = 22 ton/gün => UYGUN

 

* Toplama ve taşıma masraflarının bulunması

 

[ 8 - 4(0.8 + 0.5)] x 90000

Toplama masrafı = ──────────────────────────── = 56 TL/kg

4480

 

4[0.8 + 0.5] x 90000

Taşıma masrafı = ──────────────────────── = 105 TL/kg

4480

 

Toplam masraf = Toplama masrafı + Taşıma masrafı

= 56 + 105 = 161 TL/kg

Biriktirme istasyonu şehir içinde kaldığı için gelen çöplerin en fezla 1 hafta bekletildiği farzedilir. Bu zaman aralığında çöp içerisindeki suyun sızarak %15'lik bir azalma olduğu görülür. Buna göre:

W = 435005 kg/gün = 435 ton/gün

 

1 hafta bekleme sonucu: 435 x 7 = 3045 ton/hafta

Yaş çöp miktarı = 181 ton/gün idi. Yaş çöpün %15'i süzülüp azalırsa;

181 x 0.15 = 27.15 ton/gün

1 haftada oluşan yaş çöp miktarı = 27.15 x 7 = 190.05 ton/hafta

1 hafta içinde biriktirme istasyonunda kalan çöp;

W = 3045 - 190.05 = 2854.95 ton/hafta

1 hafta sonunda oluşacak masraf;

161 TL/kg x 2854.95 ton/hafta x 1000 = 460x106

1 yılda oluşacak toplam masraf;

460x106 x 52 = 24x109 TL/yıl = 1200000 DM/yıl; = 800000 $/yıl

Kişi başına düşen toplam masraf;

24x109 TL/yıl

─────────────── = 48500 TL/yıl.N

495450

 

* Ayrık Sisteme Göre Tasarım

** Yaş Çöp Biriktirilmesi

Araç hızı : 25 km/h

Sefer sayısı : 2 sefer/gün

W = 133.12 kg/N.yıl = 0.365 kg/B.gün

W = 180.8 ton/gün

2 sefer x 5 km

Tt = ──────────────── = 0.40 h = 24 dak.

25 km/h

 

Lt = [At - At(Tt - Wt)] x SL

Lt = [8 - 2(0.40 + 0.50)] x 1600 = 9920 kg/gün

Lt,kontrol= 10 m3/sef x 2 sef/gün = 21 m3/gün = 11.55 ton/gün

Lt,kontrol > Lt => İİLEM UYGUN

- Taşıma ve toplama masrafı

 

[8 - 2(0.40 + 0.50)] x 90000

Toplama masrafı = ────────────────────────────── = 56.25 TL/kg

9920

 

2(0.40 + 0.50) x 90000

Taşıma masrafı = ──────────────────────── = 16.00 TL/kg

9920

 

Toplam masraf = 56.25 + 16.00 = 72.25 TL/kg

1 günde oluşack yaş çöp masrafı;

180.8 ton/gün x 72.25 TL/kg x 1000 = 13x106 TL/gün

Kişi başına düşen masraf ;

13x106 TL/gün

─────────────── = 27 TL/N.gün

495450

 

Aktarma istasyonunda 7 gün bekletilirse;

Bir haftada oluşacak çöp, Lt;

Lt = 180.8 ton/gün x 7 gün = 1265.6 ton/hafta

Aktarma istasyonunda yaş çöpün %15'i süzülürse;

Lt = 1265.6 x 0.15 = 189.84 ton/hafta

1 hafta sonunda kalan çöp;

1265.6 - 189.84 = 1075.76 ton/hafta

Oluşan masraf = 1075.76 x 72.25x103 = 78x106 TL/hafta

= 4.1x109 TL/yıl = 205000 DM/yıl; = 137000 $/yıl

 

** Kuru Çöp I Biriktirilmesi

W = 40.32 kg/N.yıl = 0.111 kg/N.gün

Sefer sayısı = 1 sefer/gün

Lt = [ At - Af ( Tt + Mt )] * Sl

Lsefer * 5km

Tt = ────────────── = 0.2 h = 12 dak.

25km/h

Lt = [ 8 - 1 ( 0.20 + 0.5 )] * 1600 = 11680 kg/gün

Lt,kont.= 10.0 m3/sefer * 1sefer/gün = 10 m3/gün = 5.5ton/gün

Lt,kont. < Lt => İİLEM UYGUN DEªİLDİR

 

- Taşıma ve Toplama Masrafı;

[ 8 - 1( 0.20 + 0.5 )] *90000

Toplama Masrafı =─────────────────────────────── =56.25 TL/kg

11680

 

1 [ 0.20 + 0.5 ] * 90000

Taşıma Masrafı =────────────────────────── = 5.500 TL/kg

11680

Toplam Masraf = 56.25 + 5.5 = 61.75 TL/kg

1 Günde oluşacak çöp masrafı;

W = 54.73 ton/gün * 61.75 TL/kg *103 = 3.4 * 106 TL/gün

3.4 * 106 TL/gün

Kişi başına düşen masraf = ───────────────── = 7.00 TL/N.gün

495450 N

 

1 haftalık bekleme sonucunda =

Lt = 54.73 ton/gün * 7 gün = 383.1 ton/hafta

1 haftalık bekleme sonucu süzülme olmadığından,

Oluşan masraf = 54.73 ton/gün * 7 gün/hafta * 61.75 TL/kg*103

= 24.0 *106 TL/hafta = 1.25 * 109 TL/yıl

= 62500 DM/yıl = 41700 $/yıl

 

** Kuru Çöp II Biriktirilmesi

 

1 sef * 5 km

W = 21.3 ton/gün Tt = ───────────── =0.2 h = 12 dak

25 km/h

Sefer sayısı = 1 sefer/gün

Lt = [8 - 1(0.20 + 0.5)] * 1600 = 11600 kg/gün

Lt,kont.= 10 m3/sefer * 1 sefer/gün = 10 m3/gün = 5.5 ton/gün

Lt,kont. > Lt => İİLEM UYGUN DEªİL

 

Toplama ve Taşıma Masrafı;

Toplama Masrafı = 56.25 TL/kg

Taşıma Masrafı = 5.50 TL/kg

Toplam Masraf = 61.75 TL/kg

1 günde oluşan çöp masrafı;

W = 21.3 ton/gün * 61.75 TL/kg * 103 = 1.3x 106 TL/gün

Kişi başına düşen masraf;

1.3x 106 TL/gün

= ────────────────── = 2.70 TL/N.gün

495450

1 haftalık bekleme sonunda;

Lt = 21.3 ton/gün * 7 gün = 149.1 ton/hafta

1 hafta sonunda oluşan masraf;

= 21.3 ton/gün * 7 gün/hafta * 61.75 TL/kgx103

= 9.2x106 TL/hafta = 480x106 TL/yıl

= 24000 DM/yıl = 16000 $/yıl

 

** Kuru Çöp III Biriktirilmesi

 

W = 177.7 ton/gün

Sefer Sayısı = 3 sefer/gün

 

3 sefer * 5 km

Tt = ─────────────── = 0.6 h = 36 dak.

25 km/h

Lt = [8 - 3(0.6 + 0.5)] * 1600 = 7520 kg/gün

Lt,kont.=10.0 m3/sefer * 3 sefer/gün= 30 m3/gün= 16.5 ton/gün

Lt,kont. > Lt => İİLEM UYGUN Taşıma ve Toplama Masrafı

 

[8 - 3(0.6 + 0.5)] * 9000

Top. Masrafı = ────────────────────────── = 56.25 TL/kg

7520

 

3(0.6 + 0.5) * 9000

Taşıma Masrafı= ────────────────────── = 40 TL/kg

7520

 

Toplam Masraf = 96.25 TL/kg

1 Günde Oluşan Çöp Masrafı;

W = 77.7 ton/gün * 96.25 TL/kg * 103 = 17.1x106 TL/gün

 

17.1x106 TL/gün

Kii Başına Düşen Masraf = ───────────────── = 35 TL/N.gün

495450

1 Haftalık Bekleme Sonunda;

Lt = 177.7 ton/gün * 7 = 1243.9 ton/hafta

Oluşan Masraf;

= 1243.9 ton/hafta * 96.25 TL/kg * 103 = 120 * 106 TL/haf

= 6.25 * 109 TL/yıl = 312500 DM/yıl =210000 $/yıl

* Ayrık Sistemde Oluşan Toplam Masraf = 12 * 109 TL/yıl

= 600000 DM/yıl = 400000 $/yıl

 

Aktarma İstasyonlu Tasarım

 

* Bileşik Sisteme Göre

Taşıma Masrafı = 105 TL/kg idi.

Aktarma İstasyonuna Gelen Çöp Miktarı = Lt = 4480 kg/gün

1 haftada oluşacak taşıma masrafı = 4480 * 105 * 7 = 3.30 * 106 TL/hafta

Toplam Masraf = 460 * 106 + 3.30 * 106 = 463.3 * 106 TL/hafta

= 24.1 * 109 TL/yıl = 1205000DM/yıl = 805000 $/yıl

 

* Ayrık Sisteme Göre

** Yaş Çöp İçin

Taşıma masrafı = 16.00 TL/kg

Lt = 9920 kg/gün

1 haftada oluşacak taşıma masrafı;

9920 * 16.00 = 160.000 TL/hafta

Toplam masraf = 78 * 106 + 160.000 = 78.0 * 106 TL/hafta

= 4.1 * 109 TL/yıl = 205000 DM/yıl = 137000 $/yıl

 

** Kuru Çöp I için

Taşıma Masrafı = 5.50 TL/kg

Lt = 11680 kg/gün

1 haftada oluşacak taşıma masrafı;

11680 * 5.5 = 64500 TL/hafta

Toplam Masraf = 24.0 * 106 + 64500 = 24.6 * 106 TL/hafta

= 1.3 * 109 TL/yıl = 65000 DM/yıl = 43500 $/yıl

 

** Kuru Çöp II İçin

Taşıma masrafı = 5.50 TL/kg

Lt = 11680 kg/gün

1 haftada oluşacak taşıma masrafı;

11680 * 5.5 = 65000 TL/hafta

Toplam Masraf = 9.2 * 106 + 65000 = 9.3 * 106 TL/hafta

= 485 * 106 TL/yıl = 24250 DM/yıl = 16500 $/yıl

 

** Kuru Çöp III İçin

Taşıma masrafı = 40 TL/kg

Lt = 7520 kg/gün

1 haftada oluşacak taşıma masrafı;

7520 * 40 = 300.000 TL/hafta

Toplam Masraf = 300.000 + 120 * 106 = 120.3 * 106 TL/hafta

= 6.25 * 109 TL/yıl =312500 DM/yıl = 210000 $/yıl

 

Aktarma İstasyonlu Ayrık Sisteme göre oluşan toplam masraf

= 232.2 * 106 TL/hafta

= 12.1 * 109 TL/yıl = 605000 DM/yıl = 403500 $/yıl

 

Toplama Kabı Sayısı

Haftalık katı atık miktarı;

W = 435 ton/gün * 7 gün/hafta = 3045 ton/hafta

Hacimsel olarak; V = 925 m3/gün * 7 gün/hafta = 6475 m3/hafta

Kış aylarında % 20'lik hacimsel artış gözönünde tutulursa;

V = 6475 * 1.2 = 7770 m3/hafta

Toplama haftada 4 gün yapılıyor.

 

7770 m3/hafta

Gerekli Hacim =─────────────── = 1950 m3/gün

4 gün/hafta

- 400 lt.'lik bidon için;

Vçöp 1950

n = ───────── = ────── = 4875 adet

Vbidon 0.4

%80 dolulukla düşünürsek;

 

4875

n =─────── = 6100 adet.

0.80

 

Taşıma Aracı Tipi ve Sayısı

2020 yılına kadar yetecek araç sayısı;

Tablo 12. İlin Taşıma Aracı Tipi ve Sayısı

┌───────────────────────────────────────────────────────┐

│ Araç tipi Sayısı Kapasitesi(m3) │

│ ─────────── ──────── ─────────────── │

│ DAF - sıkıştırmalı 15 11.5 │

│ DAF - sıkıştırmalı 3 6.0 │

│ DAF - sıkıştırmalı 5 12.0 │

└───────────────────────────────────────────────────────┘

2020 yılında günlük oluşan çöp miktarı;

W2020 = 435 ton/gün

Toplam araç kapasitesi;

Varaç = 15 * 11.5 + 3 * 6.0 + 5 * 12.0 = 250.5 m3

Günlük sefer sayısı = 2 sefer/gün için toplanan çöp miktarı; Ws

Ws = 250.5 * 2 = 501 ton/gün

Ws > W2020

için araç sayısı 2020 yılına kadar yeterlidir.

 

Aktarma İstasyonu Tipi ve Sayısı

Çöpler şehir içinden toplandıktan sonra 5 km uzaklıktaki aktarma

istasyonuna gönderilmektedir. 2020 yılı kapasitesi W=3050 t/haf. kapasiteli bir aktarma istasyonu yeterlidir.

 

Biriktirme İstasyonu Yeri, Tipi ve Sayısı

Biriktirme istasyonu Denizli ili merkezinden 5 km uzaklıktadır. Çöpler burada 1 hafta bekletildikten sonra deponiye gönderilecektir.

 

Toplama Taşıma Maliyeti Hesabı ve Optimizasyonu

Taşımada Kullanılan Araç Tipleri ve Özellikleri

Tablo 13 . Taşımada Kullanılan Araç Tipleri ve Özellikleri

┌───────────────────────────────────────────────────────┐

│ Araç tipi Sayısı Kapasitesi(m3) │

│ ─────────── ──────── ─────────────── │

│ DAF - sıkıştırmalı 15 11.5 │

│ DAF - sıkıştırmalı 3 6.0 │

│ DAF - sıkıştırmalı 5 12.0

└───────────────────────────────────────────────────────┘

 

Kapların Araca Boşaltıldığı Andaki Durumu

 

İlde çöp toplama araçlarının hepsi sıkıştırmalı ve arkadan yüklemeli olup,kaoasiteleri farklıdır. Çöp toplama araçları tam dolu olarak çalıştırılmakta ve sıkıştırmalı olduğu için de BHA=0.55 kg/lt' dir.

 

Katı Atık Özgün Nüfus Ağırlığı

 

Toplam çöp 320 kg/N.yıl

W = 320 kg/N.yıl = 0.878 kg/N.gün

Toplama aralığı haftadaa 4 kez olup -> T.A.= 4 defa/hafta

Özgün Nüfus Çöp Ağırlığı = 320 * 4/365 = 3.510 kg/N.TA.

2020 yılı için özgün nüfus çöp ağırlığı;

N2020 = 495450 kişi

Özgün Nüfus Çöp Ağırlığı = 3.510 * 495450 = 1740000 kg/TA

 

Araçlar Dolu İken BHA (Sıkıştırmalı/Sıkıştırmasız)

 

Araçların tamamı sıkıştırmalı olup;

BHA = 0.55 kg/lt dir.

 

Toplama Aralığının Seçim Sebebi ve Maaliyete Etkisi

 

Çöp toplama aralığı haftada 4 gündür. Toplama aralığının bu kadar fazla oluşunun nedeni ise, özellikle yaz aylarında mahalle aralarında bulunan çöp bidonlarındaki çöplerin ayrışmaya başlamadan uzaklaştırılmasıdır. Bu sayade koku sorunuda çözümlenmiş olmaktadır. İlde 23 tane sıkıştırmalı çöp toplama aracı kullanılmaktadır. Yerel yönetimin ayırdığı para ancak bu kadarını karşılayabilmektedir. Araçların toplam kapasitesi de 250.5 ton dur. Ancak günlük üretilen çöp 435 ton/gün olduğundan araçlar günde iki sefer yapmak zorundadır. Bu nedenle gerekli finans sağlanması gerekir.

 

Aracın Hızı

Hem bileşik sistemde, hem de ayrık sistemde ortalama araç hızı 25 km/saat tir.

 

En İyi Tura ve Sisteme Karar Verme

 

Bileşik sisteme karar verilmiştir. İu andaki mevcut toplama biçimi bileşik sistemdir. Her ne kadar ayrık toplama sistemi için çalışmalar yapılsa da uygulamaya gidilmemiştir. Bunun nedenlerini de şöyle sıralayabiliriz:

-Ayrı toplama için mali cazibe yaratılmıyor.

-Ayrı toplama sistemleri mevcut değil.

-Çöp üretenler için atıkların bertarafı değerlendirilmesinden daha ucuz.

-İşletmelerde ve halkta bilinçlenme yetersiz.

-Yetersiz bilgilendirme.

 

6. Katı Artık İşlem Seçimi Ve Projelendirilmesi

 

Düzenli Deponinin Tasarımı ve Tasarımda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

 

Katı artıkların depolanmasında birtakım faktörlere dikkat etmek gerekmektedir. Bu faktörleri şöyle sıralayabiliriz.

- Akarsular ve yeraltısuları katı artıklar tarafından direkt kirletilmemeli, korunmalı.

- Patojen mikropların gelişmesi ve yayılması önlenmeli, sinek ve diğer haşerelerin oluşmasına olanak verilmemeli.

- Hava tahammül edilmeyecek hale getirilmemelidir.

- Manzara ve görünümler katı artık yığınlar ile bozulacak hale getirilmemeli.

- Katı artıkların hazırlanması, yok edilmesi ve

değerlendirilmesi tüm masrafları, yani taşımasının veya yapıtların masrafları mümkün mertebe düşük olmalıdır.

- Hazırlama tesislerinde elde edilen ürün kolay pazarlanabilir ve değerlendirilebilir olmalıdır.

 

Yer Ön Seçim ve Değerlendirilmesi

 

Deponi bölgesinin iyice tanınıp bilinmesi, uzaklıkların ölçülmesi veya gerekli ölçümlerin yapılması gerekir. Deponi yeri seçilirken dikkat edilmesi gereken faktörleri şöyle sıralayabiliriz:

- En yakın yerleşim mesafesine olan uzaklığı 1000 m'den kısa olan yerlerde deponi yeri inşaa edilemez. Ancak tepe, ağaçlandırma, sedde v.b. önlemler alınmışsa ve idare müsaade ederse kurulabilir.

- Jeolojik yapı nedeniyle zemin özellikleri dikkate alınmalıdır.

- Heyelan ve I. derece deprem bölgelerinde deponi kurulması yasaktır.

- İçme suyu temin edilen veya edilecek olan yüzeysel su kaynaklarının kurulması ile ilgili olarak Çevre Müsteşarlığı, su ve kanalizasyon işleri tarafından çıkarılan yönetmeliklerde çöp depolanacağı ve dökülmeyeceği koruma alanlarına deponi kurulamaz.

- İçme suyu temini planlanan yüzeysel su kaynaklarının bulunduğu bölgede deponi kurulamaz.

- İçme, kullanma ve sulama suyu temininde yeraltı suyu kullanılan bölgelerde deponi kurulması yasaktır.

 

Yukarıdaki faktörler göz önünde bulundurularak yeni kurulması planlanan depo-ninin kentin kuzey-batısında Kum Kısığı mevkisinde kurulması planlanmıştır.

 

Deponiye Gelen Yağış Havzası Suyu ve Açık Drenajla Toplanması

* Su tutma kapasitesi:

Sıkıştırılmamış deponilerde %35-50 dir.

* Ortalama aylık yağış miktarı = 38.74 mm/ay

* Ortalama aylık buharlaşma miktarı = 35.00 mm/ay

* Sızıntı suyu debisi

(Sızdırmazlık yer için) = qs,ab = 2 m3/ha.gün

* Deponi alanı = 303000 m2 = 30.3 ha

* Yeraltı suyu girişi yoktur.

* Yüzeysel akıştan gelen su miktarı = 200 ton/ay

Girişler:

- Yağışlardan giren su miktarı;

1 mm yağış 1 kg/m2

38.74 mm yağış X

──────────────────────────────────

X = 38.74 kg/m2 yağış (ayda)

38.74 kg/m2 * 30.3 ha * 10000 m2/ha * 1 ton/1000 kg = 11738.22 ton/ay

- Yeraltı suyu girişi olmayacaktır.

- Yüzeysel akışlardan; Z0 ; Z0 = 200 ton/ay

- Çöpteki su miktarı; 232489 kg/gün = 6974,67 ton/ay

 

Deponiye gelen toplam su miktarı;

11738.22 + 200 + 6974.67 = 18912.89 ton/ay

BHA = 0.35 ton/m3 buna göre;

18912.89 ton/ay

───────────────── = 54037 m3/ay su birikecek

0.35 ton/m3

 

Çıkışlar:

- Buharlaşma ile kaybolan su;

Buharlaşma = 35 mm/ay = 35 kg/m2

Sızıntı suyu = 38.74 mm/ay yağış.

Buharlaşma miktarı =

35 kg/m2 * 30.3 ha * 10000 m2/ha * ton/1000 kg = 10605 ton/ay

 

Sızıntı suyu miktarı = 35 mm/ay = 35 kg/m2.ay = 35 lt/m2.ay

35 lt/m2.ay * 1 m3 / 1000 lt * 10000 m2 /1 ha = 350 m3/ha.ay

= 35000 m3/100 ha.ay

 

% 35 sızmanın olduğu varsayılarak;

= 0.35 * 35000 = 12250 m3/100 ha.ay

 

1 ayda birikecek su miktarı;

10605 ton/ay

────────────── = 30300 m3/ay' dır.

0.35 t/m3

Deponideki su miktarı;

54037 m3/ay - 30300 m3/ay = 23737 m3/ay Deponi alanında C = 0.3 alınarak; 23737 m3/ay* 0.3* 1000 lt/m3* 1 gün / 86400 sn* 1 ay/30 gün

= 2.75 l/sn

 

Deponide Aerobik ve Anaerobik Prosesler

 

Aerobik ve anaerobik biyolojik oksidasyon prosesi sonucu sistemde CO2, CH4, H2S vb. gazlar oluşmaktadır. Sıkıştırmalı olan, gevşek olmayan çöp depolama yerlerinde anaerobik koşullar egemen olduğundan biyokimyasal parçalanma ürünü olarak metan gazı oluşmaktadır. Son yıllarda petrol fiyatlarının yükselmesi ve petrol rezervlerinin azalması ile çöp depolama yerlerindeki bu enerjiden yararlanma çabaları artmıştır.

 

Deponi Gazı Zararları

 

Oluşan metan ve karbondioksit gazı (biyogaz) derlenmez ve deponi kütlesinden kontrollü ve bilinçli bir şekilde çıkarılmazsa şu zararları bekleyebiliriz:

- Biten deponi kısmındaki ağaçlandırma faaliyetlerine zarar verir.

- Belirli Jeolojik veya toprak yapısına göre civardaki bitki örtüsüne zarar verir.

- Koku kirlenmesine neden olur.

- Eğer binalara, su yapılarına girerse insan yaşamı için tehlike arz eder.

 

Deponi Gazı Zararlarının Önlenmesi

 

Çöpün ayrışması sırasında oluşan gazların yanması ve patlaması an meselesi olabilir. Bu nedenle kontrol edilmesi ve önlemlerin alınması gerekir. Bunlar:

- Deponinin örtü materyali, toprak oluşumu incelenmesi gerekir.

- İyi geçirgen toprak sözkonusu ise, geçirimsiz kil minerali ve plastik folye ile geçirimsiz hale getirilmeli,

- Patlama tehlikesi olan yerlerde, patlamaya dayanıklı tesisatlar döşenmeli, işi olmayanların girmesini engellemeli, tehlikeyi gösteren işaretler kullanılmalı,

- Çöple birlikte gaz drenajını sağlayacak çakılla dolu baca şeklinde bir sistemi oluşturmalı.

 

Deponi Hacmi

 

Xçöp = 0.8 ton/m3 (Sıkıştırılmış birim hacim ağırlığı)

Nüfus artış hızı = %3

Özgül çöpteki artış hızı = %2

n = 25 yıl

Sıkıştırılma oranı = %30

Tablo 14 . Deponi Hacmi Hesabında Bulunan Değerler

┌──────┬──────┬────────┬───────┬──────┬──────┬────────┐

│Yıllar│Nüfus │W(çöp) │ Wyıl │ Vçöp │0.7*Vç│Veklenik│

│ │kg/N.gün│ton/yıl│m3/yıl│m3/yıl│ (m3) │

├──────┼──────┼────────┼───────┼──────┼──────┼────────┤

│ 1990 │204118│ 0.50│ 37252│ 46565│ 32596│ │

│ │ │ │ │ │ │ 425815 │

│ 2000 │274318│ 0.60│ 60076│ 75095│ 52567│ │

│ │ │ │ │ │ │ 686705 │

│ 2010 │368660│ 0.72│ 96884│121105│ 84774│ │

│ │ │ │ │ │ │ 1112190│

│ 2020 │495450│ 0.82│ 157330│196663│137664│ │

└──────┴──────┴────────┴───────┴──────┴──────┴────────┘

 

Deponi hacmi = 425815 + 686705 + 1112190 = 2224710 m3

┌─ ─┐

│ ┌─ R P ─┐ │

V = │ │ ─── * (1 - ──── ) + Cv │ │ * d

│ └─ W 100 ─┘ │

└─ ─┘

R : Kişi başına günlük çöp miktarı (kg/N.gün) = 0.87 kg/N.gün

W : Çöpün döküldüğü andaki BHA = 14.707 kg/lt = 14707 kg/m3

P : Sıkıştırma oranı, %30

Cv: 0.0002 m3/kişi.gün

d : Yıldaki gün sayısı (gün/yıl)

V : Bir kişi için gerekli deponi hacmi (m3/N.yıl)

n : Proje Yılı = 25 yıl

 

┌─ ─┐

│ ┌─ 0.87 0.3 ─┐ │ 365 gün

V1 = │ │ ────── * (1 - ──── ) + 0.0002 │ │ * ──────────

│ └─ 14707 100 ─┘ │ 1 yıl

└─ ─┘

= 0.095 m3/N.yıl

V2 = V1 * N * n = 0.095 * 495450 * 25

= 1176694 m3/25 yıl

 

7.Sonuç Ve Öneriler

 

Türkiye genelinde olduğu gibi Denizli İli'nde de ne yazık ki efektif olarak çalışan bir katı artık giderme merkezi yoktur. Bu yüzden çöpler gelişi güzel tepe, bataklık veya arazilere atılmaktadır. Bu türden bir bertaraf, çevre sağlığı ve ekolojik denge açısından son derece tehlikeli ve istenmeyen bir durumdur. Mühendislik açısından düşünüldüğünde yapılacak olacak projenin hem ekonomik yönden, hem de hijyenik yönden optimize edilmesi gerekmektedir. Ancak ilin ekonomik durumu iyi olmadığından sadece çevreye verilecek olan zararın en az olmasını sağlamak ve bu işi yaparken oluşacak masrafların en aza indirilmesi gerekmektedir.

 

Denizli İli için yapılacak olan bir yakma veya piroliz işlemi çok masraflı bir işletim ve ilk yatırım masrafını gerektirmektedir. Böyle tesislerin yapılması için hem çok zamana hemde çok paraya ihtiyaç duyulmaktadır. Bir kompost tesisi düşümülecek olursa zamansal ve ekonomik kısıtların uygulama olanağı vermeyeceği görülmektedir. Ekonomik durumu bozarak yapılan bir kompost tesisi ilk çalışma aşamasında bile büyük zarar edecektir. Bu durumda bir kompost tesisi kurulup faaliyete geçtiğinde elde edilen kompostun (gübrenin), komşu veya diğer illere pazarlanması problemi de karşımıza çıkmaktadır. Elde edilen gelir kompost tesisinin masrafını karşılamaya muhtemelen yetmeyecektir. Bunun sonucu olarak da kompostlama yönteminin seçilmesi uygun olmayacaktır.

 

Yapılacak olan katı artık bertarafında geri kaznılabilir maddelerin de az olması, ki bu değer Denizli ilinde ham çöpün %12.30'udur, ayıklama masraflarını karşılayamamaktadır. Ekonominin düzeleceği ileriki yıllarda deponinin giriş kısmında geri kazanılabilecek maddeler için bir ayıklama ünitesi kurulması düşünülebilir. Tüm bu sebeplerden dolayı Denizli ilinin katı artık bertarafı için "Düzenli Deponi" sistemi uygun görülmüştür. Çünkü "Düzenli Deponi" kurulmadan diğer tesislerin kurulup işletilmesi imkansızdır. Ayrıca "Çöp için proje değil, çöpün cinsine göre proje" Hazırlanmalıdır.

 

Düzenli Deponide, çöp kütlesinden sızacak sızıntı suyunun toplanması için de tabana bir drenaj şebekesi döşenecek bir lagünde sular toplanacaktır. Bu sızıntı suyunun arıtılması için ilerki yıllarda bir arıtma tesisi tasarlanması uygun olur. Deponiye dışardan gelecek olan yağmur suları kuşaklama ile topla-nacak ve gerekli zamanlarda çöp sızıntı suyunu seyreltmede kullanılacaktır. Kaçak dökümü önlemek ve deponiye kedi, köpek gibi hastalık taşıyıcı hayvanların girmesini önlemek için tel örgüyle deponi alanı çevrelenebilir. Koku problemini ortadan kaldırmak amacıyla, şehre doğru hakim olan rüzgar yönünde ve şehirden uzak bir deponi alanı seçilmiştir. Organik ve inorganik yönden çok kirli olan sızıntı suyunu havuzlardan alıp, geri devir yoluyla çöplerin üzerine yağmurlama ile iletimi söz konusudur. Bu işlem buharlaşmadan dolayı sızıntı suyunun miktarını azaltacaktır. Ancak sızıntı suyunun içerdiği kirlilik konsantrasyonu, çöp kütlesi bir damlatmalı filtre olarak çalışmadığı takdirde artacaktır.

 

Anaerobik proses sonucu oluşacak biyogaz için de bir gaz toplama sisteminin projelendirilmesi yapılacaktır. PVC tipinde borular (Perfore Boru) dikey olarak belirli aralıklarla yerleştirilecektir. Kullanıma yetecek miktarda biyogaz oluşumu olmayacağı için biyogaz kullanma birimi düşünülmemiştir. Ancak çıkış sistemlerine ateşleyici monte edilmesi uygun olacaktır.

 

KAYNAKLAR

- Erdin, E. (1992): Çöp ve Katı Artıklar Ders Notları DEÜ Mühendislik Fakültesi Bornova/İZMİR.

- Erdin, E. (1993): Çöp ve Katı Artıklar Ders Notları Bornova/İZMİR.

- Erdin, E. (1994): Çöp ve Katı Artıklar Ders Notları Bornova/İZMİR.

- Erdin, E. (1992): Çevre Mühendisliği Ekolojisi Ders Notları Bornova.

- TÇVY (1992) : Türk Çevre Mevzuatı Cilt I. Türkiye Çevre Vakfı

- TÇVY (1992) : Türk Çevre Mevzuatı Cilt II.Türkiye Çevre Vakfı

- TÇSV (1991) : Çevresel Etki Değerlendirilmesi (ÇED).Türk Çevre

- Yurt Ansiklopedisi Türkiye, İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını. Anadolu Yayıncılık A.İ. 1982, İSTANBUL

- Erdemtok, A.S., Orhan, H., Toker, T., Dr. Önen, Ç., Özbal, E., Tokdemir, A. (1983): Cumhuriyetin 60. Yılında Denizli, ANKARA.

- Denizli Belediye Başkanlığı, 1993-1994 Dönemi Çalışma Raporu, DENİZLİ.

 

┌──────────────────────────────────────────────────────────────┐

│ Katı atık türleri% │N.gün │ % │ Gün │ % │ yıl │kg/l │

├────────────────┼────┼──────┼─────┼─────┼─────┼────────┼──────┤

│ Yiyecek artık. │41.6│133.12│41.57│0.547│29.35│65954.30│ 0.667│

│ Kağıt, karton │ 5.4│ 17.28│ 5.36│0.099│ 5.31│ 8561.38│ 0.480│

│ Plastik │ 1.8│ 5.76│ 1.82│0.016│ 0.86│ 2853.79│ 1.000│

│ Naylon │ 0.6│ 1.92│ 0.58│0.004│ 0.21│ 951.26│ 1.330│

│ Metal, teneke │ 1.2│ 3.84│ 1.25│0.021│ 1.13│ 1902.53│ 0.500│

│ Cam │ 3.9│ 12.48│ 3.87│0.057│ 3.06│ 6183.22│ 0.600│

│ Deri │ 0.3│ 0.96│ 0.34│0.001│ 0.05│ 475.63│ 2.500│

│ Kemik │ 0.7│ 2.24│ 0.68│0.006│ 0.32│ 1109.81│ 1.000│

│ Lastik │ 1.1│ 3.52│ 1.14│0.003│ 0.16│ 1743.98│ 3.000│

│ Taş, toprak │ 0.8│ 2.56│ 0.80│0.017│ 0.91│ 1268.35│ 0.410│

│ Odun │ 0.3│ 0.96│ 0.34│0.004│ 0.21│ 475.63│ 0.720│

│ Tekstil │ 0.7│ 2.24│ 0.68│0.007│ 0.38│ 1109.81│ 0.860│

│ Bahçe artıkları│ 1.5│ 4.80│ 1.48│0.017│ 0.91│ 2378.16│ 0.760│

│ İnce çöp │40.1│128.32│40.09│1.065│57.14│63576.15│ 0.330│

│----------------│----│------│-----│-----│-----│--------│------│

│ Oluşan toplam │ │ │ │ │ │ │ │

│ çöp miktarı │100 │ 320 │ 100 │1.864│ 100 │ 15854 │ ──── │

└────────────────┴────┴──────┴─────┴─────┴─────┴────────┴──────┘