Linux hakkında ilk dökümanlar yazıldığında, Linux çalıştırabilecek bilgisayarların özellikleri önemliydi. Linux 32 bitlik bir işletim olduğundan en az 80386SX işlemcilerle çalışmaktadır. 8086 ve 80286 işlemcili IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar Linux tarafından desteklenmemektedir. Hafıza olarak en az 4 Mbyte RAM (yoğun işlemler için 12 veya 16) tavsiye edilmektedir. Teknik olarak 2 Mbyte ile de çalışabilmesi gerekir. Pratik olarak bugün piyasada bulunan hemen hemen her IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarda Linux çalışabilmektedir.
8 Mbyte RAM'a sahip herhangi bir 486 üzerinde hemen hemen her türlü uygulama rahatlıkla çalıştırılabilmektedir. Tabii ki daha fazla RAM ve daha hızlı işlemciler sistemin genel olarak daha hızlı çalışmasını sağlayacaklardır.
Linux tarafından desteklenen donanımlar her geçen gün değişiyor. Bilgisayarınızda bulunan herhangi bir donanımın desteklenip desteklenmediğini Hardware-HOWTO dosyasından öğrenebilirsiniz.
Yine de daha önce yazılanları kısaca tekrar edersek,
Linux tarafından desteklenmektedir.
Linux başka işletim sistemleri ile aynı sabit diskte bulunabilir. Makinanıza Linux yüklemek için mevcut işletim sisteminizi kaldırmak zorunda değilsiniz. Fakat yine de Linux yükleyebileceğiniz bir miktar alan ayırmak zorundasınız. Bir bilgisayara Linux yüklemek için bilgisayarınız üzerinde bir başka işletim sisteminin bulunmasına gerek yoktur, Linux tam anlamıyla kendi başına çalışabilen bir işletim sistemidir.
``Linux sabit disk üzerinde ne kadar yer kaplar?'' sorusuna kesin bir cevap vermek oldukça zor, zira bu hangi yazılımları yükleyeceğinize ve ne kadar kullanıcı alanı istediğinize çok bağlıdır. Yine de kaba rakamlar vermek gerekirse, 40 Mbyte'lık bir alana çalışılabilir durumda ve işinizin çoğunu görebilecek bir Linux kurulabilir. Tüm paketleri yüklemeye kalktığınızda ise kabaca 250 Mbyte kadar yer kaplayacaktır.
Linux, çok çeşitli gruplar tarafından sürekli geliştirilen bir işletim sistemidir. Belirli kişiler ve topluluklar Linux için geliştirilen temel işletim sistemini ve uygulama yazılımlarını bir araya getirerek dağıtımlar oluştururlar. Bir Linux dağıtımı temel olarak bir makineye Linux kurmak ve o bilgisayar üzerinde Linux'la çalışmak için gerekecek tüm yazılımları ve paketleri içerir, bu yazılımların yüklenmesi için bir yükleme yazılımı sağlar.
Şu an mevcut çok çeşitli Linux dağıtımları mevcuttur. Bu dağıtımlar içerdikleri paketler ve yükleniş şekilleri açısından bazı ufak tefek farklılıklar gösterseler de temelde aynı işletim sistemini yüklerler. Bir Linux dağıtımı bir araya getirildiği zamandaki güncel işletim sistemini içermektedir. Örnek olarak Linux işletim sisteminin temeli olan çekirdek neredeyse her hafta yenilenerek geliştirilmektedir. Oysa dağıtımlar senede ancak birkaç kere oluşturulurlar.
Linux dağıtımları geleneksel olarak 3.5" lik disketler halinde hazırlanır. (her biri bir 3.5" lik diskete sığabilecek seri dizinler şeklinde). Her konu ile ilgili bir seri disket bulunur (örnek olarak n serisi ağ uygulamaları için n1,n2,n3... şeklinde)
Yaygın olarak kullanılan dağıtımlar aşağıda yer almaktadırlar. Burada anlatılacak olan kurulum bilgileri, Linux Slackware dağıtımına sahip olduğunuz farzedilerek hazırlanmıştır.
Belki de en yaygın olarak yer alan dağıtım Slackware dağıtımıdır. Bu döküman boyunca anlatılacak olan komutlar ve sistem özellikleri Slackware dağıtımına göre düzenlenmiştir. Diğer dağıtımlar için anlatılan işlemlerin karşılıkları için dağıtım hakkındaki açıklamalara başvurabilirsiniz. Slackware dağıtımlarının temin edilebileceği yerler,
Türkiye içerisinde Slackware Dağıtımı bulunduran bazı FTP arşivleri:
Genel dağıtım
Red Hat Software 3201 Yorktown Rd, Suite 123 DeKalb Center Durham, NC 27713 Internet adresi : redhat@redhat.com
RED-HAT Linux dağıtımı WWW sayfası
Türkiye içerisinde Red Hat dağıtımı bulunduran FTP arşivleri
Genel dağıtım
The Debian Linux Association Software in the Public Interest P.O. Box 70152 Pt. Richmond CA 94807-0152
Debian Linux dağıtımı WWW sayfası
Türkiye içerisinde Debian dağıtımı bulunduran FTP arşivleri
Genel dağıtım
InfoMagic, Inc. PO Box 30370. Flagstaff, AZ 86003-0370 Tel: (800)-800-6613 (siparis) (520)-526-9852 (teknik destek) Fax: (520)-526-9573 Internet adresi : info@infomagic.com
Bu konuda daha ayrıntılı ve güncel bilgi için Distribution-HOWTO'dan yararlanabilirsiniz.
Geleneksel olarak dağıtımların disketler ile yapıldığını söylemiştik. Ancak günümüzde 100'den fazla disketle dağıtım pek pratik olmamaktadır. Linux kurduğunuz yere bağlı olarak değişik alternatifleriniz olabilir.
Çeşitli dağıtımlara ait CD-ROM'lar çeşitli dükkanlarda satılmaktadırlar. Linux aslında ücretsiz bir işletim sistemidir. Alınan ücret CD'nin basımı dağıtımı, ambalajını karşılaması için alınmaktadır. fiyatları kabaca 10$-30$ mertebesinde (bazen birkaç yüz doları da bulabiliyor) değişmektedir. Bazı dağıtımlarda telif kitapların bulunması bu dağıtımları daha pahalı yapabilmektedir. Eğer herhangi bir şekilde bir Internet erişiminiz yoksa ve bir akademik çevrede değilseniz en pratik Linux elde etme yöntemi CD-ROM'lardır.
Türkiye içerisinde Linux dağıtımı bulunduran CD-ROM satıcıları,
ADA Multimedia Center
Tunus Cad. 70/2 Kavaklıdere Ankara
Tel : (312) 467 37 28
(312) 467 33 32
Tüm Linux dağıtımları Internet üzerinde anonim FTP hizmeti ile sunulmaktadır. Ancak bireysel olarak dağıtımın tüm disketlerini bu yolla almak çok pratik olmayacaktır. Örnek olarak son slackware dağıtımı 110 Mbyte civarında yer kaplamaktadır. Internet aracıyla dağıtım elde etmek, yerel kullanıcılarına yeni dağıtımlar sunmak isteyen sistem sorumluları için ilginç bir çözüm olmaktadır.
Bir yerel bilgisayar ağına sahip kurumlarda paylaşılan bir disk alanı üzerinden Linux yüklemek mümkündür. Bu sayede CD-ROM veya Internet aracılığı ile elde edilen bir dağıtım kurumda ortak bir disk alanına yerleştirilir ve ağa bağlı makinalara yükleme yapılabilir.
Birçok kurumda Linux yüklemek için, geçici olarak bir ethernet kartı takılır, bilgisayar ağ desteği veren bir şekilde açılır ve Linux disketleri bu şekilde ağ üzerinden yapılır.
Herhangi bir şekilde Linux dağıtımı disketleri bir sabit diske de kopyalanmış olabilir. Bu durumda mevcut sabit disk üzerindeki disketler kullanılarak da yükleme yapılabilir. Bu yöntem yine daha çok eğitim kurumlarında başka kaynaklardan elde edilmiş bir Linux dağıtımını kopyalamak için kullanılır.
Bir kullanıcı makinesine Linux yüklerken tüm özelliklerini yüklemek istemeyebilir. Yüklediği yazılımların bazılarının gereksiz olduğunu düşünüyorsa ileride bazı uygulamaları kaldırabilir veya sonradan gerekli gördüğü yazılımları dağıtım disketlerinden rahatlıkla ekleyebilir.
Linux sadece dağıtımlarda bulunan yazılımlarla sınırlı bir işletim sistemi değildir. Dağıtımlarda bulunan yazılımlara ek olarak çok çeşitli başka uygulamalar mevcuttur. (Örnek olarak Netscape hiç bir Linux dağıtımında bulunmamaktadır). Bu ek yazılımların birçoğu İnternet üzerinde FTP arşivlerinde bulunmaktadırlar. Kitabın sonundaki ek, Linux uygulama yazılımlarının nerede bulunduğu hakkında biraz bilgi veriyor.
CD-ROM üzerindeki dağıtımlarda, dağıtımların yanısıra bir çok tanınmış FTP arşivinde yer alan yazılımlar ve çeşitli dökümanlarda yer alır. İnternet bağlantısı olan bir kurumda çalışmayan (veya bu tür bir kuruma erişimi bulunmayan) birisi için bir CD-ROM çok iyi bir çözümdür.
İnternet bağlantısı bulunan (özellikle akademik) kurumlarda güncel dağıtımların İnternet üzerinden aktarılması ve buradaki kullanıcılara NFS ve sabit disk üzerinde aktarılması daha pratik bir uygulamadır. Aynı kurumlar kendi çalışma alanları ile ilgili buldukları ek yazılımları da FTP arşivlerinden toparlayabilir ve kullanıcılarına bu ek yazılımları sunabilirler.
Linux işletim sistemini yüklemek için sabit diskiniz üzerinde Linux için bir miktar yer ayırmak zorundasınız. Herhangi bir sabit disk bir işletim sisteminde kullanılabilmesi için ilk olarak bölümlere (partition) ayrılır. Daha sonra bu bölümler işletim sistemine uygun şekilde formatlanır. Linux işletim sistemi kendi disk formatını (ext2) kullanır. En yüksek verimi sabit disk üzerinde, kendi bölümünde, kendi disk formatı altında çalıştığı zaman verebilir. Eğer ayrı bir bölümlendirme yapılamıyorsa, tavsiye edilmese bile MS-DOS formatlı bir disk üzerinde de Linux kurulabilir (UMSDOS) ancak bu sistemin performansı diğerine göre oldukça düşük olacaktır. Bu dökümanın geriye kalan tüm kısımlarında bilgisayarınıza Linux yüklemek için sabit disk üzerinde Linux'a özgü bir bölüm ayrılacağı ve bu bölüme yükleneceği kabul edilecektir. MS-DOS formatlı bir disk hiyerarşisi altına Linux kurmak için UMSDOS-HOWTO dökümanından yararlanabilirsiniz. Eğer bilgisayarınızı bir süredir kullanıyorsanız, büyük bir ihtimalle sabit diskinizin tümünü kullandığınız işletim sistemi için ayrımış durumdasınızdır. MS-DOS kullanıyorsanız diskiniz bir (sadece C:) veya birden fazla (C: D: ..) bölüme ayrılmış durumda olabilir. MS-DOS altında bir disk üzerinde en fazla 4 temel bölüm olabilir (primary partition). Eğer daha fazla bölüme ihtiyaç varsa temel bölümlerden biri genişletilmiş bir bölüm olarak ayrılır (extended partition) ve bu bölüm üzerinde mantıksal bölümler ayrılır (logical partitions).
Bilgisayarınızda birden fazla bölüm varsa bir bölümü boşaltıp bu bölümü Linux için ayırabilirsiniz. Eğer tek bölümünüz varsa, veya mevcut bölümlerinizden birini tümüyle harcamak istemiyorsanız diskinizi yeniden bölümlemeniz gerekecektir. Klasik olarak bu durumda bölmek istediğiniz bölümdeki yazılımların yedeğini almanız, daha sonra MS-DOS altında fdisk yazılımı yardımı ile sözkonusu bölümü silmeniz, yeni boyutu ile yeniden yaratmanız, bu bölümü format komutu ile formatlamanız ve yedeğini aldığınız yazılımları yeniden yerleştirmeniz gerekecektir (Çok iş :) )
Bazı yazılımlar mevcut bölümünüzü iki parçaya ayırabilirler. Örnek olarak fips bu amaçla kullanılan bir yazılımdır. (Diskiniz üzerinde işlem yapan her yazılım az da olsa disk üzerindeki bilgilere zarar verme riski taşır. Bu tür yazılımlar ile çalışmadan önce önemli olduğunu düşündüğünüz bilgilerin yedeğini almaya özen gösterin). fips, defrag programı kullanıldıktan sonra bölümünüzü sizin belirleyeceğiniz boyutlarda iki bölüme ayırabilir.
Eğer bilgisayaranızı yeni alıyorsanız veya yeni bir disk alıyorsanız, bu diskin tamamını veya bir bölümünü Linux için kullanabilirsiniz. Bu amaçla diskinizde sadece Linux kullanmak istemediğiniz bölümleri ayırmanız (ve gerisini boş bırakmanız) yeterlidir. Linux bölümlerinin Linux altından formatlanması gerekecektir.
Linux sabit disk üzerinde bir bölümden fazlasını kullanabilir. Özel olarak normal dosyaların yazılmadığı, hafıza gereken işler sırasında geçici bir alan olması amacıyla Linux bir takas alanına (swap space) ihtiyaç duyar. Bu takas alanı için en verimlisi sadece takas işlemi için ayrılmış küçük bir disk bölümü yaratmaktır.
Yoğun olarak Linux kullanan yerler için standart olarak dağıtımdan
gelen işletim sistemini ayrı bir bölüme yüklemeleri kullanıcı alanları
(/home) ve sonradan yüklenen yazılımlar (/usr/local) için ayrı bir alan
ayırmaları tavsiye edilebilir. Bu sayede, işletim sistemi güncellemek
son derece kolaylaşır, yeni işletim sistemi yüklerken sadece işletim
sisteminin bulunduğu bölüm üzerinde işlem yapılır ve bu sayede kullanıcı
alanlarının veya sonradan (dağıtım dışı) yüklenen yazılımların zarar
görmeleri engellenebilir.
Her bir bölüm için ne kadar yer ayrılacağı hakkında çok şey yazılmıştır. Ne var ki yazılanların birçoğu sabit disklerin nadiren 200 Mbyte sınırını geçtiği günlerden kalmaktadır. Linux'un kaplayacağı alan, hangi paketleri kullanacağınıza çok bağlıdır. Kabaca her disketin 2-3 Mbyte arasında yer kaplayacağını düşünerek, yüklemek istediğiniz disketleri hesaplayarak kaba bir tablo çıkarabilirsiniz. Tecrübeli bir Linux kullanıcısı hangi yazılımları kullanıp hangilerini kullanmadığını daha iyi belirleyebilecek durumda olacaktır. Dolayısı ile yeni bir kullanıcı ortalama olarak 200 - 300 Mbyte kadar bir yer ayırmak isteyecektir. Bu, günümüzün disk kapasiteleri düşünülünce o kadar büyük bir alan değildir.
Takas alanı konusunda da çok şey yazılmıştır. Birçok kaynak takas bölümü için ayrılması gereken alanının gerçek hafızanın 2 katının biraz fazlası olarak kabul etmektedir. Pratikte 10-60 Mbyte arasında bir alan fazlasıyla yeterli kalmaktadır. Ancak takas bölmeleri 128 megabaytdan daha büyük olamaz. Eğer 128 megabaytdan daha büyük takas alanı gerekiyorsa birden fazla takas bölmesi yaratmalısınız. Toplam 16 tane takas bölmeniz olabilir.
Takas alanı kullanırken, bir seferde daha fazla uygulama çalışmanızı sağlayacak şekilde Linux kullanılmayan sayfaları hafızadan diske taşır. Ancak, takas işlemi genelde yavaş olduğundan gerçek fiziksel hafızanın yerini dolduramaz. Ama çok fazla hafıza isteyen uygulamalar (X Window System gibi) eğer yeteri kadar fiziksel hafızanız yoksa takas alanına bel bağlar.
Tercih olarak, 1.2 Gbyte'lık bir disk üzerinde,
Linux nedir denemek isteyen bir kişi için
İşinde arada sırada Linux kullanan birisi için
İnternet üzerinde sadece Linux kullanılan bir bilgisayar için
Bilgisayarın sabit diski üzerinde yer ayırdıktan, bir Linux dağıtımı bulduktan sonra artık Linux yüklemek için yapılması gereken, yükleme yapmanıza yardımcı olmaya yetecek şekilde bilgisayarınızı Linux altında çalıştırmaktır. Bu amaçla boot ve root disketi adı verilen iki disket kullanılması yeterlidir.Bu disketlerden boot disketi bilgisayarınız üzerindeki donanıma uygun bir Linux çekirdeği (kernel) içerir ve bilgisayarın Linux ile açılmasını sağlar, root disketi adı verilen diğeri ise makinanız Linux olarak açıldığı zaman çalıştıracağı yazılımları içeren ve Linux' un çalışması için gereken sistem programlarını içerir. Bu iki disketi, MS-DOS altındaki sistem disketine benzetmek mümkündür.
Boot ve root disketleri, Linux dağıtımı ile birlikte gelirler. Eğer
bir CD-ROM dağıtımı ullanıyorsanız, büyük ihtimal disketler CD-ROM
ile beraber geleceklerdir. Eğer dağıtımı İnternet'ten alıyorsanız bu
disketler bir disket görüntüsü olarak bulunacaklardır. Yapmanız gereken
bu disket görüntülerini normal disketlere bu amaç için yazılmış bir
yazılımla aktarmak ve açılış disketlerini oluşturmaktır. Bunun için
RAWRITE.EXE programını kullanabilirsiniz.
Root disketi için genelde bir veya iki seçenek bulunmaktadır. Genelde
kullanılan disket color.gz adını alır.
Boot disketi için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Zira boot disketi Linux çekirdeğini içermektedir. Her işletim sistemi, o işletim sistemi altında çalışacak olan bilgisayar üzerindeki donanıma erişebilmek için bazı destekler içerir. Ne var ki her donanım kendisine göre bir takım farklılıklar gösterir. Linux bilgisayarınız üzerinde bulunan birçok donanım için destek verebilir, ne var ki tüm donanım desteğini tek bir çekirdekte toplamak çekirdeğin gereksiz yere büyümesine ve hantallaşmasına neden olacaktı (Bilgisayarınızda ses kartı donanımı yoksa çekirdeğin ses kartı desteğine ihtiyacınız olmayacaktır, yapılan sadece gereken destekleri ekleyerek çekirdeğin verimini artırmak demektir). Linux çekirdeği gerektiğinde destek verdiği donanımları destekleyecek şekilde güncellenebilir. Ancak Linux yükleyebilmek için, seçeceğiniz yükleme yöntemine göre bazı donanımlara destek vermesi gereklidir. Örnek vermek gerekirse, NFS üzerinden Linux yüklemek için çekirdek içerisinde mutlaka ağ (network) desteğinin olması gerekmektedir ama ses kartı desteğinin olmasına gerek yoktur. Linux yükledikten sonra derleyeceğiniz bir çekirdeğe ses kartı desteği vermesini sağlayabilirsiniz.
Bir işletim sisteminin sabit diske yüklenme aşamasında kullanıcıya sağlayacağı en büyük kolaylık, deneyimli kullanıcılar için tüm paketleri kurmadan önce sormak, Linux'u bilmeyen ve sabit diskine Linux kurmak isteyen yeni kullanıcılar için ise kurulum aşamasını mümkün olan en az soru ile bitirip daha önceden belirlenmiş birtakım paketleri otomatik olarak yüklemektir.
Çok farklı donanımların olması Linux yükleyebilmek için bir dizi boot
disketinin oluşmasına neden olmuştur. Güncel bir Linux dağıtımında hangi
boot disketlerinin hangi donanımlara destek verebildiğini görmek için
ilgili dağıtımla gelen README dosyalarına bakmak gerekecektir. Şu anki
Slackware dağıtımı ile gelen boot disketlerinden bazıları
Boot disketleri hakkında geniş bilgi için Bootdisk-HOWTO dökümanından yararlanabilirsiniz.
Boot ve root disketlerinizi de elde ettikten sonra artık bilgisayar ilk defa Linux altında çalışmak için hazırdır. Boot disketini takarak sistemi açın (PC'nin açılma sırasının A:,C: olmasına dikkat edin). Disket açılır açılmaz yaklaşık bir sayfalık bir mesaj verecek ve kullanıcıdan ek bir parametre isteyip istemediğini soracaktır. Bu noktada çalışacak olan çekirdeğe birçok ek parametre verilebilir. Eğer herşey yolunda giderse bu noktada özel bir parametre belirtmeye gerek kalmayacaktır. Boot disketi parametreleri hakkında BootPrompt-HOWTO içerisinde detaylı bilgi bulabilirsiniz. Bu aşamayı geçtikten sonra çekirdek yüklenmeye başlayacak ve bir dizi mesaj geçecektir. Bu mesajlar çekirdeğinizin bilgisayar üzerindeki donanımları tanıması ve çeşitli hizmetleri çalıştırması ile ilgili mesajlardır. Çekirdeğin donanımınızı ne şekilde tanıdığı bu mesajlardan anlaşılır. Yükleme yapabilmek için çekirdeğin sabit diskinizi ve ağ bağlantısı kullanacaksanız ethernet kartınızı doğru olarak tanımış olması gerekecektir.
Daha sonra kullanıcıdan root disketini yüklemesi için bir mesaj çıkacaktır. Bu aşamada boot disketi yerine root disketi takılmalıdır. Kısa bir yüklemeden sonra bir mesaj çıkacak ve ardından
login:
mesajı ile karşılaşılacaktır. Tebrikler ! Artık Linux altında çalışmaya başlayabilirsiniz. Bilgisayar şu anda sizden bir kullanıcı ismi beklemektedir. 'root' yazarak sisteme girin.
Slackware dağıtımında yükleme işi için
setup
isimli bir yazılım bulunmaktadır. Yüklemenin her aşaması bu yazılım tarafından yürütülebilir. Ancak ilk olarak Linux için disk alanlarının tanımlanması gerekmektedir. Bu amaçla
fdisk
programı kullanılır. Linux altında bir bilgisayar bağlı her türlü cihaza bir dosya gibi erişmek mümkündür. Her cihaza karşılık gelen bir sistem dosyası mevcuttur. Cihazlarla ilgili dosyalar /dev dizini altında yer alırlar. Burada IDE sabit diskler "hd" SCSI sabit diskler "sd" olarak isimlendirilirler. Aynı anda bir bilgisayarda birden fazla disk bağlanmış olabilir. Diskler sırayla a b c d olarak isimlendirilirler. Her disk üzerinde birden fazla bölüm yer alabilir. bu bölümler ise 1 2 3 4 olarak numaralandırılırlar. Örnek olarak
/dev/hda, bir numaralı IDE (Primary Master) diski/dev/hda1, bir numaralı IDE diskin ilk bölümü ( DOS altında C:)/dev/hda2, bir numaralı IDE diskin ikinci bölümünü/dev/hdb, iki numaralı IDE (Primary Slave) diski/dev/hdc, üç numaralı IDE (Secondary Master) diski /dev/hdd, dört numaralı IDE (Secondary Slave) diski /dev/sdb3, ikinci SCSI sabit diskin üçüncü bölümünü göstermektedir. Birden fazla sabit diskiniz varsa hangi sabit disk'le ilgileneceğinizi belirtmeniz gerekir. Eğer iki sabit diskiniz varsa fdisk'i kullanırken dikkat edin, her an yanlış bir diski formatlama şansınız var.
# fdisk /dev/hda
Bu noktadan sonra artık fdisk ile istediğiniz bölümleri tanımlamanız mümkündür.
fdisk komutu harddisk bölümlerinin düzenlenmesi için kullanılan
bir yazılımdır. Komut satırından genelde tek harflik komutlarla
kullanılır. Eğer komut satırında bir parametre verilmezse fdisk ilk
bulduğu disk üzerinde işlem yapacaktır. Birden fazla disk mevcutsa komut
satırında istenilen diskin belirtilmesi gerekecektir. Aşağıdaki örnekte fdisk
herhangi bir parametre ile çağrılmamış ve sistemde bulunan öncelikli
disk olarak bir numaralı SCSI disk (/dev/sda) seçilmiştir.
fdisk, komutunun yanında bazı parameteler alır:
/fdisk -v : Fdisk programının sürümü ekrana gelir.fdisk -l : /dev/hda, /dev/hdb, /dev/sda, /dev/sdb, /dev/sdc, /dev/sdd, /dev/sde, /dev/sdf, /dev/sdg ve /dev/sdh disklerinin (varsa) bölümlendirme tablosunu ekrana yazar ve çıkar.fdisk -s <disk-bölümü> : Eğer bir DOS bölümü değilse (bölüm numarası 10'dan büyük) , sözkonusu disk bölümünün büyüklüğü bayt cinsinden ekrana yazılır.Aşağıda, fdisk yazılımının kullanımı hakkında örnek bir fdisk çalışması yeralıyor.
Bu örnek içerisinde 1 Gbyte'lık SCSI sabit disk'e sahip bir makine üzerinde LINUX için gerekli kısımların ayrılması adım adım incelenmiştir. Sözkonusu sabit disk üzerinde kullanıcı önceden 400 Mbyte'lık bir kullanıcı alanı tanımlamış ve geri kalan alanı LINUX için ayırmıştı. Düşünülen dağılım:
ve geri kalan alan LINUX altında kullanıcı alanı.
fdisk programı çalışır çalışmaz ilk iş olarak mevcut bölümler hakkında bilgi almak için p komutunu ( Print Partition Info) kullanıyoruz.
Command (m for help): p Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M
Bu tablo bize sadece tek bölüm ayrıldığını, ayrılan alanın DOS formatında olduğunu, boot edecek bölüm olduğunu belirtiyor. Bölümün adı /dev/sda1, yani ilk SCSI sabit disk üzerinde tanımlanan ilk bölüm. İlk iş olarak LINUX işletim sistemi için yeni bir bölüm yaratmalıyız.
Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 2 First cylinder (396-1017): 396 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([396]-1017): +250M
n komutu ile kendimize yeni bir bölüm yarattık. İlk seçenek temel bir disk bölümümü yoksa gelişmiş bir disk bölümü üzerinde mi işlem yapacağımızı sordu. Temel bir bölüm için p komutunu girdik. Daha sonra hangi bölümü yaratacağımızı sordu. Halen mevcut 1 bölüm var, bu bölüm ikinci bölüm olacak bu yüzden 2 yazdık.
Bölümün başlangıç adresini giriyoruz. Bu değer otomatik olarak bir önceki bölümün bitiş değerinden hesaplanmaktadır. Sadece onaylıyoruz. Daha sonra istediğimiz boyutu belirtiyoruz. +250M tanımı 250 Mbyte'lık bir kısım istediğimizi belirtiyor. Yarattığımız bu bölümü p komutu ile inceliyoruz
Command (m for help): p Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native
fdisk yaratılan her bölümü otomatik olarak (LINUX native) olarak yaratmaktadır. Şimdi takas alanı için 60 Mbyte'lık 3. temel bölümü tanımlayalım:
Command (m for help): n
Command action
e extended
p primary partition (1-4)
p
Partition number (1-4): 3
First cylinder (643-1017): 643
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([643]-1017): +60M
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders
Units = cylinders of 2074 * 512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native
/dev/sda3 643 643 702 62220 83 Linux native
Dikkat edilecek olursa bu bölüm de LINUX native olarak tanımlandı. LINUX tarafından takas bölümü olarak kullanılacak olan bölümler farklı bir yapıya sahiptirler ve ayrıca tanımlanmaları gerekmektedir. Bu amaçla t komutu ile herhangi bir bölümün tipini değiştirmek mümkündür. (Tip değiştirmekle o bölümün yapısı (formatı) değişmiş olmuyor, format sonradan yapılan bir işlemdir)
Command (m for help): t Partition number (1-4): 3 Hex code (type L to list codes): 82 Changed system type of partition 3 to 82 (Linux swap) Command (m for help): p Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/sda3 643 643 702 62220 82 Linux swap
Yukarıda yapılan işlemle 3 numaralı bölümün tipini Linux swap olarak değiştirmiş olduk. Şu anda üç farklı türden alanımız mevcut. Son bölümü de yine n komutu ile ekleriz.
Command (m for help): n Command action e extended p primary partition (1-4) p Partition number (1-4): 4 First cylinder (703-1017): 703 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([703]-1017): 1017 Command (m for help): p Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders Units = cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start End Blocks Id System /dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M /dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native /dev/sda3 643 643 702 62220 82 Linux swap /dev/sda4 703 703 1017 326655 83 Linux native
Bu örnekte boyut Mbyte cinsinden verilmedi. Zaten amaç kalan alanı tümüyle kullanıcı alanı olarak ayırmaktı. Bu nedenle son silindirin numarasının girilmesi yeterli oldu. Artık yapılması gereken bu bilginin diske yazılmasıdır. Şu ana kadar yapılan hiç bir değişiklik sistem üzerinde herhangi bir etki yapmamıştır. Ancak bölümleme bilgisi diske yazıldıktan sonra geri dönüş yoktur. Lütfen yaptığınız değişiklikleri bir kez daha gözden geçirin!
Command (m for help): w The partition table has been altered! Calling ioctl() to re-read partition table. (Reboot to ensure the partition table has been updated.) Syncing disks. Reboot your system to ensure the partition table is updated.
Sabit diski bölümleme esnasında karşılaşılan bazı sorunlar vardır. Bunların en önemlisi Linux'un nasıl çalıştırılacağı ile ilgilidir. Linux açmak için belli başlı üç yöntem vardır:
LOADLIN isimli bir yazılımlaSon iki yöntem herhangi bir sınırlama getirmezken ilk yöntemin bir sınırlaması vardır. LILO isimli yazılım ile kullanıldığı zaman bilgisayar açıldığı zaman minik bir yazılım çalıştırır ve gerektiğinde Linux çekirdeğini yükler. Ancak çekirdek yüklenmesine kadar geçen süre içerisinde sistemin BIOS komutları çalışır. Bu komutların önemli bir sınırlaması bir disk üzerindeki bir yazılımı belirleyen üç parametreden (silindir sayısı, kafa numarası, sektör numarası) silindir sayısının en fazla 1024 ile sınırlı olmasıdır. Bu bakımdan LILO kullanılacaksa Linux çekirdeğinin yer alacağı bölüm bu 1024 numaralı silindir sınırının altında kalmalıdır. Bu sınırlama tamamıyla DOS'un kullandığı BIOS'un bir sınırlamasıdır. Yeni BIOS'lar bu sınırlamadan kurtulmak için LBA adı verilen bir yöntem kullanırlar. Bu yöntemin temelinde BIOS'ta kafa sayısı için gereksiz yere ayrılan kısımların silindir sayısını belirtmek için kullanılmasıdır. (BIOS, bir sabit disk için 64'e kadar kafa kabul edebilmektedir. Pratik olarak 15 kafadan fazla sabit diskin üretilmesi çok zor olduğu için yapılan kafa sayısını iki veya dört ile çarparak, silindir sayısını iki veya dörde bölmektir.) Böylelikle 1654 silindirli 16 kafalı bir sabit disk, LBA olarak 827 silindirli ve 32 kafalı olarak tanımlanabilmektedir. İkinci durumda bu disk üzerinde tanımlanabilecek her bölümün yukarıda belirtilen sınırlama içerisinde kalacağına dikkat ediniz.
Disk üzerindeki tanımlamaları da bitirdikten sonra artık setup yazılımı çalıştırılabilir. Setup Linux yüklemek için gereken temel birçok işlemi yapabilir. Ok tuşları yardımı ile menüler arasında gezerek işlemleri tamamlayabilirsiniz. Burada yukarıdan aşağıya doğru bir sıra izleyebilirsiniz.
Şu anki güncel Slackware dağıtımının setup komutu çalıştırılınca ekrana gelen menüleri aşağıdadır.
Welcome to Slackware Linux Setup.
Hint: If you have trouble using the arrow keys on your keyboard,
you can use ''+'', ''-'', and TAB instead. Which option would you like?
HELP Read the Slackware Setup HELP file
KEYMAP Remap your keyboard
MAKE TAGS Tagfile customization program
TARGET Select target directory [now: /]
SOURCE Select source media
DISK SETS Decide which disk sets you wish to install
INSTALL Install selected disk sets
CONFIGURE Reconfigure your Linux system
PKGTOOL Install or remove packages with Pkgtool
EXIT Exit Slackware Linux Setup
< OK > <Cancel>
SOURCE MEDIA SELECTION
Where do you plan to install Slackware Linux from?
1 Install from a hard drive partition
2 Install from floppy disks
3 Install via NFS
4 Install from a pre-mounted directory
5 Install from CD-ROM
CUS Also prompt for CUSTOM disk sets
A Base Linux system
AP Various Applications that do not need X
D Program Development (C, C++, Lisp, Perl, etc.)
E GNU Emacs
F FAQ lists, HOWTO documentation
K Linux kernel source
N Networking (TCP/IP, UUCP, Mail, News)
T TeX typesetting software
TCL Tcl/Tk script languages
X XFree86 X Window System
XAP X Applications
XD X Server development kit
XV XView (OpenLook Window Manager, apps)
Y Games (that do not require X)
/usr/doc /usr/doc/faq /usr/doc/faq/HOWTOdizinlerine yüklenecektir. Birçok kullanıcı cevap aradığı soruların birçoğunun zaten makinelerinde yazılı olduğunu sonradan öğrenince çok şaşırmaktadır. Dökümanlar sıkıştırılmış olduklarından
zlessgibi sıkıştırılmış dosyaları destekleyen bir yazılımla okunmaları gerekir.
NORMAL Use the default tagfiles for verbose prompting
MENU Choose package subsystems from interactive menus
CUSTOM Use custom tagfiles in the package directories
PATH Use tagfiles in the subdirectories of a custom path
EXPERT Choose individual packages from interactive menus
NONE Use no tagfiles - install everything
NORMAL : Sistem her disk serisi içerisindeki paketleri 'gerekli (required)', 'olsa iyi olur (recommended)' ve 'seçime bağlı (optional)' olarak sınıflar. Bu seçenek ile gerekli paketler yüklenir, diğer paketler için kısa bir açıklama yazılır ve kullanıcının fikri sorulur. İlk yüklemeler için tavsiye edilen bir seçenektir. Ancak özellikle T serisi insanın sabrını taşıracak derecede çok ufak tefek paket yüklemekte ve her paketi sormaktadır (mesela klingon fontlarını yüklemek isteyip istemediğinizi soruyor, bilmeyenler için klingonlar uzay yolu dizisindeki kötü uzaylı yaratıklardır :) )
MENU ve EXPERT : Bu seçeneklerde her disk serisi yüklenmeye başlanırken o seride yer alan tüm paketler bir menü içerisinde görülür. Kullanıcı istediği paketleri işaretler ve bunların yüklenmesini sağlar.
CUSTOM ve PATH : Daha önce belirtilen TAGFILE dosyaları yardımıyla yükleme yapmak için kullanılır. Bu durumda belirli bir uzantıya sahip dosyalar içerisinde (TAGFILE) yüklenmesi gereken yazılımlar belirtilir. Bu seçenek ile TAGFILE' ların uzantısı belirtilir ve o uzantılı dosyalarda bulunan paketler yüklenir.
NONE : Tembellerin seçeneği. Her şeyi kuracaktır. Sadece belirli paketler için anlamlıdır. Zira birçok paket içerisinde içinden seçilmesi gereken seçenekler mevcuttur. (Mesela Xserver 10 seçenek arasından seçilecektir)
Bu noktadan sonra artık yükleme başlayacaktır.
Yükleme bittikten sonra yapılacak iş artık sisteminiz için tanıtımlarınızı yapmaktır. Bu işlemin ilk aşaması sistemi açacak bir çekirdek belirlemektir. Bu konuda üç seçeneğiniz var:
bootdisk Use the kernel from the installation bootdisk
cdrom Use a kernel from the Slackware CD
floppy Install a zimage or bzimage file from a DOS floppy
Bootdisk : Bu seçenekte yüklemede kullandığınız çekirdek boot disketinden kopyalanacaktır. Sisteminizi yükleyebildiğinize göre bu çekirdek ile çalışabilirsiniz. Eğer bir değişiklik yapmamışsanız bu anda sürücü içerisinde boot disketi değil root disketi bulunuyor olmalı, değiştirmeyi unutmayın!
CD-ROM : Slackware CD-ROM'unda bulunan önceden derlenmiş çekirdeklerden herhangi birini seçebilirsiniz.
Floppy : herhangi bir DOS disketinde yer alan çekirdeği yüklemenizi sağlar.
Daha sonra sisteminiz için bir boot disketi yaratmak isteyip istemediğiniz sorulacaktır. Ne olursa olsun, elinizin altında her zaman bir boot ve root disketi bulundurmak zorundasınız. Herhangi bir sorun olduğunda sisteminizi açmak için bir boot disketi bulmanız gerekecektir. Bunun için yükleme sırasında kullandığınız boot ve root disketlerini de kullanabilirsiniz.
Ardından setup size modem, mouse, CD-ROM, bulunduğunuz zaman dilimini soracak ve
liloconfig
yazılımı çalışacaktır. LILO, Linux Loader (Linux yükleyicisi) kelimelerinden meydana gelir. LILO Linux yüklemek için kullanılan çok pratik ve etkili bir yazılımdır. Bilgisayar açılır açılmaz, boot eden ilk sabit diskin üzerinde (boot partition) kendini yazar, bilgisayar açılır açılmaz, birden fazla işletim sistemi için seçenek sunabilir. Konfigürasyon sırasında LILO kendisinin nereye yazılacağını sorar, bu seçenekler arasında
1. The Master Boot Record of your first hard drive
2. The superblock of your root Linux partition
3. A formatted floppy disk
yer alır.
1 numaralı seçenek, birçok uygulamada kullanılacak olan seçenektir. MBR bir bilgisayar açarken ilk bakılan yerdir.
2 numaralı seçenek, MBR'yi kullanmamaktadır. Bunun sebebi, MBR üzerinde bir başka işletim sisteminin benzer bir yazılımının bulunması olabilir. (örneğin OS/2 Bootmanager)
3 numaralı seçenek'te LILO kendisini bir diskete yükleyecektir. Bu disketten açıldığı zaman menü ortaya çıkacaktır.
Daha sonra boot işlemi sırasında çekirdeğe gönderilecek ekstra parametreler belirtilebilir. Birçok sistem için bu tür bir parametre gereksizdir. Bu parametre boot diski ile açıldığı zaman sorulan parametrenin aynısıdır. Sonraki seçenek LILO'nun yükleme sırasındaki davranışını belirler. LILO konfigürasyonu sırasında birden fazla boot edebilecek sabit disk bölümü tanımlanabilir. Shift tuşuna basıldığı zaman LILO mevcut bölümler için bir liste çıkaracaktır. LILO için tanımlı dört davranış vardır:
1 -- None, don't wait at all - boot straight into the first OS
2 -- 5 seconds
3 -- 30 seconds
4 -- Present a prompt and wait until a choice is made without timing out
1 numaralı seçenek hiç beklemeden doğrudan listede belirtilen ilk işletim sistemini yükleyecektir. Sadece Linux bulunan bilgisayarlar için kullanılan seçenek budur.
2 ve 3 numaralı seçenekler sırasıyla 5 ve 30 saniye beklerler, eğer bu süre içerisinde Shift tuşuna basılmazsa ilk sırada yer alan işletim sistemini yüklerler.
4 numaralı seçenek bir işletim sistemi seçilene kadar bekler.
Daha sonra sırasıyla yüklenmesini tercih ettiğiniz disk bölümlerini tanıtabilirsiniz. LILO her bölüm için sizden ayıredici bir kelime isteyecektir. LILO yükleme anında sizden komut beklerken bu kelimeye göre işletim sistemi yükleyecetir.
LILO hakkında bazı örnekler için LILO-NASIL dökümanından yararlanabilirsiniz.
Linux yükleme işlemi sona erdi. Artık bundan sonra sıra makinanızı Linux çalışacak şekilde çalışmasını sağlamaktır. Bunun için temel olarak iki değişik yöntem mevcuttur:
LOADLIN pakedini (A serisi disketler içinde ) seçmişseniz bu paket /root dizini altında LOADLIN.ZIP ismi ile kaydedilmiş olacaktır. Yapmanız gereken bu yazılımı ve mevcut çekirdeğinizi (/vmlinuz ) DOS kısmına aktarmaktır.Aşağıda yer alan örnekte,
/dev/hda1'in DOS olduğu/dev/hda3 üzerine Linux yüklendiği varsayılmıştır.
linux:~# ls /root lodlin16.txt lodlin16.zip linux:~# mkdir /dos linux:~# mount -t msdos /dev/hda1 /dos linux:~# cd /dos linux:/dos# unzip /root/lodlin16.zip Archive: lodlin16.zip creating: loadlin/ inflating: loadlin/readme.1st inflating: loadlin/loadlin.exe inflating: loadlin/copying inflating: loadlin/test.par inflating: loadlin/linux.bat extracting: loadlin/initrd.tgz inflating: loadlin/files creating: loadlin/doc/ inflating: loadlin/doc/changes inflating: loadlin/doc/announce.txt inflating: loadlin/doc/lodlin16.lsm inflating: loadlin/doc/quicksta.rt inflating: loadlin/doc/initrd.txt inflating: loadlin/doc/manual.txt inflating: loadlin/doc/params.doc creating: loadlin/src/ inflating: loadlin/src/loadlin.asm inflating: loadlin/src/loadlina.asm inflating: loadlin/src/loadlini.asm inflating: loadlin/src/loadlinj.asm inflating: loadlin/src/loadlinm.asm inflating: loadlin/src/makefile extracting: loadlin/src/srclinux.tgz inflating: loadlin/src/pgadjust.asm linux:/dos# cp /vmlinuz /dos/loadlin/zimage linux:/dos# cd loadlin linux:/dos/loadlin# ls copying* files* linux.bat* readme.1st* test.par* doc/ initrd.tgz* loadlin.exe* src/ zimage linux:/dos/loadlin# cat linux.bat rem First, ensure any unwritten disk buffers are flushed: smartdrv /C rem Start the LOADLIN process: c:\loadlin\loadlin c:\loadlin\zimage root=/dev/hda3 ro vga=3 linux:/dos/loadlin# cp linux.bat /dos
Burada verilen örnekte yapılan sırasıyla
/root altında yer alan lodlin16.zip isimli dosyayı DOS diski altında açmak. Bu işlem C:\LOADLIN isimli bir dizin yaratıp içerisine gereken dosyaları yerleştirmektedir./vmlinuz) bu dizine kopyalamak ve LINUX.BAT dosyasını kendimize uygun hale getirmek. Bu dosya C:\LOADLIN\ZIMAGE isimli bir çekirdeği kullanarak /dev/hda3 bölümünde Linux çalıştırmak için kullanılır.LINUX.BAT dosyasını PATH içinde tanımlı bir yere kopyalamak, mesela C:\DOS.Artık bilgisayar DOS açıldıktan sonra
linux
komutu ile tekrar Linux çalıştırmak mümkün olacaktır.
Bilgisayarınıza Linux yüklediğiniz disketlerle her zaman bilgisayarınızı Linux olarak açıp çalışabilirsiniz.
Tavsiye edilen mümkünse LILO kullanmaktır. LOADLIN ise bir ikinci alternatif olarak çokça kullanılır. Boot disketlerine ise genelde son çare olarak başvurulur.
Bütün bu adımlardan sonra artık elinizde çalışmaya hazır bir Linux makine vardır. Makinayı kapatıp tekrar açın. Ekranda çekirdek mesajları geçtikten sonra
login :
belirecektir. Buraya root yazın ve sisteme girin. İlk denemeniz için
# shutdown -rf now
yazabilirsiniz. Linux bir makine çalıştığı sürece hafıza içerisinde birçok
tampon bellek açar. Mümkün olduğu kadar makineyi kapama tuşuna basarak
kapatmayın. Shutdown komutu işletim sisteminin tampon belleklerde tuttuğu
bilgileri güncellemesini sağlayacaktır. -r parametresi sistemin
reboot etmesini sağlayacaktır. Bilgisayarı kapatmak için
# shutdown -hf now
komutunu kullanabilirsiniz. Burada yer alan h parametresi sistemin "halt" edeceğini (tamamen kilitlenme) ve bir daha açılmayacağını belirtecektir.
Eğer herşey yolunda giderse makinanızın başında oturup çalışmaya başlayabilirsiniz.
Sistemde çalışmaya başlamak üzere ilk iş olarak kendinize çalışmak amacıyla bir kullanıcı tanımlayın. Sistemde başka kullanıcı olacaksa, onlar için de hesap açacaksınız. Kullanıcı hesabı açmak için
# adduser
komutu size bu konuda yardımcı olacaktır. adduser (veya useradd)
komutu , kullanıcı ismi, isim ve soyad, GID (grup kimliği), UID (kullanıcı
kimliği) gibi birtakım sorular soracaktır. Bu komut hakkında detaylı
bilgiyi Sistem Yönetimi bölümü altında bulabilirsiniz. root kullanıcısı
sistem üzerinde sınırsız yetkiye sahip olduğundan sistem dosyalarını
kazara değiştirmenize veya silmenize sebep olabilir.
Şimdi yeni hesabınızla sisteme girebilirsiniz. Alt F1 'den Alt F6 'ya kadar olan tuşlarla birden çok ekranda (sanal ekranlar) aynı anda çalışabilirsiniz.
Bu noktadan sonra bazı uygulamaların ayarlamalarını yapmanız gerekecektir. Artık Linux yüklemek ile ilgili bir sorunuzunun kalmamış olmasını umuyorum. DOS kullanıcılarına Linux hakkında bilgi veren sevimli bir döküman için DOS2Linux Mini-HOWTO iyi bir başlangıç olabilir.
Açılış esnasında makinanızın ismi /etc/rc.d/rc.M dosyasında
belirlenir. Bu dosyayı uygun şekilde değiştirerek makinanızın ismini
de yeniden tanımlayabilirsiniz. Makinanızın ilk ismi darkstar
olacaktır. Eğer TCP/IP ağ üzerinde çalışıyorsanız, /etc/HOSTNAME
dosyasının içeriğini değiştirerek veya hostname komutu kullanılara makina
ismi de değiştirilebilir.
Bunların dışında konfigürasyon gerektiren birçok durum vardır. Bunlar için NET-3 HOWTO dosyasını iyice okumalısınız.
Eğer linux ve OS/2 ile birlikte aynı disk üzerinde çalışmayacaksanız, LILO'yu öncelikli yükleyici olarak diskinizdeki diğer işletim sistemlerinin açılışında rahatlıkla kullanabilirsiniz. Daha önce de belirttiğim gibi OS/2'nin kendine özgü önyükleyicisi olduğundan birincil önyükleyici olarak bunu kullanın, LILO'yu ise linux açmak için çalıştırın.
Slackware LILO kurulum işlemi, bazı özel durumlar için yetersiz kalmaktadır. Bu gibi durumlarda dosyanın el yardımıyla konfigürasyonu gereklidir.
LILO'yu değiştirmek için /etc/lilo.conf dosyası üzerinde
değişiklikler yapmalısınız. Aşağıda bir LILO konfigürasyon örneği
görülüyor. Burada Linux bölümü /dev/hda2'de , MS-DOS bölümü
ise /dev/hdb1'de (ikinci sabit diskin ilk bölümü) bulunuyor.
# LILO, /dev/hda uzerinde kurulacak.
boot = /dev/hda
# Linux yuklemek icin
image = /vmlinuz (Cekirdegin diskteki ismi /vmlinuz)
label = linux (Buna "linux" ismini ver. Acilis aninda
ekranda "linux" yazisi gorunur)
root = /dev/hda2 (Kok dosya sistemi olarak /dev/hda2 kullan)
vga = ask (VGA ekran modu icin kullanicidan komut bekle)
# MS-DOS yuklemek icin
other = /dev/hdb1 (MS-DOS bolumu)
label = msdos ("msdos" ismini ver)
table = /dev/hdb (ikinci surucu icin bolumlendirme tablosu)
Yukarıda bir örneği görülen /etc/lilo.conf dosyasında gerekli
değişiklik veya düzeltmeleri yaptıktan sonra /sbin/lilo dosyasını
root olarak çalıştırın. Bu komut LILO önyükleyicisini sabit diske
kuracaktır. Bundan sonra her yeni çekirdek derlemenin ardından dosyada
uygun değişiklikleri yapıp aynı komutu çalıştırmalısınız.
Şimdi sistemi sabit disten tekrar açabilirsiniz. LILO,
/etc/lilo.conf dosyasındaki ilk işletim sistemini
yükleyecektir. Başka bir sistemle açmak için önyükleme menüsünü ekrana
getirmelisiniz. Bunun için makina açılırken shift veya kontrol tuşlarına
basılı tutun. Ekrana bir açılış istemcisi gelecektir:
Boot :
Burada ya açılmasını istediğiniz işletim sisteminin ismini yazın (ilk kurulum sırasında MS-DOS veya linux), ya da tab tuşuna basarak listeyi ekrana getirin.
OS/2 kullanabilmek için Linux önyükleyicisini ikincil kullanmanız gerekecektir. Linux'u OS/2 önyükleyicisinden açmalısınız. Bunu yapmak için Linux sabit disk bölümünü OS/2 fdisk kullanarak yaratın. Ardından sözkonusu bölümü FAT veya HPFS olarak formatlayın ki OS/2 tanıyabilsin.
Bundan sonra LILO'yu linux dosya sisteminin olduğu bölüme
kurun. (yukarıdaki örnekte /dev/hda2). /etc/lilo.conf dosyasının linux
için kullanılan satırlarının son durumu şu şekilde olacaktır:
boot = /dev/hda2
image = /vmlinuz
label = linux
root = /dev/hda2
/sbin/lilo dosyasının çalıştırılmasının ardından OS/2 önyükleyicisine linux bölümünü tanıtın. Benzer yordamları, sorun çıkaran işletim sistemleri için de kullanabilirsiniz.
Tabii ki temennimiz sorun çıkmaması, ama her nedense her zaman bu satırları okuyacak birkaç kişi olacaktır. Linux üzerinde kendi ihtiyacınıza göre ayarlanamayacak bir parametre yok gibidir. Bu özelliği sayesinde son derece esnek bir çalışma ortamı haline gelebilir. Aynı özellik kişilerin çoğu zaman kendi çözümlerini bulmalarını da beraberinde getirmektedir. Kendi bilgisayarınızda Linux çalışmak için bir miktar döküman karıştırmanız kaçınılmazdır.
Çıkabilecek en önemli sorun bilgisayarın açılmamasıdır. Bunun birçok sebebi olabilir. Açılış esnasında
Her aşama birçok satırda durumunu belirtecektir. Çalışan yazılımlar veya yazılım parçalarının her biri birbirinden bağımsız olduğu için açılış sırasında geldiğiniz nokta çok önemlidir. LILO çalışmadığında veya çekirdek yüklenirken takılırsa boot disketi ile rahatlıkla sistemi açabilirsiniz. Örnek olarak Linux yüklü disk bölümünüzün /dev/hda2 olduğunu varsayalım. Boot disketi parametre istediğinde
mount root=/dev/hda2
yazmanız yeterli olacaktır. Bu durumda boot disketinde yer alan çekirdek ile belirttiğiniz bölümde yer alan Linux hiyerarşisi açılacaktır. Çalışan bu sisteminiz içerisinde artık hatanın kaynağını daha rahat bulabilirsiniz.
Çekirdeğin yükleme esanasında takılması büyük ölçüde çekirdeğin donanımı doğru belirleyememesinden çıkar. Mesela ethernet kartınızı yanlış tanımış olabilir. Bunu çözmenin temel yöntemi çekirdek içerisinde kullanmayacağınız donanımlara ilişkin destekleri kaldırmak (Tüm ethernet kartlarını destekleyen bir çekirdek yerine sadece kullanmanızın muhtemel olduğu ethernet kartlarına destek veren bir çekirdek derlemek) veya çekirdeğe yardımcı olabilecek açılış parametreleri vermek.
Çekirdek derlemek hakkında Kernel-HOWTO ve boot parametreleri hakkında BootPromt-HOWTO yardımcı olabilirler. Çalışan sisteminizde bir arıza meydana gelip de makina aniden çalışmamaya başlarsa en son yaptığınız değişiklikleri gözden geçirin.
Ve son olarak, sistemin çalışmaması her zaman Linux'tan kaynaklanmayabilir, donanım ile ilgili sorunlar da yaşayabilirsiniz. Rasgele davranışlar, durup dururken çakılmalar, panik mesajları altında, bozuk sabit diskler, normalden yüksek frekansta çalıştırılan işlemciler ve sistem saatine göre yavaş kaçan veya bozuk RAM'lar yatabilir.
Bu satırları okuduğunuza göre çalışır durumda bir Linux sisteminiz var demektir. Hala silmediniz mi yoksa? Şaka bir yana, büyük badireler atlattınız. Önünüze sayısız engeller çıkabilirdi. Kurarken elektrikler kesilebilirdi, sabit disk çizilebilirdi veya yanlış bölümü formatlayabilirdiniz. Özellikle Linux Slackware dağıtımını kurmak, dökümantasyon olmadan veya hatırlı bir arkadaşın yardımı olmaksızın gerçekten zordur.
Bu bölümde Linux'a küçük bir giriş yapılacak, daha sonra da UNIX kullanmayanlar sistemle tanıştıracaktır. Bölüm boyunca yapmanız gereken korkmadan sistem üzerinde kolaylıkla gezinti yapmak ve dosyaları kurcalamaktır.
Önceki bölünde sisteme girebilmek için şifresi olmayan "root" kullanıcıyı kullanmıştınız. Bu kullanıcı sistemde en fazla yetkiye sahip kullanıcı olup sistem görevlisi (sorumlusu) adını alır. Eğer root dışında bir kullanıcı hesabı tanımlanmışsa onu kullanın. Şifre yazıldıktan sonra komut istemcisine, yani kısaca kabuk dediğimiz programa girilir. Şifre yazılırken, başkalarının görmemesi için ekrana basılmaz.
Kullanıcı isimleri veya şifrelerde büyük ve küçük harfler arasında fark vardır. Root, root ve ROOT, farklı kullanıcılara işaret eder. Klavyenin en sağındaki Caps Lock tuşunun yanmadığına emin olun.
Sisteme ilk girişte, aşağıdaki gibi bir satırla karşılaşacaksınız.
Welcome to Linux 1.2.13. linux login: root password: Last login: Thu Feb 13 12:46:35 on tty1 Linux 1.2.13. You have mail. linux:~#
Genellikle komut istemcisinin sonundaki karakter, root kullanıcısı
için #, diğer kullanıcılar için $ olur. Bu
karakterden önce de makina ismi yeralır. MS-DOS'ta olduğu gibi burada
UNIX komutlarını girebileceğiniz kabuk (shell) üzerindesiniz.
Şifreyi değiştirmek için kullanılan komut passwd 'dir. Bir kullanıcı sadece kendi şifresini değiştirirken root'a herkesin şifresini değiştirme yetkisi verilmiştir. Herhangi bir sistemde hesap şifrenizi unutursanız, bunu sadece root değiştirebilir. Root
iken passwd yazın ve enter tuşuna basın.
linux:~# passwd Changing password for root Enter new password: ******* Re-type new password: ****** Password changed. linux:~#
Şifrenizi iyi saklayın. Root şifresini ele geçiren birisi sistemde istediği değişikliği yapabilir. Şifre seçimi için Linux İşletim Sisteminde Güvenlik konu başlığına göz gezdirin.
Linux komutları hakkında bilgi almak için man komutu
kullanılır. Eğer kurulum aşamasında man dosyalarının kopyalanması
sorusuna olumlu yanıt verilmişse bunlar /usr/man dizini altında
bulunurlar. Örneğin passwd komutu hakkında daha detaylı bilgi
almak için
$ man passwd
yazın. Tüm man sayfaları /usr/man dizini altında 8 ayrı dizinde
saklanır (man1 .. man8). Bazı komutların man dosyaları birden fazla dizin
altında bulunur, bir dosya komut hakkında temel bilgi verirken diğeri
sistem programcılarına yönelik olabilir. Örnek olarak mount komutu,
hem 2, hem de 8 numaralı man dosyalarıyla birlikte arşivlenmiştir. C
programlayıcısı, mount komutuna ulaşmak için
$ man 2 mount
yazarken normal kullanıcı,
$ man 8 mount
yazmalıdır. Bunun yanında başlığında belirli bir anahtar sözcüğü içeren
tüm man dosyalarını araştırmak için apropos komutu kullanılır.
Her komut, bir veya birden çok parametre alabilir. Örnek olarak,
find . -name "*.txt" -print
komutu, bulunduğunuz yerden itibaren tüm dosyaları araştıracak ve bunların
arasından sonu .txt ile bitenleri ekrana basacaktır. Parametreler
genel olarak "-" işaretleri ve bu işaretten sonra gelen parametre ismi
ile belirtilirler.
UNIX ve benzeri işletim sitemlerinde kullanıcının komut yazmasını sağlayan, bu komutları yorumlayarak gerekli işlemleri yapan programlara kabuk (shell) adı verilir. UNIX'te bir kullanıcı bir dizi kabuktan istediğini seçebilir. Kabuklar ile ilgili ayrıntılı bilgi ileride verilecektir. Kullandığınız kabuk ne olursa olsun, gerek kabuktan kaynaklanan, gerekse UNIX komutlarının hepsinin uyduğu bazı standartlardan kaynaklanan bazı geleneksel yapılar vardır. Bunları bilmeniz ilk kez duyduğunuz bir komutun kullanımını bile kolayca çıkarabilmenizin yanı sıra, bir dizi genel hatadan kaçınmanızı da sağlayacaktır.
ls -l rm * komutu bütün dosyaları siler, ls
-l a* komutu `a' ile başlayan dosyaların listesini
verir.?? adı iki
karakterden oluşan bütün dosyalar anlamına gelir.cp
*[abc] /tmp komutu `a', `b' ya da `c' ile
biten bütün dosyaları /tmp dizinine
kopyalayacaktır. liste içinde aralarına `-' işareti
koyarak aralıklar verebilirsiniz. Örneğin,
[A-Z]* büyük harfle başlayan bütün
dosyalar anlamına gelir. Liste içindeki `^'
karakteri sonrasında belirtilen liste dışındaki bütün
karakterler anlamına gelir. Örneğin
*[^0-9]* adında rakam olmayan
herhangi bir dosya anlamına gelecektir.UNIX altında bazı karakterlerin özel anlamları vardır.
Dizin ve dosya
isimlerinin başında nokta olması durumunda bu dosyalar gizli dosya haline
gelir ve parametresiz yazılan ls komutuyla görünmez.
Dosya ve dizin isimleri 255 karakteri aşamazlar.
Sisteme girince önceden tanımlanmış bir dizin altında bulunursunuz. Bu
dizin normal kullanıcılar için genellikle /home/ ve ardından gelen
kullanıcı dizini ismidir. Bulunduğunuz dizinin ismini görmek için pwd
(print working directory) yazın. Temel dosya ve dizin kavramları hakkında
detaylı bilgi alabilmek için MS-DOS veya, en iyisi bir UNIX kitabı edinin.
$ pwd /home/gorkem $
UNIX komut yapısı DOS'a çok benzer. Dizin değiştirmek için cd , dizin yaratmak için mkdir komutlarını sistemde sıkça kullanılır.
$ cd / $ pwd /
Hiyerarşik bir sıraya sahip olan UNIX'te en üstte / dizini
(kök dizin) yeralır. Sistemdeki tüm diğer dosya ve dizinler bunun
altında toplanırlar.
~işareti, kullanıcının ev dizinini gösterir. Ev dizinine geçin ve
mkdir komutu ile benim isimli
bir dizin yaratın. Dizini patikasını, bir başka deyişle kök dizininden
itibaren ismini vererek de yaratabilirsiniz.
$ cd ~ $ pwd /home/gorkem $ mkdir /home/gorkem/benim
Dosya ve dizinleri görebilmek için ls komutu kullanılır.
Parametresiz yazarak bulunduğunuz dizin hakkında bilgi alın. Linux
altında değişik uzantılı dosyalar okunabilirliği artırmak amacıyla
farklı renkte görülecektir. /etc/DIR_COLORS dosyası,
dosya renklerini ayarlar. Bu dosyayı değiştirerek belirli dosyalar için
istenilen renkleri göstermesini sağlayabilirsiniz.
linux:~$ ls README article.txt mail typescript adres linux perl
ls komutu -a parametresiyle birlikte kullanılırsa normalde
görükmeyen ve nokta karakteriyle başlayan dosya ve dizinler de
görükür.
linux:~$ ls -a . .bashrc .term article.txt typescript .. .kermrc .xinitrc linux .Xdefaults .less README mail .bash_history .lessrc adres perl
-l parametresi de dosyalar hakkında tüm bilgiyi verir. Bunlar,
dosyanın sahibi, ne zaman yaratıldığı, sahibi ve grubu gibi
bilgilerdir. Dosya izinleri hakkında daha geniş bilgi bir sonraki
bölümde verilmiştir.
linux:~$ ls -al total 91 drwxr-xr-x 6 gorkem users 1024 Feb 13 12:56 . drwxr-xr-x 4 root root 1024 Jan 7 1980 .. -rw-r--r-- 1 gorkem users 390 Feb 13 12:56 .Xdefaults -rw-r--r-- 1 gorkem ftpadm 230 Feb 13 12:57 .bash_history -rw-r--r-- 1 gorkem users 1 Feb 13 12:57 .bashrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 163 Nov 24 1993 .kermrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 34 Nov 24 1993 .less -rw-r--r-- 1 gorkem users 114 Nov 24 1993 .lessrc drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Jan 7 1980 .term -rw-r--r-- 1 gorkem users 87 Feb 13 12:56 .xinitrc -rw-r--r-- 1 gorkem users 26264 Feb 13 12:53 README -rw-r--r-- 1 gorkem users 2795 Feb 13 12:55 adres -rw-r--r-- 1 gorkem users 47970 Feb 13 12:53 article.txt drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 linux drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 mail drwxr-xr-x 2 gorkem users 1024 Feb 13 12:54 perl -rw-r--r-- 1 gorkem users 0 Feb 13 12:57 typescript
Yukarıda her iki parametrenin de birleştirilerek birlikte kullanımı
yeralmaktadır. Dosyaların içeriklerini görmek için kullanılan birkaç
komuttan en pratiği less'tir. Ok tuşları ile dosya içinde hareket
edebilir ve q karakteri ile dosyadan çıkarsınız. Dosyanın içeriği birden
fazla sayfadan ibaretse dosya sayfalar halinde ekrana gelir. Tüm dosyayı
ekrana basmak için cat kullanın.
$ cat README
Bir dosyanın başından veya sonundan itibaren belirli miktarda satırı
ekrana getirmek de mümkündür. Bunun için head ve tail komutları
kullanıcının hizmetine sunulmuştur.
linux:~$ head -6 README (dosyanin ilk 6 satirini ekrana basar) This is the README file for the 28 August 1994 public release of the Info-ZIP group's portable UnZip zipfile-extraction program (and related utilities). unzip512.zip portable UnZip, version 5.12, source code distribution unzip512.tar.Z same as above, but compress'd tar format linux:~$ tail -3 README (dosyanin son 3 satirini ekrana getirir) -- Greg Roelofs (Cave Newt), UnZip maintainer/container/explainer and developer guy, with inspiration from David Kirschbaum
Dosyaları kopyalamak için cp ve bir yerden başka bir dizine almak
için mv komutu kullanılır. mv komutu, aynı zamanda dosya
isimlerini değiştirmek üzere de işletilebilir.
linux:~$ cp article.txt /tmp (article.txt isimli dosyayi /tmp dizinine kopyala) linux:~$ mv article.txt /tmp/article (article.txt isimli dosyayi /tmp dizini altina ismini article olarak degistirerek koy
Kopyalama işlemi sadece dosyalar üzerinde değil, dizinler üzerinde
de yapılabilir. Farklı dosya sistemleri üzerinde olmamak kaydıyla
bir dizin ve altındaki herşeyi, başka bir dizine kopyalayabilir veya
hareket ettirebilirsiniz. Kopyalarken bu işlem için -R parametresi
kullanılır, mv komutu için -r parametresine gerek yoktur.
$ cp -R /home/gorkem/temp /tmp (/home/gorkem/temp dizinini ve icindeki her dosyayi /tmp altina kopyala) $ mv article.txt ~/benim (article.txt isimli dosyayi calisma dizini altindaki benim dizinine kopyala)
Bir daha kullanılmayacak olan dosyalar, rm komutuyla
silinebilir. Dosyaları silerken iki kere düşünün, zira Linux altında
silinen bir dosyanın geri dönüşü olmaz. Eğer bu tür hataları çok
yapıyorsanız rm komutunu -i parametresi ile birlikte kullanın,
bu sayede Linux, dosyayı silmeden önce kullanıcının da onayını alır.
linux:~$ rm -i README rm: remove `README'? y (sileyim mi ?) linux:~$
Eğer dosya ismi - karakteri ile başlıyor ise, rm komutunu
kullandığınız zaman dosya ismi bir parametre olarak algılanacak ve
hata verecektir. Bunun için dosya isminden önce -- karakterlerini
yerleştirin.
linux:~$ rm -- -dosya
Bir dizin, boş iken rmdir komutu ile silinebilir, eğer boş değilse
bu komut işe yaramaz. Onun yerine rm komutunu -r parametresiyle
kullanın.
linux:~$ rm mail rm: mail: is a directory linux:~$ rm -rf linux/ (linux dizinini icindekilerle birlikte silinir)
-f parametresi ile kullanıcının onayını almadan tüm dosyaları tek
adımda silmek mümkündür. Bulunduğunuz dizindeki tüm dosyaları silmek
için * karakterini kullanın.
$ rm *