Endüstriyel Atýksular...

Endüstriyel Atýksu Kirliliði...

Ýzmir ve yöresindeki endüstri kuruluþlarýnýn bazýlarý atýksularýný doðrudan Ýzmir Körfezine boþaltýrlar. Körfeze uzak konumda olanlar ise civardaki herhangi bir yüzeysel suya verirler. Ancak Ýzmir Körfezi hidrolojik konumu itibariyle birçok yüzeysel suyun boþaldýðý bir alýcý ortam niteliðinde olduðundan, sonuçta denizden uzakta olan endüstriyel kuruluþlar da atýksularý ile Körfezi kirletmiþ olurlar. Örneðin Bornova ovasýndaki endüstrilerin atýksularý Arap Deresi, Bornova Çayý ve Manda Deresi ile Ýç Körfeze taþýnýr. Ýç Körfez civarýndaki endüstrilerin atýksularý ise Melez Çayý ile Körfeze iletilmektedir.

Ýzmir'deki endüstri kuruluþlarýnýn bir kýsmý ÝZSU Ýdaresi tarafýndan " önemli endüstriyel kirletici kaynak" diðer büyük kýsmý ise "önemsiz endüstriyel kirletici kaynak" olarak sýnýflandýrýlmýþ ve bilgisayar kayýtlarýna geçirilmiþtir. Önemli kaynak konumunda olan endüstriler 24 tane olup, bu gruba giren endüstrilerin isimleri sýrasý ile þöyle sýralanabilir; 1.Artes Yeþildere Arýtma Tesisleri Ortaklýðý (Halihazýrda faaliyetine son verilmiþtir), 2.Atatürk Organize Sanayi Bölgesi, 3.Ayan-Ayantaþ Tarým Ürünleri A.Þ., 4.BMC Sanayi ve Ticaret A.Þ., 5.Bað Yaðlarý Sanayi ve Ticaret A.Þ., 6.Dyo ve Sadolin Boya ve Vernik Fab. A.Þ., 7.Ege Biracýlýk ve Malt San. A.Þ., 8.Ege Su Ürünleri San. Tic. A.Þ., 9.Eshot Havagazý Fab. Ýþletme Müdürlüðü, 10.Gökdere Deri Atýksu Arýtma Tesisleri, 11.Ýmbat Meþrubat Sanayi Ltd.Þ., 12.Ýzmir Basma Fab. A.Þ., 13.Kula Mensucat Fabrikasý A.Þ., 14.Özgü Gýda Ürünleri San. ve Tic. A.Þ., 15.Pýnar Süt Mamulleri San. A.Þ., 16.Sümerbank Holding A.Þ., 17.SEK Süt Mamulleri Ýþl.Müd., 18.Türk Tuborg Bira ve Malt San. A.Þ, 19.Türkiye Yað Mamulleri A.Þ. Turyað, 20.Taç San. ve Tic. A.Þ., 21.Tariþ Pamukyaðý Kombinasý, 22.Tekel Ýçki Fabrikasý, 23.Toto Deri Kürk Konf. A.Þ., 24.Vizon Deri Fab.

Bugün Ýzmir Körfezine verilen evsel ve endüstriyel atýksular ya ön arýtmadan sonra ya da arýtma yapýlmaksýzýn verilmektedir. Ýzmir körfezine deþarj edilen toplam atýksu debisinin ve kirlilik yüklerinin projeksiyonu ve endüstriyel atýksularýn projeksiyonu aþaðýdaki tablolarda verilmiþtir.

Toplam atýksu
Parametre	1995	2015
Atýksu debisi (m3/gün)	538,000	1,066,000
BOÝ yükü (kg/gün)	303,000	495,000
AKM yükü (kg/gün)	246,000	415,000
Azot yükü (kg/gün)	13,450	26,000
Fosfor yükü (kg/gün)	3,540	7,440

Endüstriyel atýksu
Parametre	1995	2015
Atýksu debisi (m3/gün)	118,000	168,000
BOÝ yükü (kg/gün)	130,000	185,000
AKM yükü (kg/gün)	62,000	88,000
Azot yükü (kg/gün)	2,950	4,200
Fosfor yükü (kg/gün)	180	252

Ýzmir'de endüstriyel geliþim, metropolitan alan içinde olan Gaziemir, Büyük Çiðli, Karabaðlar, Iþýkkent, Menemen ile metropolitan alan dýþýnda olan Cumaovasý, Torbalý, Aliaða, Selçuk, Seferihisar çevresinde yoðunlaþmýþtýr. Endüstrilerin organize sanayi þeklinde birleþmeleri ise çevre kirliliðinin kontrolü açýsýndan olumlu ve istenilen bir yapýlaþma þekli olmaktadýr.

Öneriler...

Genel olarak bir deðerlendirme yapýldýðýnda endüstriyel su kirlenmesinin kontrolu için þu önlemler alýnmalýdýr.

Her endüstrinin atýksu karakterizasyonunun yapýlarak, kirlenme bazýnda sýnýflandýrýlmalarý : Endüstriyel atýksularýn kontrolu, deþarj standartlarýnýn uygulanmasýna dayanmaktadýr. Deþarj standartlarý nokta kaynak olarak adlandýrýlan, bir noktada toplanmýþ endüstriyel atýksulara uygulanýr. Atýksularýn alýcý su ortamlarýna deþarjý için hangi özellikleri taþýmalarý gerektiðini deþarj standartlarý belirler. Bu belirleme dünyada çeþitli ülkeler tarafýndan konsantrasyon ve yük sýnýrlamalarý þeklinde ortaya konmuþtur. Her ülkenin kendi kirlenme kontrolu yaklaþýmlarý çerçevesinde deðiþik standart yapýlarý ve uygulama þekilleri ortaya çýkmýþtýr. Deþarj standardý uygulamasý yapýlacak endüstriyel kirletici kaynaðýn özel olarak tanýmlanabilmesi gereklidir. Bu nedenle endüstriyel atýksularýn kalitatif ve kantitatif özelliklerini ortaya koyacak bir "atýksu karakterizasyonu" çalýþmasýnýn her endüstri için ayrý ayrý yapýlmasý gereklidir. Ýzmir'de bu kapsamdaki çalýþmalar DEÜ Çevre Mühendisliði Bölümü ve ÝZSU tarafýndan yapýlmaktadýr. Endüstrilerin kirlenme bazýnda sýnýflandýrýlarak kategorilerinin belirlenmesine iliþkin çalýþmalar Ýzmir ve yöresinde halen devam etmektedir. Bazý endüstrilerde bu kategorizasyon yapýlabilmiþ, bazýlarýnda ise henüz yapýlamamýþtýr.

Az atýklý veya atýksýz teknolojilerin desteklenmesi : Az atýklý ve atýksýz teknoloji, kaynak ve enerjinin en rasyonel biçimde kullanýlmasý ile az atýk çýkmasýný veya hiç çýkmamasýný saðlayan teknolojiler olarak tanýmlanabilir. Doðal kaynaklarýn en rasyonel þekilde kullanýlmasý sýrasýnda bunlarýn en iyi bir biçimde korunmasý da gereklidir. Bu nedenle çevreyi korumak üzere, üretim sýrasýnda oluþacak her türlü atýðýn arýtma ve uzaklaþtýrma baðlamýnda maksimum kontrolünü saðlamak zorunludur. Az atýklý ve atýksýz teknolojiler kullanmak sureti ile bunu baþarmak mümkündür. Ülkemiz gibi geliþmekte olan bir ülkede az atýklý ve atýksýz teknolojilerin kullanýlmasý ve yaygýnlaþtýrýlmasý çevre açýsýndan bir hedef olmalýdýr. Az atýklý veya atýksýz teknolojilerin kullanýldýðý endüstrilere yurt dýþýndan örnek olarak kaðýt hamuru ve kaðýt, tekstil, bitkisel yað sanayii, metal hazýrlama ve metal son iþlemleri ve deri sanayii verilebilir. Zeytinyaðý sanayi sektöründe ilkel ve modern tesislere bakýldýðýnda atýksu miktar ve karakterizasyonunun çok farklý özellikler taþýdýðý görülmektedir. Sürekli çalýþan modern zeytinyaðý iþletmelerinde hem üretim daha verimli ve hem de atýksu miktarý çok daha az olmaktadýr.Bu örnek az atýklý teknolojinin yararlarýný gösteren tipik bir örnektir.

Kirlenmenin kaynakta kontrolünün, geri kazanma, yeniden kullaným teknolojilerinin geliþtirilmesi : Ülkemizde kaðýt sektörü oldukça yaygýn ve geliþmiþ bir sanayi dalýdýr. Bu sektörde halen kullanýlmakta olan teknolojiler oldukça fazla su kullanan ve kirletici yükü fazla olan "çok atýklý teknoloji" olarak nitelenebilecek türdendir. Sadece kaðýt yapan bazý endüstriler hariç, genelde kirlilik potansiyeli oldukça fazla olan bir sektördür. Kaðýt sektöründe mevcut teknolojilerin ýslah edilmesi, su tüketimlerinin azaltýlmasý acilen gerekmektedir. Ancak sorunun temel çözümü kaðýt sektöründe az atýklý veya atýksýz teknolojilerin en kýsa zamanda halen mevcut üretim teknolojileri ile yer deðiþtirmesi suretiyle olabilecektir. Ýzmir'deki endüstriyel tesislerde de kirlenmenin önlenmesi, kaynakta kontrolu ve geri kazanma ve yeniden iþleme teknolojilerinin uygulanabilirliðinin incelenmesi, bunlarýn endüstriye ve ülke ekonomisine saðlayabileceði yararlarýn araþtýrýlmasý gerekir.

"Kirleten öder" kavramý doðrultusunda yasal mevzuat ve yaptýrýmlarýn uygulanmasý : 1960'larýn sonunda, artan bilinçlenme ve kamu kaygýlarý hükümetleri ve sanayii hem geliþmekte olan ülkelerde hem de sanayileþmiþ ülkelerde çevre konusunda harekete geçmeye itmiþtir. Bunun sonucunda çevre korumasý ve kaynak muhafazasý politikalarý ve programlarý ortaya çýkmýþ ve onlarý yönetecek kuruluþlar kurulmuþtur. Çevrenin doðal arýtma kapasitesi bir kez aþýldýðýnda ortaya bir çevre maliyeti çýkmaktadýr. Bunlarý mutlaka birilerinin ödemesi gerekir. Maliyetlerin kirletici kurum, kuruluþ ve iþletme tarafýndan ödenmesi bir yoldur. Ülkemizde çevre politikasý diðer OECD ülkelerinde olduðu gibi "kirleten öder" prensibine dayandýrýlmýþtýr. Bu ilkenin amacý sanayilerin çevre maliyetlerini enternalize etmeleridir. Ayrýca kirliliði azaltýcý baþka tedbirler de arttýrýlmalýdýr. Enerji ve su fiyatlandýrma politikalarý sanayileri daha az su kullanmaya yöneltebilir. Uygulanan teknolojide yapýlacak deðiþikliklerle veya üretimde alýnacak önlemlerle, ham maddenin daha iyi bir þekilde deðerlendirilmesi ve daha verimli proseslerin geliþtirilmesi mümkün olabilir. Düþük faizli krediler, yatýrým vergi muafiyetleri gibi özendirici tedbirler uygulanabilir. Buna karþýlýk kirleten kaynaklarýn idare tarafýndan sürekli izlenmesi ve kirletenin yasa ve yönetmeliklere uymamasý durumunda ilgili çevre mevzuatý uyarýnca cezalar verilmesi gibi caydýrýcý önlemler de alýnabilir. Yukarýda belirtilen tüm caydýrýcý önlemler ülkemizde halen uygulanmakta ancak çevre kirliliði kontrolu ile ilgili özendirici tedbirler uygulanamamaktadýr.

Çevresel etki deðerlendirmesi : Bilim ve teknolojide son yýllarda izlenen olaðanüstü geliþmeler sonucu geliþmiþ ülkeler kirletici nitelikteki sanayi dallarýný kendi ülkelerinde terketmeye baþlamýþlar, ancak bununla kalmayýp uluslararasý sanayi üretimi iþbölümünde bunlarý geliþmekte olan ülkelere göndermeye baþlamýþlardýr. Ülkemizde dýþardan getirilip, kurulmak istenen çeþitli sanayi dallarý mevcuttur. Bunlar ülkenin çeþitli yerlerinde kurulmakta ve yap-iþlet-devret modeli çalýþtýrýlmaktadýr. Ülkemizde bu tür yatýrýmlarýn yapýlabilmesi için Çevre Kanununun 10'uncu maddesi uyarýnca "Çevresel Etki Deðerlendirilmesi" yapýlmasý ve ÇED Raporu hazýrlanmasý gerekir. Ayrýca Çevre Kanununun 11 inci maddesi uyarýnca iþletme izni ve haber verme yükümlülüðü getirilmiþtir. Buna göre "Gerçekleþtirilmesi planlanan kurum, kuruluþ ve iþletmeler mevzuatta öngörülen arýtma tesis veya sistemlerini müstakil veya ortak olarak kurmakla yükümlüdürler. Arýtma tesis veya sistemleri kurulup, iþletmeye hazýr hale getirilmedikçe kurum, kuruluþ ve iþletmelere, iþletme ve kullaným izni verilemez. Bu madde gereði yurt dýþýndan getirilecek herhangi bir sanayinin Türkiye'de kurulmadan önce bu yatýrýmýn çevresel etki deðerlendirilmesi iþlemine tabi tutulmasý ve Ýdare'den iþletme ve kullaným izni almasý gerekmektedir.

Ýzmir þehri master planýnýn hazýrlanmasý ve organize sanayi bölgelerinin kurulmasý : Ýzmir'de endüstriyel kaynaklarla Ýzmir Ýç Körfeze gelmekte olan kirlilik yüklerinin büyük ölçüde azaltýlabilmesi için çeþitli önlemler alýnmýþtýr ve halen alýnmaktadýr. Ýzmir ve yöresinde baþlatýlmýþ olan endüstriyel atýksu arýtýmý ve çevre koruma çalýþmalarýnýn önümüzdeki yýllarda, endüstriyel kaynaklarla Ýzmir Körfezine gelmekte olan kirlilik yüklerini büyük miktarda azaltacaðý tahmin edilmektedir. Ancak Ýzmir kentsel atýksu arýtma tesisinin de acilen devreye girmesi Ýzmir Körfezinin geleceði açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr. Organize sanayi bölgelerinde yapýlmýþ ve yapýlmakta olan ortak arýtma tesisleri endüstrilerin atýksu sorunlarýný birlikte çözme imkaný vermektedir. Bu nedenle Organize Sanayi Bölgelerinin geliþmesi ve metropolitan alan içinde kalmýþ endüstri tesislerinin Organize Sanayi Bölgelerine taþýnmasý teþvik edilmelidir.

Kalkýnma ve çevrenin birlikte ele alýnmasý : Hava ve su ortamlarýmýzýn ülkemizde de diðer ülkelerde geçmiþte olduðu gibi bedava bir mal gibi görülmesi sonucu halen büyük bir kirlilik sorunu ile karþý karþýyayýz. Geliþmiþ ülkelerde görülen "önce sanayileþelim, sonra çevreyi koruyalým, düzeltelim" þeklindeki çevre politalarýný ülkemiz gibi hýzla geliþmekte olan ülkelerde uygulamak yanlýþtýr. Türkiye diðer geliþmiþ ülkelerde yapýlmýþ yanlýþlardan veya sanayileþmiþ ülkelerdeki baþarýlmýþ çevre iyileþtirmelerinden örnek almalýdýr. Sürdürülebilir sýnai geliþme stratejisi içerisinde çevre öðesi ihmal edilmemeli ve doðal kaynaklarýmýzý korumak üzere "su kirliliði kontrolü", sanayi bazýnda mutlaka gerçekleþtirilmelidir

Öncelikli Hususlar...

Kanalizasyon sistemine atýksularýný deþarj edecek endüstri kuruluþlarýnýn kanalizasyona deþarj standartlarýný saðlayacak þekilde ön arýtým yapmalarý gerekmektedir. Ön arýtma tesisleri, Su Kirliliði Kontrolü Yönetmeliðinin 2.maddesinde; (a) Kanalizasyon sistemi yardýmýyla toplanan atýksular için bu sisteme kabul edilebilme sýnýrlarýna kadar, (b) Atýksularýn herhangi bir diðer taþýma aracý ile tekil, ortak, organize sanayi bölgesine veya kamuya ait atýksu arýtma ve bertaraf tesisine kabulü için, bu iþletmelerin giriþ sularý için öngörülen sýnýr deðerlere uymak amacýyla, (c) Derin deniz deþarjlarý ile alýcý ortamlara doðrudan yapýlan atýksu boþaltýmlarýndan önce ise, bu konu ile öngörülen sýnýr deðerlere kadar arýtmayý saðlamak üzere yapýlmasý istenen her türlü arýtma tesisini ifade eder þeklinde tanýmlanmýþtýr.

Ön arýtma genel anlamda, birden fazla atýksu kaynaðýndan toplanan atýksularýn birleþtirilerek tek bir sistemde arýtýlmasý durumunda; her bir kaynaðýn atýksularýnýn ortak arýtma sistemine iletimi ve arýtýmý sýrasýnda yapýlacak iþlemlerdir.

Ortak arýtma : 1. Endüstri bölgelerinde endüstrilerin bir kýsmýnýn veya tümünün atýksularýnýn toplanarak arýtýlmasý, 2. Kanalizasyona ve arýtma sistemine sahip yerleþim yerleri civarýnda bulunan endüstrilerin atýksularýný yerleþim yerlerine ait kanalizasyona boþaltarak buna baðlý arýtma sisteminden yararlanmasý, þeklinde uygulanabilir. Böylece tanýmlanan ortak sistemlere ve çevreye zararlý olabilecek özellik ve bileþenlerin zararsýz düzeye indirilmesi ve gerekiyorsa atýk yüklerinin ortak arýtma için uygun düzeye düþürülmesi için uygulanan arýtma ön arýtmadýr. Ön arýtma genelde her kaynaðýn kendi imkanlarýyla yapmasý gerekli bir iþlemdir.

Endüstri atýksularýnýn atýksu altyapý sistemlerine verilebilmesi için uygulanmasý gereken temel ilkeler "Su Kirliliði Kontrolu Yönetmeliði"nin 25. maddesinde þöyle yeralmaktadýr. Kanalizasyon sistemlerine atýksu boþaltýmý için uygulanacak temel ilkeler þunlardýr; (a) Kanalizasyon sistemi bulunan yerlerde her türlü atýksularýn kanalizasyon þebekesine baðlanmasý, ilke olarak bir hak ve mecburiyettir, (b) Kanalizasyon sistemleri tahrip edilemez ve kullaným amaçlarý deðiþtirilemez, (c) Atýksu oluþumuna sebep olan gerçek ve tüzel kiþiler, kanalizasyon sisteminden, arýtma ve/veya bertaraf amacýyla kurulmuþ arýtma ve deþarj tesislerinden yararlanmalarýnýn doðuracaðý bütün harcamalarý karþýlamakla yükümlüdür.

Kirlenmenin kaynakta kontrolünün, geri kazanma, yeniden kullaným teknolojilerinin geliþtirilmesi ve endüstrilerin az atýk oluþturmasý saðlanmalýdýr. Ýzmir için master planý hazýrlanarak, Organize Sanayii Bölgelerinin kurulmasý teþvik edilmelidir.