Amalgam , Çevresel Etkileri ve Geri Kazanılması 

Ertuğrul ERDİN

Zaman zaman basında amalgamlı diş dolgularının , alaşım bünyesinde % 50 oranında içermiş olduğu civa nedeniyleinsan sağlığı için çok tehlikeli olduğu haberleri çıkmaktadır. Ancak bu haberleri amalgama alternatif diş dolgu maddelerini üreten firmaların çıkardığı ve kasıtlı olarak da kamuoyunun kafasının karıştırıldığı söylenmekte-dir. Çok uzun süreden beri kullanan amalgamın kendini kanıtladığı da bir gerçektir. Amalgam yıllardır uygulanıyor ve kullanılıyor olsa bile acaba çevre açısından sakıncalı yanları yok mudur ?

Diş dolgu maddesi olarak kullanılan amalgam bir karişımdır:

- % 50 civa

- % 30 gümüt

- % 20 kalay .

Eski Federal Almanya' da 1985 lerde yapılan bir araştırmada (Bosse, 1985), bir yılda eski dolguları yenilerken yaklaşık olarak 30 ton gümüş amalgam atığı oluştuğu saptanmışır. Bunun yarısı da civadır.

Bu sökülen eski dolgularda ağız gargaraları ve yıkaması sonunda atıksu şebekesine , kanalizasyona , varsa atıksu arıtma tesisine, tesis yoksa doğrudan nihai alıcı ortama gitmektedir.

Kirleten öder ilkesine göre ; dişçilikten kaynaklanan civa kirlen-mesi dişçi başına 500 gr civarında kabul edilirse , bir ödeme ya-pılması gereken zarar birimi 20 gram civa/yıl ise, bu durumda ortalama olarak bir dişçinin ödeyeceği civalı atıksu kirlilik ücreti 1000-- DM / yıldır.

Civa amalgam içinde her ne kadar sıkı bağlanmış olduğu iddai edilse bile; ağızdan sökülen amalgamların % 60'nın dane boyutu < 20 u olduğu için bunların tekrar mobilize olma olasılığı çok fazladır. Sedimentlerde ve atık depolama yerlerinde biyokimyasal reaksiyonlar sonucunda tekrar suda çözünür bileşiklere dönüşmesi mümkündür. Eğer atıksu arıtma tesisi varsa ve oluşan atıksu arıtma çamurları yakma tesisinde yakılıyorsa o zaman civa gaz halinda atmosfere geçer.

Su Kirliliği ve Kontrolü Yönetmeliğine göre dişçiliklerden yapılan deşarjlar "indirekt deşarja" girer. Atıksu indirek deşarj sınır değeri 50 ug/l olmalıdır.

Ditçi
liklerde amalgamlı atıksuların ayrı toplanması veya amalgamın ayırt edilmesi için bir ayırma ve toplama sisteminin yapılaması gerekir. Ayrıca böyle bir ayırma sisteminin işyerine monte edildiği ve çalışır olduğu her an kontrol mühendisi tarafından denetlenebi-lir olmalıdır.

Bu önişlem yapılarında amalgamın ne kadarı tutuldu, ne kadarı kana-lizasyona geçti tesbit edilmelidir. Bu ise henüz zordur. Özellikle dane boyutu 20 u 'den küçük ise. O halde :

- Yerinde olutan miktar, biletimi, dane boyutu

- Ditçilik bölgesindeki amalgam sıyırıcısının veya ayırıcısının verimini ölçmek ve değerlendirmek

- Piyasadaki ayırıcı sistemleri test etmek ve değerlendirmek,

- Elde edilen sonuçlara göre amalgam atıklarını sıyıracak sistemin nasıl olması gerektiğini detaylı olarak belirlemek.<>