SİMGESEL DEĞİŞ TOKUŞ
PERSPEKTİFİNDEN MODERN TOPLUM-GÖÇMEN KİTLE İLİŞKİLERİ
Prof. Dr. Oğuz ADANIR
Dokuz Eylül Ü./GSF
Sinema-TV Blm. Öğr. Üyesi
Bugün artık "ilkel insanlara özgü" bir zihniyet düşüncesini desteklemiyorum.
Onların zihinsel yapısında bulunan pek çok şeyle bizimkinde de karşılaşıyoruz.
Aynı şekilde bizim zihinsel yapımızdamevcut olan (genel koşullarla doğru
orantılı bir şekilde değişkenlik gösteren inançlar, kurumlar,sosyal sınıflar,
vs) pek çok şeyle de ilkelinsanların zihinsel yapısında karşılaşıyoruz (
s.116).
Lucien Lévy-Bruhl,
Carnets, (1938-1939)
Lévy-Bruhl zihinsel açıdan ilkel toplumlarla modern toplumlar arasında
sanıldığı kadar büyük bir fark olmadığından söz etmektedir. Bilindiği gibi
zihniyet değişikliği pek çok koşulun varlığını zorunlu kılmaktadır. Eğer
bu koşullar değişmezse insanların zihinsel yapılarında da radikal bir değişimden
söz edebilmek kolay değildir.
Burada konumuz yabancı ve buna bağlı olarak önyargılardır. Büyülü, gizemli
bir evrende yaşayan ilkel toplumların yabancıya karşı tavırları modern toplumların
yabancılara karşı olan tavırlarını anlamamızı bir bakıma kolaylaştırmaktadır.
Örneğin (Batı Avustralya'da), bir yabancı ilk kez ziyaret ettiği bir köye
geldiğinde köyün dışında belli bir mesafede beklemekte, ardından köyün yaşlıları
gelip bu kişinin kim olduğunu anlamaya çalışmaktadırlar. Kimi zaman bu kişiyi
saatlerce sorgulamakta ve kendi topluluklarına ait bir tanıdığı yani sosyal
bağı bulunup bulunmadığını öğrenmeye çalışmaktadırlar. Yabancı o köyde birini
tanıdığını kanıtladığı takdirde, bir anlamda, yabancı olma özelliğini yitirip
o köyün insanına dönüşmektedir. Buna karşın bir tanıdığı olmadığı takdirde
yabancı derhal oradan uzaklaşmak istemektedir. Zira köyün yerlileri genellikle
bu tür yabancıları köye kötülük yapmak üzere düşmanları tarafından gönderilmiş
biri; çoğunlukla da bir büyücü gibi gördüklerinden en kısa süre içinde ondankurtulmaya
çalışmakta ve çoğu zaman onu ortadan kaldırmaktadırlar. Bir başka deyişle
yabancı köydeki huzur ve yaşantıyı bozabilecek, hatta bütün topluluğu yok
edebilecek güce sahip bir varlık gibi algılanmaktadır. Kimi zaman yabancıların
ancak belli arınma ritüellerinden geçirildikten sonra topluluğun içine alındıkları
görülmektedir. Ancak ilkel toplumların aşırı uçlar arasında gidip gelen,
çelişkilerle dolu düşünce yapıları kimliği tespit edilemeyen bütün yabancıların
öldürülmesine izin vermemektedir. Köye gelmiş olduğu sırada örneğin bir
kadının rahat bir doğum yapması yada hastalardan birinin iyileşerek, ayağa
kalkması, vb durumlarda yabancı uğur getiren bir varlık olarak kabul edilmekte
ve kendisine olağan üstü saygı ve hürmet gösterilip neredeyse tapılacak
bir varlığa [1]dönüştürülmektedir. Bir başka deyişle bu gibi durumlarda
da yabancı yine yabancılığını yitirmekte ve köyden biri gibi muamele görmeye
başlamaktadır ancak bu uğur, talih, vs süreci sona erdiği ve felaketler
yabancının köydeki varlığı sırasında art arda gelmeye başladığı takdirde
yabancı yine bütün bu talihsizliklerin baş sorumlusu haline gelmekte ve
topluluk ondan kurtulmanın yollarını aramaya başlamaktadır.
Bütün bunların nedeni akılcı bir düşünce yapısından yoksun ilkel insanların
irrasyonel, gizemli ve büyülü bir evrende yaşıyor olmalarıdır. Geleneksel
toplumlar olan ilkel toplumların yabancıya karşı bu önyargılı olarak nitelendirilecek
tavırlarını değiştirmelerini beklemek anlamsızdır. Çünkü bu insanlar tanrılar
yada ölmüş ataların koymuş ve kendileri tarafından değiştirilmesi olanaksız
kurallara boyun eğmekten başka bir şey yapmamaktadırlar. Bu kurallar genelde
ancak şeflerin ölmüş atalar yada tanrılardan izin almalarıyla değişebilmektedir
ki, bu toplumların yabancılara bakışının modern toplumlarla karşılaştıktan
sonra ne ölçüde değişmiş olduğu sorulabilir. Hemen bütün ilkel toplumların
yabancılara karşı benzer tavırlar takındıkları söylenebilir. Hemen bütün
dünyada tek başına ortalıkta dolanan insanlar yüzyıllar belki de bin yıllar
boyunca büyücü, düşman kısaca kötülük temsilcisi bir varlık gibi algılandığından
ilkel toplumlar da onlardan bir an önce kurtulmanın yollarını aramışlardır.
Örneğin, Ortaçağ'da bile yabancılar geçmek zorunda oldukları topraklarda
yaşayan topluluklara değerli armağanlar yada para vermek zorundaydılar.
Aksi takdirde yaşamları tehlikeye girebilirdi. Yine elçiler yada haberciler
ancak karşılıklı olarak verilen izinlerle bir yerden diğerine gidebilirdi.
Öte yandan uzun süreliğine yada yaşam boyu sürecek şekilde bir ilkel toplumun
bünyesine kabul edilen yabancıya (ki, genellikle bunların erkek oldukları
görülmektedir) yine topluluğun huzurunu bozmaması, çevresine nazar edip,
kem gözle bakmaması için bir kadın verilmekte ve karşılığında genellikle
topluluğun gereksinim duyduğu sağlıklı bir erkek çocuk beklenmektedir. Ortaçağ
boyunca gerek Avrupa gerekse dünyanın pek çok yerinde konuk yabancılara
döl alma amacıyla kadın verildiği bilinmektedir.
* * *
Herhangi bir yabancının modern toplumlardan birine konuk olabilmesi görece
daha kolaydır. Bu toplumlar arası gidiş gelişler özellikle XX. yüzyılda
çok
yoğun bir düzeye ulaştığından uluslararası pasaport uygulaması zorunlu hale
gelmiştir. Günümüzdeyse hemen bütün ülkeler bünyelerine kabul edecekleri
yabancıları genellikle önce izin (vize) almaya, bunun içinse çeşitli yükümlülükleri
(aşı olmak, paralı gelmek, mal-mülk sahibi olunduğunu kanıtlamak, vs) yerine
getirmeye zorlamakta, hudut sınırının aşılması sırasında da kişiyi....(Metnin
geri kalan bölümü için lütfen yazara müracaat ediniz.)
---------------------------------------------------------------------------
[1] Günümüzde ister modern olsun isterse olmasın bütün toplumlarda örneğin,
yabancı sporcular özellikle de futbolculara karşı böyle bir yaklaşım sergilendiği
söylenebilir.